(و یمنعون الماعون ):( و دیگران را از ضروریات زندگی منع می کنند)خطاب در این آیه با رسولخدا ص و هر شنونده دیگری است و رؤیت هم می تواندبه معنای دیدن با چشم ظاهر بوده و هم می تواند به معنای علم و معرفت باشد و(دین )می تواند به معنای کیش و آیین یا به معنای روز جزا باشد، چون انکار یکی از آن دو مستلزم انکار دیگری است .ظاهرا این آیات در باره یکی از کفار قریش (ابوجهل یا ولیدبن مغیره )نازل شده است ، و خطاب به رسولخدا ص می فرماید: ای محمد: آیا آنکس که دین یا روز جزارا تکذیب می کرد، مشاهده کردی ؟ و او را از راه صفاتی که لازمه این تکذیب است شناختی ؟اگر نشناخته ای ، بدان که او کسی است که یتیم را به زور از در خانه خود می راندو به او جفا و ستم می کند و از عاقبت این عمل خود ترس و وحشتی ندارد، در صورتی که اگر به روز جزا اعتقاد داشت ، به یتیم ترحم می نمود و از عاقبت جفا بر او می ترسید وصفت دیگر او این است که مردم را به طعام دادن به فقرا تشویق نمی کند و خود را مالک مطلق مال و اموالی می داند که خدا آنها را به او اعطاء کرده و در مال او حقی معلوم برای فقرا و مساکین منظور کرده است .در ادامه می فرماید: وای بر نمازگزارانی که از نمازشان غافلند(59)،یعنی اهتمامی به امرنماز ندارند، و از فوت شدن آن باکی به خود راه نمی دهند (چه به نحو کلی و چه دربعضی اوقات )و اهمیتی نمی دهند که آن را با ارکان و شرایطش و احکام و مسائل آن بجابیاورند یا آن را از وقت فضیلتش تأخیر بیاندازند، و این عمل به عینه تکذیب روزجزاست ، هر چند که اینچنین افرادی در ظاهر تظاهر به ایمان کنند، اما رفتارشان نشان می دهد که باکی از روز جزا ندارند و این نوعی نفاق است .آنگاه می فرماید: آنها همان افرادی هستند که اگر هم عبادتی بجا می آورند به قصدریا و تظاهر و خودنمایی است ، پس اعمالشان برای جلب نظر مردم است ، نه به خاطرخدا، به گونه ای که حتی هنگام نماز قلبهایشان متوجه مردم فریبی است .و نیز آنها افرادی هستند که فقرا را از حوائج و ضروریات زندگی هم منع می کنند،چون (ماعون ) به معنای هر عمل و هر چیزیست که به شخص محتاج داده شود و حاجتی از حاجات او را برآورده سازد، مانند: قرض و هدیه و امانت و...، و ماعون ، کمترین ومقدورترین حوائج است که ارزش چندان قابل ، اعتنایی هم ندارد(60)،اما این افرادازاعطاء همین حداقل هم امساک و بخل می ورزند.(و کسی که روش زندگی و سلوکش به این نحو باشد، در واقع گرفتار نوعی شرک است وهمچنین کسانی که از زکات منع نموده و این رکن اسلامی را تکذیب می کنند، در واقع کل دین را انکار کرده اند، و چه بسیار افرادی که نامشان مسلمان است و حتی از علماءهستند، اما اعمال و صفاتی نظیر این موارد از آنها مشاهده می شود. [ نظرات / امتیازها ]

و سرانجام در آخرین آیه مورد بحث که پایان بخش سوره است در مورد خصلت زشت دیگر آنان مى فرماید:

وَ یَمْنَعُونَ الْماعُونَ

آنان همان کسانى هستند که از دادن زکات و حقوق مالى خویش و وسائل مورد نیاز مردم و هر آن چه سود بخش باشد، خوددارى مى ورزند.

در مورد واژه «ماعون» و تفسیر آن دیدگاه ها یکسان نیست:

1 - گروهى از جمله «حسن»، «قتاده»، «ضحاک» و «ابن عمر» بر این باورند که منظور از آن زکات واجب است.

از امیرمؤمنان و امام صادق نیز همین دیدگاه روایت شده است.

2 - امّا به باور گروهى دیگر از جمله «ابن عباس»، «ابن مسعود» و «سعید بن جبیر» منظور وسایل و لوازمى، نظیر دلو، سطل، تیشه، تبر، دیگ و یا چیزهایى بسان آب و نمک مى باشد که مردم به آن ها نیاز پیدا مى کنند،

و به صورت عاریه و گاه رایگان مى گیرند و مى روند.

3 - «ابو بصیر» از امام صادق آورده است که: منظور وامى است که آن را دریافت مى دارید، و یا اثاث و وسایل خانه است که عاریه مى گیرید و نیز زکات و حقوق مالى است که مى پردازید.

ابوبصیر مى افزاید، گفتم: پاره اى از همسایه ها هرگاه کالا و یا وسیله اى رابه عاریه مى برند، آن را تباه مى کنند و مى آورند، اگر به چنین کسانى عاریه ندهیم گناهکاریم؟

فرمود: نه، اگر چنین باشد بر شما گناهى نیست.

فقال: لا لیس علیک جناح ان تمنعهم اذا کانوا کذلک.(316)

5 - و به باور پاره اى منظور از «ماعون» همه کارهاى شایسته است که انکارگران معاد از انجام آن ها خوددارى مى ورزند. [ نظرات / امتیازها ]

و در آخرین مرحله مى‏افزاید : آنها دیگران را از ضروریات زندگى منع مى‏کنند ( و یمنعون الماعون).

مسلما یکى از سرچشمه‏هاى تظاهر و ریاکارى عدم ایمان به روز قیامت ، و عدم توجه به پاداشهاى الهى است ، و گرنه چگونه ممکن است انسان پاداشهاى الهى را رها کند و رو به سوى خلق و خوش آیند آنها آورد ؟ ! ماعون از ماده معن ( بر وزن شان ) به معنى چیز کم است ، و بسیارى از مفسران معتقدند که منظور از آن در اینجا اشیاء جزئى است که مردم مخصوصا همسایه‏ها از یکدیگر به عنوان عاریه یا تملک مى‏گیرند ، مانند مقدارى نمک ، آب ، آتش ( کبریت ) ظروف و مانند اینها .

بدیهى است کسى که از دادن چنین اشیائى به دیگرى خوددارى مى‏کند آدم بسیار پست و بى ایمانى است ، یعنى آنها به قدرى بخیل‏اند که حتى از دادن این اشیاء کوچک مضایقه دارند ، در حالى کههمین اشیاء کوچک گاه نیازهاى بزرگى را برطرف مى‏کند ، و منع آن ، مشکلات بزرگى در زندگى مردم ایجاد مى‏نماید.


تفسیر نمونه ج : 27ص :362

جمعى نیز گفته‏اند منظور از ماعون زکات است ، چرا که زکات نسبت به اصل مال غالبا بسیار کم است ، گاه ده درصد ، و گاه پنج درصد ، و گاه دو و نیم درصد است.

البته منع زکات نیز یکى از بدترین کارها است ، چرا که زکات بسیارى از مشکلات اقتصادى جامعه را حل مى‏کند.

در روایتى از امام صادق (علیه‏السلام‏) آمده است که در تفسیر ماعون فرمود : هو القرض یقرضه ، و المتاع یعیره ، و المعروف یصنعه : ماعون وامى است که انسان به دیگرى مى‏دهد ، و وسائل زندگى است که به عنوان عاریه در اختیار دیگران مى‏گذارد ، و کمکها و کارهاى خیرى که انسان انجام مى‏دهد در روایت دیگرى از همان حضرت این معنى نقل شده ، و در ذیل آن آمده است که راوى گفت : ما همسایگانى داریم که وقتى وسائلى را به آنها عاریه مى‏دهیم آن را مى‏شکنند و خراب مى‏کنند ، آیا گناه است به آنها ندهیم ؟ فرمود : در این صورت مانعى ندارد .

در معنى ماعون احتمالات دیگرى نیز گفته‏اند ، تا آنجا که در تفسیر قرطبى بالغ بر دوازده قول در این زمینه نقل شده که بسیارى از آنها را مى‏توان در هم ادغام کرد و مهم همان است که در بالا آوردیم .

ذکر این دو کار پشت سر یکدیگر ( ریاکارى و منع ماعون ) گوئى اشاره به این است که آنها آنچه براى خدا است به نیت خلق بجا مى‏آورند ، و آنچه براى خلق است از آنها دریغ مى‏دارند ، و به این ترتیب هیچ حقى را به حق دارش نمى‏رسانند.

این سخن را با حدیثى از پیغمبر اکرم (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) پایان مى‏دهیم ، فرمود:

تفسیر نمونه ج : 27ص :363

من منع الماعون جاره منعه الله خیره یوم القیامة ، و وکله الى نفسه ، و من وکله الى نفسه فما اسوء حاله ؟ ! : کسى که وسائل ضرورى و کوچک را از همسایه‏اش دریغ دارد خداوند او را از خیر خود ، در قیامت منع مى‏کند ، و او را به حال خود وامى‏گذارد ، و هر کسى خدا او را به خود واگذارد ، چه بد حالى دارد ؟ .
[ نظرات / امتیازها ]

( الماعون ) الزکاة ، قال الراعی : قوم علی الإسلام لما یمنعوا ماعونهم ویضیعوا التهلیلا وعن ابن مسعود : ما یتعاون فی العادة من الفأس والقدر والدلو والمقدحة ونحوها . وعن عائشة الماء والنار والملح ، وقد یکون منع هذه الأشیاء محظورا فی الشریعة إذا استعیرت عن اضطرار ، وقبیحا فی المروءة فی غیر حال الضرورة . عن رسول الله صلی الله تعالی علیه وسلم : " من قرأ سورة أرأیت غفر الله له إن کان للزکاة مؤیا [ نظرات / امتیازها ]

1 - کسانى که از عاریه دادن لوازم منزل، دریغ ورزیده، احتیاجات مردم را نادیده مى گیرند، گرفتار نفرین خدایند و عذاب جهنم، فرجام آنان است.

فویل ... و یمنعون الماعون

«ماعون»، عنوان عامى براى اثاثیه منزل، از قبیل دیگ، تبر، و کاسه است (مصباح). این کلمه به معناى کار خیر و باران و آب و هر چیز نافع نیز مى آید (قاموس). ریشه آن «مَعْن» (چیزى که کم و آسان باشد) است و برخى اصل آن را «معونة» (ابزار کمک دهنده) دانسته اند. (صحاح اللغة)

2 - بى اعتقادى به معاد و پاداش و کیفر الهى، مایه بى تفاوتى انسان در برابر ضروریات زندگى مردم

أرءیت الذى یکذّب بالدین ... و یمنعون الماعون

3 - لزوم رد نکردن مراجعه کنندگان و کمک خواهان و تأمین احتیاجات مردم

فویل ... الذین ... و یمنعون الماعون

4 - خواندن نماز، بدون تصمیم بر امدادرسانى به نیازمندان، غفلت از «حقیقت نماز» است.

الذین هم عن صلاتهم ساهون ... و یمنعون الماعون

5 - بى اعتنایى به نماز، زمینه ساز بازماندن انسان از کمک به مردم

عن صلاتهم ساهون ... و یمنعون الماعون

6 - مضایقه کردن نمازگزاران غافل و ریاکار، از عاریه دادن لوازم زندگى خود به نیازمندان، نکوهیده تر از یتیم آزارى و بى توجّهى به فقیران است.

الذى یدعّ الیتیم ... و لایحضّ ... فویل للمصلّین . الذین ... و یمنعون الماعون

با آن که تعبیر «فویل للمصلّین»، ادامه بیان اوصاف کسانى است که جزاى الهى را تکذیب کردند; ولى حرف «فاء» و تغییر سیاق، نشانگر تفاوت درجه آن با دو وصف قبل است. بنابراین وصفى که در این آیه، از ویژگى هاى همان «مصلّین» شمرده شده است، نارواتر از اوصافى است که در آیه دوم و سوم آمده بود.

7 - «قال أبوعبداللّه(ع) ... قوله عزّوجلّ «و یمنعون الماعون» قال: هو القرض یُقْرِضُه و المعروف یصطنعه و متاع البیت یعیره و منه الزکاة;(1)

امام صادق(ع) [درباره] سخن خداى عزّوجلّ «و یمنعون الماعون» فرمود: ماعون، قرضى است که [انسان] به دیگرى مى دهد و کار نیکى است که [درباره دیگران ]انجام مى دهد و وسایل خانه است که عاریه مى دهد و از [مصادیق] ماعون، زکات است». [ نظرات / امتیازها ]

وَیَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ (7)

«و آنان‌ که‌ ماعون‌ را باز می‌دارند» ماعون: نام‌ چیزهایی‌ است‌ که‌ مردم‌ به‌یک‌دیگر عاریت‌ می‌دهند، از قبیل‌ بیل‌، کلنگ‌، دلو، دیگ‌، آب‌، نمک‌ و آتش ‌که‌ عادتا از کسی‌ بازداشته‌ نمی‌شود و غنی‌ و فقیر هر دو ـ در غالب‌ حالات ‌آنها را می‌طلبند و بر درخواست‌ کننده‌ آنها نیز هیچ‌ سرزنشی‌ متوجه‌ نمی‌شود بلکه ‌بازدارنده‌ آن‌ مورد ملامت‌ و سرزنش‌ است‌ چنان‌ که‌ در حدیث‌ شریف‌ آمده ‌است: «سه‌ چیز بازداشته‌ نمی‌شوند: آب‌، آتش‌ و نمک‌». از همین‌ باب‌ است‌ این‌که ‌همسایه‌ات‌ از تنورت‌ نانی‌ طلب‌ کند، یا روز و نصف‌ روزی‌ کالای‌ خود را نزدت ‌بگذارد. [ نظرات / امتیازها ]

و نماز راستین‌ آدمی‌ ‌را‌ ‌از‌ حرص‌ و بخل‌ ذات‌ خویش‌ می‌رهاند، و دست‌ ‌او‌ بخشنده‌ می‌شود، و ‌به‌ یاری‌ ستمدیدگان‌ و کمک‌ کردن‌ ‌به‌ ناکامان‌ برمی‌خیزد، ‌در‌ صورتی‌ ‌که‌ ریا کار ‌در‌ نماز ‌از‌ دادن‌ ساده‌ترین‌ حقی‌ ‌که‌ ‌بر‌ گردن‌ ‌خود‌ دارد امتناع‌ می‌کند.

«وَ یَمنَعُون‌َ الماعُون‌َ‌-‌ و ‌به‌ مدد کسی‌ ‌بر‌ نمی‌خیزند و زکات‌ نمی‌دهند.»

گفته‌اند: اصل‌ کلمه‌ ماعون‌ ‌به‌ معنی‌ اندک‌ ‌است‌، و ‌هر‌ چیزی‌ ‌را‌ ‌که‌ ‌در‌ ‌آن‌ منفعتی‌ ‌باشد‌ شامل‌ می‌شود، و ‌به‌ قولی‌، عبارت‌ ‌از‌ عاریه‌ دادن‌ چیزی‌ ‌است‌ ‌از‌ قبیل‌ دلو و تبر و دیگ‌، و بخشیدن‌ چیزی‌ ‌که‌ ‌از‌ بخشیدن‌ ‌آن‌ معمولا هیچ‌ کس‌ خودداری‌ نمی‌کند، همچون‌ آب‌ و نمک‌.«5»

‌در‌ حدیثی‌ ‌از‌ امام‌ صادق‌‌-‌ ‌علیه‌ ‌السلام‌‌-‌ روایت‌ ‌شده‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌گفت‌: «و ‌آن‌ وامی‌ ‌است‌ ‌که‌ می‌دهیم‌، و کار خیری‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌به‌ انجام‌ می‌رسانیم‌، و اسباب‌خانه‌ای‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌به‌ عاریت‌ می‌دهیم‌، و زکات‌ ‌از‌ ‌آن‌ جمله‌ ‌است‌» (راوی‌ می‌گوید ‌که‌) گفتم‌: ‌ما همسایگانی‌ داریم‌ ‌که‌ چون‌ چیزی‌ ‌را‌ ‌به‌ آنان‌ امانت‌ دهیم‌ ‌آن‌ ‌را‌ می‌شکنند و خراب‌ می‌کنند، آیا ‌اگر‌ ‌به‌ آنان‌ عاریه‌ ندهیم‌ گناهی‌ مرتکب‌ شده‌ایم‌!

‌گفت‌: «نه‌. ‌اگر‌ چنین‌ باشند، خودداری‌ ‌از‌ امانت‌ دادن‌ ‌به‌ ‌ایشان‌ عیبی‌ ندارد».«6»

‌علی‌ رغم‌ ‌آن‌ ‌که‌ ‌در‌ ‌اینکه‌ خصوص‌ دوازده‌ گفته‌ نقل‌ ‌شده‌، بازگشت‌ همه ‌آنها‌ ‌به‌ یک‌ قول‌ ‌است‌ و ‌آن‌ ‌اینکه‌ ‌که‌ کاری‌ نیک‌ انجام‌ پذیرد، ولی‌ ظاهرا گونه‌ای‌ ‌از‌ کار نیک‌ ‌است‌ ‌که‌ کسی‌ ‌که‌ ‌از‌ انجام‌ دادن‌ ‌آن‌ امتناع‌ می‌کند، ‌آن‌ ‌را‌ پست‌ و ‌از‌ لحاظ اجتماعی‌ مردود می‌شمارد.

سوره‌، ‌به‌ صورت‌ کلّی‌، دلیل‌ ‌بر‌ ‌آن‌ ‌است‌ ‌که‌ خلق‌ و خوی‌ نیکو میراثی‌ ‌از‌ تصدیق‌ و پذیرفتن‌ دین‌ ‌است‌، ‌به‌ همان‌ گونه‌ ‌که‌ تکذیب‌ دین‌ میراثی‌ ‌از‌ رذایل‌ ‌به‌ دنبال‌ دارد ‌که‌ عقل‌ و عرف‌ ‌آن‌ ‌را‌ طرد می‌کند، چنان‌ ‌که‌ می‌بینیم‌ ‌که‌ غفلت‌ کنندگان‌ ‌از‌ نماز ‌حتی‌ ‌از‌ عاریه‌ دادن‌ چیزهایی‌ ‌که‌ مردم‌ ‌به‌ ‌آن‌ عادت‌ دارند خودداری‌ می‌ورزند. [ نظرات / امتیازها ]

6285. Hypocrites make a great show of hollow acts of goodness, devotion, and charily. But they fail signally if you test them by little acts of neighbourly help or charity, the thousand little courtesies and kindnesses of daily life, the supply of needs which cost little but mean much. [ نظرات / امتیازها ]

کلمه (ماعون ) به معناى هر عملى و هر چیزى است که به شخصى محتاج داده شود، و حاجتى از حوائج زندگى او را بر آورد، مانند قرض و هدیه و عاریه و امثال آن. تفسیرهاى متفرق دیگرى هم که براى این کلمه کرده اند به همین معنایى که ما کردیم بر مى گردد. [ نظرات / امتیازها ]