«حطمه» به چه معنایی است و به چه مناسبت در اینجا آمده است؟
توضیح : «حطمه» به معنای در هم شکننده هست و در اینجا میتوان گفت که کاری که اینها در دنیا میکردند به خاطر غرور بوده و آتشی که در آخرت دامنگیر آنها میشود، آتشی است که دود کننده و درهم شکننده این غرور هست، و این غرور او به همز و لمزی منتهی میشد که دیگران را هم میشکست. در خود ماده همز هم آن خرد کردن و شکستن هست. از کسی که همزش میکند به تعبیری او را میشکند.
تهدید متوجه همز و لمزی است که این ویژگی را دارد که جمع مال میکند و آن را میشمارد، همراه با این گمان که این مال او را جاودانه میکند. و آن همز و لمزی که از آن یک نگاه طبقاتی بوجود میآید و این فرد میگوید که من کسی هستم! من یک آدم متفاوتی هستم و با دیگران فرق دارم!
در بحث همزه لمزه لزومی ندارد که این صفت خود برتر بینی حالت جلی داشته باشد و این شخص بگوید «انا احسب انّ مالی اخلدنی». اقرار لازم نیست و یا همز و لمز را خودش هم معترف باشد که من این کار را دارم میکنم!
یک بار اقرار میکند و یک بار هم اساس عمل او این گونه هست. اساس این صفت احساس جاودانگی خود، و برتری نسبت به دیگران است. و این جاودانگی یا به معنای جاودانه ماندن در دنیا است یا به معنای سعادتمند دیدن خود در آخرت است.
این اساس رفتار او با دیگران هست که به سوزاندن دل آنها و خرد کردن شخصیت آنها منتهی شده است. این شخص دارد تهدید میشود. ما در سوره یک «ویل» برای این شخص داریم و یک «کلا».
«کلا» در اینجا میخواهد بگوید که آنچه که به آن دل خوش کردی و اساس رفتار تو را تشکیل میدهد، بی پایه و اساس هست. هرگز مال سبب جاودانگی نمیشود. کَلا لَیُنْبَذَنَّ فِی الْحُطَمَةِ (۴) تویی که احساس میکنی که مال، باعث جاودانگی تو است، و این مال موجب فخر تو بر دیگران شده، بدان که این مال مایه عذاب تو است! و با این نگاهی که تو داری، در عذاب جاودانهات میکند!
یک وقت ممکن است که کسی ثروت دارد و «جمع مالا و عدده» هست، ولی «یحسب ان ماله اخلده» نیست. مال را مایه جاودانگی برای خودش نمیداند در نتیجه کارش به همز و لمز هم نمیکشد، و طبقه خود را با دیگران متفاوت نمیداند و با دیگران از موضع برتر و بالاتر صحبت نمیکند و تحقیرشان نمیکند و آنها را برای کمترین نیازهای مالیشان به هزار جور بیآبرویی نمیکشد.
امام در این زمینه یک مطلبی دارند و میفرمایند: « این کاخ نشینی نیست که بد است خوی کاخ نشینی است که بد است و لکن کاخ نشینی است که خوی کاخ نشینی را به دنبال میآورد» و در میان کسانی که ثروت را انباشته کردهاند، کم پیدا میشوند آدمهایی که این نگاه را پیدا نکرده باشند. این یک هشدار برای اینهاست که ابتلاءشان با جمع ثروت اتفاق میافتند.
اسلام به نفس ثروت نگاه بدی ندارد، اما اگر ثروت به این نگاه رفتاری منتهی شود در اسلام قبیح هست.
پس اولاً ردع میکند و ثانیاً تهدید میکند «لینبذن فی الحطمه» تا آخر: «ما ادرک ما الحطمه»، «حطمه» را توضیح میدهد، آیات بعدی هم «ما ادراک ما الحطمه» را جواب میدهند و «لینبذن فی الحطمه» این «ویل» را توضیح میدهد.
کل حرف سوره این است که: «ویل لکل همزه لمزه الذی جمع مالا و عدده».
[ بستن توضیحات ]