(و ان من شی ء الا عندنا خزائنه و ما ننزله الا بقدر معلوم ):(و هیچ چیزنیست جز آنکه خزائن آن در نزد ماست و ما آن را جز به مقدار معین نازل نمی کنیم )، (خزانه ) یعنی مکانی که مال در آن انبار و محافظت و ذخیره گردد و(قدر) یعنی مبلغ و مقدار و کمیت معین هر چیز. لذا خلاصه معنای آیه چنین است که هر چیزی قبل از نزولش به این عالم واستقرارش در دنیا، خزینه هایی در نزد خدای متعال دارد که در آنجا محدود به حد و مقدر و به قدری نیست ، اما زمانی که جامه وجود پوشید محدود و مقدرمی گردد، پس خداست که باران را می فرستد و گیاهان را می رویاند و مایه معیشت انسانها و حیوانات را فراهم می نماید و هر چیز در نزد او به مقدار، معین است و مطابق حکمتش می باشد. یعنی مراد از(نزول )همان خلقت است و مراد از(قدر) خصوصیت وجودی وکیفیت خلقت هر موجود است و اینکه فرمود(قدر معلوم ) دلالت می کند که قدر هرموجودی برای خدای تعالی در آن زمانی که نازل می شود، معلوم است ، یعنی هرموجودی قبل از وجودش معلوم القدر است و خدا برای او حدی قرار داده که ازآن تجاوز نمی کند، پس قدر و کمیت هر چیز از نظر علم و مشیت مقدم بر آن چیزاست هر چند که به حسب وجود مقارن با آن بوده و از آن جدا نمی شود، به هرجهت هر شیی ء از نزد خزائن الهی به نحو تدریج و مرحله به مرحله نازل می گردد، و در هر مرحله حد تازه ای می یابد تا آنکه به مرحله آخر که همین عالم دنیاست می رسد، این خزائن همگی مافوق حس و عالم مشهود ما هستند، چون خداوند آن را به وصف (عندنا)توصیف نموده و خزائن الهی هر چه باشند از امورثابتی هستند که دستخوش زوال و تغییر نمی گردند. [ نظرات / امتیازها ]

در این آیه در حقیقت به پاسخ سؤ الى مى پردازد که براى بسیارى از مردم پیدا مى شود و آن اینکه چرا خداوند آنقدر از ارزاق و مواهب در اختیار انسانها نمى گذارد که بى نیاز از هر گونه تلاش و کوشش باشند.
مى فرماید: (خزائن و گنجینه هاى همه چیز نزد ما است ، ولى ما جز به اندازه معین آنرا نازل نمى کنیم ) (و ان من شى ء الا عندنا خزائنه و ما ننزله
الا بقدر معلوم ).
بنابراین چنان نیست که قدرت ما محدود باشد و از تمام شدن ارزاق وحشتى داشته باشیم ، بلکه منبع و مخزن و سرچشمه همه چیز نزد ما است ، و ما توانائى بر ایجاد هر مقدار در هر زمان داریم ، ولى همه چیز این عالم حساب دارد و ارزاق و روزیها نیز به مقدار حساب شده اى از طرف خدا نازل مى گردد.
لذا در جاى دیگر از قرآن مى خوانیم : و لو بسط الله الرزق لعباده لبغوا فى الارض و لکن ینزل بقدر ما یشاء: (اگر خداوند روزى را بى حساب براى بندگانش بگستراند از جاده حق منحرف مى شوند و لکن به اندازه اى که مى خواهد نازل مى گرداند) (شورى - 27).
کاملا روشن است که تلاش و کوشش براى زندگى علاوه بر اینکه تنبلى و سستى و دل مردگى را از انسانها دور مى سازد: و حرکت و نشاط مى آفریند، وسیله بسیار خوبى براى اشتغال سالم فکرى و جسمى آنها است ، و اگر چنین نبود و همه چیز بى حساب در اختیار انسان قرار داشت معلوم نبود دنیا چه منظره اى پیدا مى کرد؟
یک مشت انسانهاى بیکار، با شکمهاى سیر، و بدون هیچگونه کنترل ، غوغائى به پا مى کردند، چرا که مى دانیم مردم این جهان همچون انسانهاى بهشتى نیستند که هر گونه شهوت و خودخواهى و غرور و انحراف از دل و جانشان شسته شده باشد، بلکه انسانهائى هستند با همه صفات نیک و بد که باید در کوره این جهان قرار گیرند و آبدیده شوند، و چه چیز بهتر از تلاش و حرکت و اشتغال سالم مى تواند آنان را آبدیده کند.
بنابراین همانگونه که فقر و نیاز، انسان را به انحراف و بدبختى مى کشاند بى نیازى بیش از حد نیز منشاء فساد و تباهى است .
نکته ها :
1 - خزائن خداوند چیست ؟
در آیات متعددى از قرآن مى خوانیم که : خداوند خزائنى دارد، خزائن آسمانها و زمین از آن خدا است ، و یا خزائن هر چیز نزد او است .
(خزائن ) جمع (خزانه ) به معنى محلى است که انسان اموالش را براى حفظ در آن جمع آورى مى کند، و در اصل از ماده خزن (بر وزن وزن ) به معنى حفظ و نگاهدارى چیزى است ، بدیهى است ، کسى اقدام به جمع آورى و اندوختن و حفظ چیزى مى کند که قدرتش نامحدود باشد و نتواند در هر عصر و زمانى آنچه مى خواهد فراهم سازد، لذا در موقع توانائى ، آنچه لزومش را احساس مى کند براى موقع ضرورت مى اندوزد و در خزانه گردآورى مى کند.
ولى آیا این مفاهیم در مورد خداوند تصور مى شود؟ مسلماء نه ، به همین دلیل جمعى از مفسران مانند طبرسى در مجمع البیان ، و فخر رازى در تفسیر کبیر، و راغب در مفردات ، خزائن الله را به معنى مقدورات الهى تفسیر کرده اند، یعنى همه چیز در خزانه قدرت خدا جمع است و هر مقدار از آن را لازم و صلاح بداند ایجاد مى کند.
ولى بعضى دیگر از مفسران بزرگ گفته اند منظور از خزائن خداوند مجموعه امورى است که در عالم هستى و جهان ماده وجود دارد، اعم از عناصر و اسباب ایجاد آنها، در این مجموعه همه چیز به حد زیاد وجود دارد، ولى هر یک از فرآورده ها و موجودات خاص این عالم به مقدار محدودى ایجاد مى شود، بى آنکه امکان وجود تنها منحصر به آن باشد.
این تفسیر گرچه از نظر اصولى مساءله قابل قبولیست ، ولى تعبیر به عندنا
(نزد ما) بیشتر با تفسیر اول هماهنگ است .
و به هر حال انتخاب تعبیراتى مانند خزائن الله با این که با مفهوم معمولیش در مورد خداوند صادق نیست ، به خاطر آن است که خداوند مى خواهد با زبان خود مردم با آنها سخن بگوید.
از آنچه گفتیم ضمنا این نکته روشن شد که تفسیر بعضى از مفسران ، خزائن را به خصوص (آب و باران ) و محدود ساختن آن در این مصداق معین ، نه تنها دلیلى ندارد، بلکه متناسب با وسعت مفهوم آیه نیز نیست .
2 - نزول مقامى و نزول مکانى
همانگونه که سابقا هم اشاره کرده ایم ، نزول همیشه به معنى نزول مکانى یعنى از بالا به پائین آمدن بلکه گاهى به معنى نزول مقامى است ، مثلا هر گاه نعمتى از شخص بزرگى به زیر دستان مى رسد از آن تعبیر به نزول مى شود، به همین جهت در قرآن مجید این کلمه در مورد نعمتهاى خداوند به کار رفته ، اعم از آنهائى که از آسمان نازل مى شود، مانند باران ، و یا در زمین پرورش ‍ پیدا مى کند مانند حیوانات همانگونه که در آیه 6 سوره زمر مى خوانیم : و انزل لکم من الانعام ثمانیة ازواج و در مورد آهن در سوره حدید آیه 25 مى خوانیم و انزلنا الحدید و مانند اینها.
خلاصه (نزول ) و (انزال ) در اینجا به معنى وجود و ایجاد و خلقت است ، منتها چون از ناحیه خداوند نسبت به بندگان مى باشد چنین تعبیرى از آن شده است . [ نظرات / امتیازها ]

وَ إِنْ مِنْ شَیْ‌ءٍ إِلاَّ عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلاَّ بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ «21»
بعد از آن به جهت مبالغه مى‌فرماید:
وَ إِنْ مِنْ شَیْ‌ءٍ: و نیست هیچ چیز از مکونات. إِلَّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ‌: مگر آنکه در تحت فرمان ما است خزینه‌هاى آن. آیه شریفه ضرب المثل است براى اقتدار سبحانى، چه تشبیه فرموده مقدورات غیر متناهیه خود را به اشیاء مخزونه که در اخراج آن محتاج به زحمت و کلفت نیست، و معنى آنکه: ما قادریم بر ایجاد همه مکونات، و از جمله آن چیزى است که شما به آن محتاجید از امتعه و اطعمه و البسه.
وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ‌: و فرو نمى‌فرستیم مگر به اندازه دانسته شده که نه کم از آن شاید و نه زیاده بر آن باید، یعنى به ارتفاع قدرت کامله الهى، چه تخصیص بعضى از آن در بعض اوقات و حالات، ناچار است آن را از مخصصى که حکیم و قدیر و علیم باشد. در مجمع- نزد بعضى مراد به شى‌ء باران است که نباتات از آن روئیده شود، زیرا باران مخزون است نزد سبحانى و نازل‌نفرماید مگر بقدر احتیاج نباتات. مفسرین بر آنند که استعاره فرموده خزائن را براى قدرت خود بر ایجاد اشیاء، و تعبیر نموده به انزال به سبب آن که انزال در معنى اعطا است، یعنى همه چیز نزد حق تعالى، و ایجاد آن نمى‌کند و اعطاى آن نفرماید مگر به حسب مصلحت و حاجت. [ نظرات / امتیازها ]

وَ إِن‌ مِن‌ شَی‌ءٍ إِلاّ عِندَنا خَزائِنُه‌ُ وَ ما نُنَزِّلُه‌ُ إِلاّ بِقَدَرٍ مَعلُوم‌ٍ «21»
و نیست‌ ‌از‌ ‌هر‌ چیزی‌ مگر اینکه‌ نزد ‌ما خزینه‌های‌ ‌او‌ هست‌ و ‌ما نازل‌ نمیکنیم‌ ‌او‌ ‌را‌ مگر بقدر معلوم‌ معین‌ خزینه‌ اشیاء معنای‌ ‌او‌ ‌اینکه‌ نیست‌ ‌که‌ خداوند محلی‌ معین‌ فرموده‌ و اشیاء ‌در‌ ‌آن‌ محل‌ قرار داده‌ و بتدریج‌ نازل‌ میفرماید بلکه‌ خزینه‌ تقدیر الهیست‌ گه‌ ‌در‌ ازل‌ معین‌ بوده‌ موافق‌ حکمت‌ و مصلحت‌ آنچه‌ باید تحقق‌ پیدا کند ‌إلی‌ الابد غایة الأمر ‌هر‌ یک‌ ‌را‌ ‌در‌ موقع‌ ‌خود‌ ایجاد میفرماید نه‌ زیادتی‌ پیدا میکند نه‌ نقصان‌ زیرا علم‌ و قدرت‌ ‌او‌ تغییر پذیر نیست‌ وَ إِن‌ مِن‌ شَی‌ءٍ شامل‌ تمام‌ اشیاء میشود نه‌ آنکه‌ مفسرین‌ تفسیر بماء آسمان‌ و مطر کردند.
إِلّا عِندَنا خَزائِنُه‌ُ گفتند زیر عرش‌ آب‌ ‌است‌ و بتدریج‌ نازل‌ میشود بآسمان‌ اول‌ و ‌از‌ آنجا ‌بر‌ زمین‌ بقدر معین‌ نازل‌ میشود و نباتات‌ روئیده‌ میشود و ‌بر‌ طبق‌ ‌اینکه‌ دعوی‌ اخباری‌ ‌هم‌ نقل‌ کرده‌اند لکن‌ ‌اینکه‌ دعوی‌ بالوجدان‌ باطل‌ ‌است‌، زیرا مسلما باران‌ ‌از‌ أبخره‌ و أدخنه‌که‌ ‌از‌ دریا و زمین‌ متصاعد میشود و تشکیل‌ ابر میدهد و باد ابرها ‌را‌ بآن‌ طرفی‌ ‌که‌ مأمور ‌است‌ حرکت‌ میدهد و موادّ مائیّه‌ ‌آن‌ ‌بر‌ زمین‌ نزول‌ میکند باران‌ برف‌ تگرگ‌ میشود و مواد ناریه‌ ‌آن‌ متصاعد میشود و چون‌ ‌اینکه‌ دو مواد ‌از‌ ‌هم‌ جدا میشود صدای‌ رعد و رؤیت‌ برق‌ میشود و چه‌ بسیار امروز مشاهده‌ ‌شده‌ ‌که‌ بسیار طیّاره‌ها فوق‌ ابر حرکت‌ میکند آفتاب‌ ‌است‌ و قطره‌ای‌ باران‌ ندارد و ابر زیر ‌آن‌ میبارد و اخبار ‌ یا ‌ سند ندارد ‌ یا ‌ قابل‌ تأویل‌ ‌است‌ چنانچه‌ حکماء ‌در‌ ‌آیه‌ شریفه‌ وَ جَعَلنا مِن‌َ الماءِ کُل‌َّ شَی‌ءٍ حَی‌ٍّ تفسیر کردند بماء وجود ‌که‌ تعبیر بمشیت‌ میکنند، چنانچه‌ ‌در‌ خبر ‌است‌ خلقت‌ الاشیاء بالمشیئة و خلقت‌ المشیئة بنفسها ‌که‌ گفتند اشیاء بایجاد موجود میشوند و نفس‌ ایجاد ‌که‌ بمعنی‌ مصدریست‌ بنفسه‌ موجود میشود و نام‌ ‌او‌ ‌را‌ وجود منبسط گذاردند و شاهد ‌بر‌ ‌اینکه‌ دعوی‌ علاوه‌ ‌از‌ و جدان‌ حدیث‌ مروی‌ ‌از‌ ‌إبن‌ بابویه‌ مسندا ‌از‌ حضرت‌ صادق‌ ‌علیه‌ السّلام‌ روایة کرده‌ فرمود:
(‌لما‌ صعد موسی‌ ‌علیه‌ السّلام‌ الطور فنادی‌ ربّه‌ ‌قال‌ رب‌ّ ارنی‌ خزائنک‌ ‌قال‌: ‌ یا ‌ موسی‌ انما خزانتی‌ ‌إذا‌ أردت‌ شیئا ‌أن‌ اقول‌ ‌له‌ کن‌ فیکون‌).
وَ ما نُنَزِّلُه‌ُ ایجاد نمیکنیم‌ و نازل‌ نمیفرمائیم‌ إِلّا بِقَدَرٍ مَعلُوم‌ٍ بمقداری‌ ‌که‌ صلاح‌ میدانیم‌. [ نظرات / امتیازها ]

وَ إِنْ مِنْ شَیْ ءٍ إِلاّٰ عِنْدَنٰا خَزٰائِنُهُ وَ مٰا نُنَزِّلُهُ إِلاّٰ بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ این آیه روشن مى کند که وسائل زندگى به اندازۀ معین که براى زندگان کافى باشد، تولید مى شود، مشیت خدا در این اندازه گیرى دخیل است و نیز معلوم میشود که در مقابل این عالم شهود، یک عالم غیبى وجود دارد که انبارهاى همه چیزها در آنجا است و خدا به قدر احتیاج از آن نازل مى کند همچنین است آیۀ 50 از سورۀ انعام و 31 از هود و 37 از طور و آیات دیگرى به لفظ : وَ لِلّٰهِ غَیْبُ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ هود 123 إِنَّ اَللّٰهَ عٰالِمُ غَیْبِ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ فاطر: 38، آمده است مى شود گفت: خاک، آب و هواى زمین، خزائن خدا هستند هر قدر که بخواهد خوردنیها را از آنها به وجود مى آورد، درست است که آن سه، خزائن خدایند و به وضع حیرت آور، خوردنیها از آنها تولید مى شوند، ولى مراد از آیه وَ إِنْ مِنْ شَیْ ءٍ و از آیه 38 فاطر، آن سه ماده نیست در بعضى از روایات آمده که خزائن خدا عبارتند است از کلام و فرمان خدا، در در منثور نقل شده که رسول خدا صلّى اللّٰه علیه و آله فرمود «خزائن اللّٰه الکلام فاذا اراد شیئا قال له کن فکان [ نظرات / امتیازها ]

وَ إِنْ مِنْ شَیْ ءٍ إِلاّٰ عِنْدَنٰا خَزٰائِنُهُ وَ مٰا نُنَزِّلُهُ إِلاّٰ بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ (خزائن)جمع خزینه است و خزینه مکانى است که در آن مال ذخیره مى کنند که محفوظ بماند و(قدر)مبلغ و کمیّت شىء است آیه به (إِنْ ) نافیه و (إِلاّٰ) استثنائیه عموم قدرت و سعه فیض و استیلاء و جود خود را بر حقائق اشیاء و اصول ممکنات را ببشر تذکر مى دهد،و شاید اشاره به این باشد که ماهیات ممکنات و حقایق کلیه موجودات در خزینه یعنى در سعه علم ما موجود است و هر اندازه اى از افراد آن حقایق کلیّه که حکمت بر وقوع آن اقتضاء نماید از سماء قدرت بارض قابلیت ممکنات تنزّل مى دهیم و بر شما ارائه مى نمائیم و نزول افراد ممکنات در علم حضورى حق تعالى معلوم و معین است در مجمع البیان گفته (وَ إِنْ مِنْ شَیْ ءٍ) یعنى چیزى نیست که از آسمان فرود آید یا از زمین روئیده شود (إِلاّٰ عِنْدَنٰا خَزٰائِنُهُ ) مگر اینکه ما مالک او و قادر و خزینه دار آن مى باشیم و(خزائن الله)مقدورات او است زیراکه او تعالى قدرت دارد که از جمیع اجناس و انواع کلیه عالم بیافریند آنچه را که بخواهد و قدرت دارد که از هر جنسى افراد غیر متناهى بیاورد،و بقولى مقصود از آن آبى است که از آن نباتات روئیده مى شود و انواع کلیات آبها نزد او مخزون است تا اینکه نازل گرداند آن را به نباتى که به آب آسمان روئیده مى گرد [ نظرات / امتیازها ]

وَ إِنْ مِنْ شَیْ‌ءٍ إِلَّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ «21»
و هیچ چیز نیست مگر آنکه منابع و گنجینه‌هاى آن نزد ماست و ما جز به مقدار معین فرو نمى‌فرستیم‌
نکته ها
در آیات متعدّد به مسئله اندازه‌گیرى در خلقت موجودات اشاره شده است، از جمله:
«قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدْراً»
«کُلُّ شَیْ‌ءٍ عِنْدَهُ بِمِقْدارٍ» «1»
«وَ خَلَقَ کُلَّ شَیْ‌ءٍ فَقَدَّرَهُ تَقْدِیراً» «2»
در آیه‌ى 27 سوره شورى‌ مى‌خوانیم که اگر خداوند رزق بندگانش را توسعه دهد، آنان دست به تجاوز مى‌زنند، به همین دلیل به مقدارى که صلاح مى‌داند، به هرکس مى‌دهد. آیه مورد بحث نیز اشاره به همین معناست.
شاید مراد از خزائن، اسباب و عناصر و امکانات بالقوه باشد که خداوند در وجود هر موجودى قرار داده است.
جمله‌ «إِنْ مِنْ شَیْ‌ءٍ إِلَّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ» شامل هر آفریده‌اى مى‌شود. مثلًا توان و قدرت بینایى و شنوایى نیز در نزد خدا، سرچشمه و خزینه‌اى دارد که به مقدار معین از آن به ما مى‌رسد، مثلًا اگر او بخواهد ما مى‌توانیم صداى پاى مورچه را در آن طرف کره زمین بشنویم. ضمناً علوم امروز کشف کرده که هر نباتى داراى وزن مخصوص است که هرگاه کمى عناصر و اجزاى آن کم و زیاد شود، دیگر آن گیاه نخواهد بود.
نزول گاهى از مکان بالاست، نظیر نزول باران و گاهى از مقام بالاست، نظیر آیه‌ «وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ» «3» که به معناى آفرینش آهن است. در این آیه مى‌خوانیم که نعمت‌ها اندازه و حساب دارد و مقدار هر یک معلوم است، «بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ» و در آیات و روایات بعضى از عوامل آن بیان شده است.
تلاش انسان‌ها مى‌تواند در تعیین رزق مؤثر باشد؛ داشتن اخلاق خوب، تخصّص عالى، سعه صدر، حسن نیّت و سوز و دعاى نیکان مى‌تواند در آن مقدار معلوم مؤثر باشد.
پیام ها
1- هستى، سرچشمه و منبعى دارد که در اختیار خداست وتنها بخشى از آن به دست ما مى‌رسد که ما از آن آگاهیم. «عِنْدَنا خَزائِنُهُ»
2- چیزى در هستى، بدون اندازه معین آفریده نشده است. «بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ»
3- خزائن الهى متعدّد و نزول رحمت او تدریجى است. «نُنَزِّلُهُ» (تنزیل به معناى نزول تدریج است)
4- خزائن الهى دائمى است، چون هرچه نزد اوست، باقى است. «1» «عِنْدَنا خَزائِنُهُ»
5- به سراغ غیر خدا نروید، زیرا که هر چه بخواهید سرچشمه‌اش نزد خداست. «عِنْدَنا خَزائِنُهُ»
6- داشتن، دلیل مصرف کردن نیست، بلکه در مصرف باید حکمت و ظرفیّت و ده‌ها نکته دیگر را در نظر گرفت. «وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ»
7- همه منابع هستى براى بشر، کشف نشده است. «عِنْدَنا خَزائِنُهُ» [ نظرات / امتیازها ]

وَ إِنْ مِنْ شَیْ ءٍ إِلاّٰ عِنْدَنٰا خَزٰائِنُهُ وَ مٰا نُنَزِّلُهُ إِلاّٰ بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ رازى مى گوید: «مفسران وحدت نظر دارند بر اینکه مراد از سخن خدا: «من شىء» باران مى باشد؛ زیرا سبب روزى ها و درآمدهاى مردم است» دیدگاه درست آن است که مراد از «من شىء» در آیه، باران و غیر باران است؛ زیرا این واژه، نکره در سیاق نفى است و معنایش عام مى باشد نظیر این جمله: «ما رأیت احدا؛ هیچ کس را ندیدم» مقصود از انزال، عطا و بخشش و مراد از «قدر معلوم»، اسباب روزى است معناى آیه چنین است: تمام نیکى و برکت در نزد خداست و آن را براى کارگران پرتلاش مى دهد، نه براى تنبل هاى بى فایده «اوست که زمین را رام شما گردانید پس بر روى آن سیر کنید و از رزق خدا بخورید» به بخش: «آیا روزى تصادفى است و یا مقدّر»، جلد سوم نگاه کنید [ نظرات / امتیازها ]