توضیح : از چگونگی مقابلۀ پیامبر با وسوسه‌ها، که از بحث طریق اولی استفاده می‌شود. در جایی که پیغمبر خدا در وسوسه‌ها به خدا پناه می‌برد و این پناهندگی هم، یک بار و دو بار نیست، بلکه سیرۀ آن حضرت است، دیگران به طریق اولی در وسوسه‌ها باید به خدا پناهنده شوند. [ بستن توضیحات ]

توضیح :

از «اعوذ» چون «اعوذ» مضارع استمراری است. یعنی من مستمراً پناهنده می‌شوم به پرودگار. به رب انسانها، به اله انسانها. [ بستن توضیحات ]

توضیح :
«قل» به مردم است. و هر کجای قرآن هم که «قل» آمده غالب «قالوا، قل» است، یعنی آنها مطلبی را گفتند و تو هم در جواب آنها بگو. «یقولون، قل» است، آنها مطلبی را می‌گویند تو هم در جواب آنها بگو. نه «قلت، قل»، که من می‌گویم و تو به آنها بگو. یعنی کسانی از پیامبر درخواستی کرده‌اند یا حرفی زده‌اند که نیاز به پاسخ دادن داشت و بعد قرآن بعضی وقتها با آوردن حرف طرف مقابل و بعضی وقتها بدون آوردن سخن طرف مقابل به آنها جواب داده است. و جایی هم که بر فرض برای کسی سؤال پیش می آید که «قلت، قل» است؟ یا «قالوا، قل»؟ ما جانب «قالوا، قل» را می‌گیریم و خلافش دلیل می خواهد.
[ بستن توضیحات ]

توضیح : بله، «یوسوس» هم مضارع است، و استمرار در وسوسه را می‌رساند. ولی این وسوسه زمانی در دل نفوذ دارد و اثر می‌گذارد که، دل از یاد خدا غافل باشد. [ بستن توضیحات ]

توضیح : خدای متعالی می‌فرماید: «کبر مقتاً عند اللّه ان تقولوا ما لا تفعلون» یعنی چیزی را که می‌گویی در عمل هم به آن ملتزم باش! و خداوند بسیار خشمگین می‌شود، اگر چیزی بگویی و به آن عمل نکنی. و این به آن معنا که چون در مقام عمل است، پس نباید آن را به زبان آورد، نیست. و این حرف قابل قبول نیست، و از «قل» درمی‌آید،‌ این پناهندگی هم در عمل باید باشد و هم به زبان اقرارگردد.
[ بستن توضیحات ]

توضیح :

سوالی که در اینجا وجود دارد کسی که می‌گوید «اعوذ» کیست؟ خود رسول اکرم(ص). [ بستن توضیحات ]

توضیح :
برای این سؤال دو جواب قابل بیان است – إن شاءاللّه یک بحث استقلالی در زمینه هدایتهای خدا نسبت به پیامبر در قرآن و اینکه ما چه بیانی باید در این زمینه داشته باشیم، خواهیم داشت-.

أ) ما یک بحث دفع داریم، و یک بحث رفع داریم، دفع یعنی جلوگیری کردن و رفع یعنی برطرف کردن. سوره‌ها هم کارکرد دفعی دارند، و هم کارکرد رفعی دارند. یعنی وقتی که می‌فرماید:

قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ (١)مَلِکِ النَّاسِ (٢)إِلَهِ النَّاسِ (٣)مِنْ شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ (۴)الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ (۵) من الجنه و الناس (۶)

لزوماً معنایش این نیست که وسوسه آمده، بلکه می‌خواهد بگوید که اگر وسوسه آمده، به خدا پناه ببر تا برود، و اگر نیامده پناه ببر، تا نیاید و اگر کارکرد دفعی سوره را در نظر بگیریم، آن کسی که به سوره‌های قرآن به طور کامل عمل می‌کند این سوره برای او چه کارکردی خواهد داشت؟(کارکرد دفعی)

در مورد پیامبر گرامی اسلام و ائمه معصومین (ع) هم، این سوره کارکرد دفعی دارد و از نفوذ وسوسه‌ها جلوگیری می‌کند و اگر پناه بردن آنها به خدا در دلشان نباشد، از وسوسه پر می‌شود.

عصمت اهل بیت(ع) هم منهای خدا نیست، با خداست. یعنی این طور نیست که اگر پیامبر و ائمه به خدا پناه نبرند، باز هم شیطان نتواند کاری بکند، و این قابل تصور نیست که پیامبر یا امام با خدا باشد و باز هم شیطان یا وسوسه در دل او نفوذ کند. ولی هر مقدار که آنها هم از خدا غافل باشند، به همان مقدار هم شیطان در دل آنها نفوذ می‌کند و وسوسه اثر دارد. پس اگر معصوم است با اطاعت از خداست که معصوم است؛ نه منهای اطاعت از خدا.

پس پیامبر هم با پناه بردن به خدا، از وسوسه در امان است و فرق اینجاست که در مورد پیامبر این پناه بردن، ترک نمی‌شود. و چون پیوسته متصل به خداست، هیچ وقت مورد وسوسه قرار نمی‌گیرد.

ب)بحث ذوالمراتب است. یعنی مخاطب هر مقوله‌ای، به تناسب خودش مخاطب اوست؛ یعنی وسوسه نسبت به من و شما یک مصادیقی دارد، و یک تعریفی دارد، و نسبت به پیامبر خدا یک تعریف و یک سطحی دارد. این ذوالمراتب بودن وسوسه و ذوالمراتب بودن پناهندگی است.

ممکن است ما در اوج «اعوذ بالله» بودن باشیم و خیال کنیم که در نهایت کمالیم، برای پیامبر این مصداق، هنوز ضعف پناهندگی است. و این هم منافی عفت نیست و تصور هم دارد.

به این سؤال، جواب عرفی با دفع و رفع و به دقت عقلی با بحث ذوالمراتب جواب داده می‌شود. [ بستن توضیحات ]

توضیح : برای این مطلب دو جواب است: یکی این که ما نباید قرآن را اختصاصی بفهمیم، به این معنی که قرآن متنی برای عصر پیامبر بوده و مسألۀ آنها را حل می‌کرده؛ البته اینکه بگوییم علاوه بر فواید زیادی که برای همه دارد، یک فایدۀ اختصاصی برای زمان خود داشت، اشکالی ندارد، اما به عنوان تنها دلیل اصلاً نمی‌پذیریم.

دوم اینکه آن قضیّه در مورد «اله» هم بوده. یعنی بتها را هم «رب» خود می‌دانستند، و هم «اله» و آنها را می‌پرستیدند. و تکرار، این مسأله را حل نمی‌کند. و ما نباید فقط از منظر تاریخی به قرآن نگاه کنیم، بلکه باید به دنبال این باشیم که قرآن برای ما چه می‌گوید. و الآن ما باید چه کار کنیم.

سوره هیچ نظارتی بر این ندارد که مخاطبش بت‌پرست بوده، ضعف ایمان داشته و…. وجهت هدایتی سوره همان لزوم پناهنده شدن به خداست از شرّ وسوسه‌گران.

این مطلب ازکانون «اعوذ» به دست می آید. [ بستن توضیحات ]

توضیح : چون می‌خواهد بیان کند که وسوسه شونده ناس است، من «رب ناس»م وسوسه شونده «ناس» است و من «اله ناس»م، و «ملک ناس»م. و ای ناس باید از شرّ وسوسه‌ها به من پناه ببرید. وگروه دوم ناس، وسوسه کننده هستند، و باز نگران نباشید چون من «رب ناسم، اله ناسم، ملک ناسم». و باز هم می‌توانم این وسوسه‌گری را کنترل کنم. [ بستن توضیحات ]

توضیح : ما نمی‌توانیم بگوییم که فواصل حتی یکی از علل تکرار ناس است، چون قرآن می‌فرماید: من شعر نیستم، ولی این فواصل را به عنوان یکی از زیباییهای قرآن، می‌توان نام برد.

چون بیان قرآن، اصالت نسبت به معنا ندارد، اصالت بر هدایت است؛ چون کلام شعر نیست و خدا دغدغۀ شعر گفتن ندارد، بلکه خدا دغدغۀ هدایت کردن دارد. این هدایت را در یک بیان زیبا می‌کند، این حرف قابل قبول است. لذا به عنوان زیبایی بگویید، ولی به عنوان یک علت نگویید، حتی یک علت.

مثلاً نگویید که ناس به سه علت تکرار شده :۱٫ این و۲٫ این و ۳ . به علت رعایت فواصل.

چون وقتی به عنوان علت بیان می‌کنید، سهمی به آن می‌دهید، گویا این رعایت فواصل، در این قضیّه سهمی دارد. این، فوائد این سوره است. یکی از زیباییهای ظاهری این سوره است.

نکته- این طور نیست که بگوییم وسوسه دو نوع است: «خناس» و «غیر خناس».

بلکه «وسواس»، «خناس» است، یعنی شر آن پنهان است، در مورد «خناس»، ترجمه‌ای که تفاسیر نوشته‌اند، این است که از آن جهت «وسواس»، «خناس» نامیده شده، که وقتی یاد خدا می‌شود، آن پنهان می‌شود.

پس «خناس» یعنی پنهان شونده به هنگام یاد خدا. ما این را نگفتیم. چرا؟

به دلیل مقام نگفتیم.گفتیم مقامی که اینجا باید مورد توجه قرار بگیرد چیست؟ «من شر الوسواس الخناس* الذی یوسوس فی صدور الناس*» در مقام توصیف «خناس» است که ضرورت پناهده شدن را برساند و بفماند.

یعنی باید آن خطراتی را که «وسواس» دارد، را باید گوشزد کرد. خناس به آن معنا خطر به حساب نمی‌آید و جای ذکرش توصیف وسواس نیست. اما خناس به معنای پنهان شونده از نظر شرّ: «من شر الوسواس الخناس»، آن حیثیت شر بودنش که در زیر چهرۀ خیر پنهان می‌شود، خطر است. و ضرورت پناهنده شدن را بیشتر به ما می‌فهماند.

« قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ (١)مَلِکِ النَّاسِ (٢)إِلَهِ النَّاسِ (٣)مِنْ شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ (۴)».

ای انسان آیا پناهگاه می‌خواهی؟ «رب» می‌تواند پناهگاه تو باشد، و کسی که «ملک الناس» است و کسی که «اله الناس» است، می‌‌تواند پناهگاه تو باشد.

دلیل اینکه خطاب سوره به رسول گرامی اسلام است

و خطاب به رسول گرامی اسلام می‌فرماید که ای رسول من تو بگو «قل اعوذ برب الناس»، تا مردم هم در پیروی از تو به خدا پناه ببرند. و به ایشان می‌فرماید: «قل اعوذ» یعنی ای رسول با این کار خودت به مردم برسان که روش و سیره من این است که به صورت مستمر به خدا پناه می‌برم.

خدا به رسول خود دستور می‌دهد که به خدا که پروردگار انسانها و فرمانروای انسانها و اله انسانها پناه ببرد، آن هم از شر وسوسه‌ کننده‌ای که شرّ آن پنهان است و در دلها وسوسه می‌کند و اعم است از وسوسه‌ کننده‌های انس و جن.

وقتی خدا تذکر می‌دهد و پیامبر خود را واسطه تذکر قرار می‌دهد، باید انسان به مهم بودن مسئله پی ببرد.

انسان اگر وسوسه را در زندگی خودش به رسمیت نشناسد و از شرّ آن به خود خدا پناه نبرد، هر روز زمین می‌خورد و هر روز هم تأسف می‌خورد. لحظه‌ای غفلت از یاد خدا باعث می‌شود که دل از وسوسه پر می‌شود.‌

[ بستن توضیحات ]

توضیح : چون خواست تا به این وسیله اشاره کند به اینکه این سه صفت هر یک به تنهایى ممکن است پناه پناهنده قرار گیرد، بدون اینکه پناهنده احتیاج داشته باشد به اینکه آن دو جمله دیگر را که مشتمل بر دو صفت دیگر است به زبان آورد، همچنان که در صریح قرآن فرموده : خداى تعالى اسمائى حسنى دارد، به هر یک بخواهید مى توانید او را بخوانید، این بود توجیهات ما در باره آیات این سوره، ولى مفسرین در توجیه هر یک از سوالهاى بالا وجوهى ذکر کرده اند که دردى را دوا نمى کند [ بستن توضیحات ]

توضیح : چرا در میان همه صفات خداى تعالى خصوص سه صفت : (ربوبیت ) و (مالکیت ) و (الوهیت ) را نام برد؟ و نیز چرا این سه صفت را به این ترتیب ذکر کرد، اول ربوبیت، بعد مالکیت، و در آخر الوهیت ؟ و گفتیم ربوبیت نزدیک ترین صفات خدا به انسان است و ولایت در آن اخص است، زیرا عنایتى که خداى تعالى در تربیت او دارد، بیش از سایر مخلوقات است. علاوه بر این اصولا ولایت، امرى خصوصى است مانند پدر که فرزند را تحت پر و بال ولایت خود تربیت مى کند. و ملک دورتر از ربوبیت و ولایت آن است، همچنان که در مثل فرزندى که پدر دارد کارى به پادشاه ندارد، بله اگر بى سرپرست شد به اداره آن پادشاه مراجعه مى کند، تازه باز دستش به خود شاه نمى رسد، و ولایت هم در این مرحله عمومى تر است ، همچنان که مى بینیم پادشاه تمام ملت را زیر پر و بال خود مى گیرد، واله مرحله اى است که در آن بنده عابد دیگر در حوائجش به معبود مراجعه نمى کند، و کارى به ولایت خاص و عام او ندارد، چون عبادت ناشى از اخلاص درونى است، نه طبیعت مادى ، به همین جهت در سوره مورد بحث نخست از ربوبیت خداى سبحان و سپس از سلطنتش سخن مى گوید، و در آخر عالى ترین رابطه بین انسان و خدا یعنى رابطه بندگى را بیاد مى آورد، مى فرماید: (قل اعوذ برب الناس ملک الناس اله الناس [ بستن توضیحات ]

توضیح : معمولا خدایگانهای زمینی و کسانی که خود را فرزند یا سایه یا نماینده خدا میدانند از پادشاهان ایران باستان که فره ایزدی میگرفتند تا امپراتور ژاپن که مدعی است فرزند خدای خورشید است تا امپراتور اینکاها وووو ازین امر سوء استفاده می کرده اند.... فرعون نماد قدرت متفرعن در قرآن است و او در جایی ابتدا خود را چنین معرفی کرد: انا ربکم الاعلی(نازعات/24) ... در دوران او کلمه رب به صاحبمنصبان دیگر هم اطلاق میشد کمااینکه یوسف ع هم به همبندش که رها شد گفت اذکرنی عند ربک (یوسف/42).... اما 400 سال بعد که سیستم قدرت مدار متکاثر شد و فرعون را پدید آورد او خود را " رب اعلی" نامید ..... اما این "رب" خیالی بدون ملک و مالکیت که نمیتواند تحکم کند لذا در جای دیگر گفت : یَا قَوْمِ أَلَیْسَ لِی مُلْکُ مِصْرَ(زخرف /51) ......و این دو بود که اورا خیالاتی تر کرد و دیوانه وار و البته بین ملأ فریاد برآورد که : یَا أَیُّهَا الْمَلَأُ مَا عَلِمْتُ لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرِی(قصص/38) .... و اما خداوند خطاب به انسانها در سورة التاس میگوید اینها اعتباری و زوال یاب بوده است مگر درمورد خودش .... و نظام اجتماعی مردمی باید این سه را زمینی نکند تا متفرعن نباشد..... [ بستن توضیحات ]