(و جعلنااللیل و النهار ایتین فمحونا ایه اللیل و جعلنا ایه النهارمبصره لتبتغوا فضلا من ربکم و لتعلموا عدد السنین و الحساب و کل شی ء فصلناه تفصیلا): (و روز و شب را دو نشانه قرار دادیم ، آنگاه آیت شب را محو وتاریک نموده و آیات روز را روشن و تابان کردیم تا در طلب فضل پروردگارتان برآیید و تا آنکه حساب سالها و اوقات را بدانید و هر چیزی رابطور گسترده تفصیل دادیم )، می فرماید ما روز و شب و نور و تاریکی را چنین خلق کردیم که نشانه ای از قدرت ما باشند (و همه موجودات از اصل وجودآیاتی هستند که بر خالق خود دلالت دارند) و آنگاه شب را تاریک و پنهان ازچشمها ساخته و روز را روشن و نورانی نمودیم تا در طلب رزق و معیشت که عطایی از جانب پروردگارتان است ، بر آیید و تا بتوانید حساب اوقات و سالهارا داشته باشید، چون اگر روز و شب متعاقب هم نبودند و با هم تفاوتی از نظرنور و ظلمت نداشتند بشر قادر به احتساب زمان نبود، چون همین حرکت وضعی زمین به دور خود که باعث پیدایش روز و شب است و حرکت انتقالی آن به دورخورشید که باعث پیدایش فصلها و سالها است ، موجب احتساب و شمارش روزها و ماهها و سالها می باشد و در خاتمه می فرماید ما همه چیز را تفصیل دادیم ، یعنی در خلقت هیچ ابهام و اجمالی وجود ندارد و همه موجودات ازیکدیگر متمایز هستند. [ نظرات / امتیازها ]

وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّکُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَ الْحِسابَ وَ کُلَّ شَیْ‌ءٍ فَصَّلْناهُ تَفْصِیلاً «12»
«1» محاسن برقى، صفحه 215، باب التثبّت، حدیث اوّل.
«2» اصول کافى، جلد 2، کتاب الایمان و الکفر، صفحه 142، حدیث 4.
«3» همان مدرک، صفحه 143، حدیث 9.
جلد 7 - صفحه 339
بعد از آن شروع فرماید در بیان بعض هدایات تکوینیه که قرآن‌هادى اخبار نماید، از جمله:
وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ‌: و قرار دادیم شب و روز را دو نشانه داله‌اى بر وجود صانع قدیر و وحدانیت او به سبب تعاقب آن دو، و اختلاف در کوتاهى و درازى هر یک. یا مقرر ساختیم دو نیّر شب و روز را که شمس و قمر باشد دو علامت که جریان آن بر یک نسق دلالت دارد بر قدرت خداوند حکیم. فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ‌: پس محو نمودیم آیت شب را، یعنى ظلمت آن را به نور آفتاب محو کردیم. یا قمر را طمس نمودیم از نور، زیرا ذاتا قمر تاریک است، یا نقص نور آن بتدریج از بدریت به محاق.
وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً: و قرار دادیم آیت روز و آفتاب را روشن که در آن همه چیز دیده شود. لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ‌: تا طلب کنید در روشنى آن زیادتى در معیشت از پروردگار خود. وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَ الْحِسابَ‌: و تا بدانید عدد سالها که تعلق دارد غرض علمى براى اقامه مصالح دینى و دنیوى، و حساب که متعلق است به آن آنچه در ضمن آن است از اوقات ماه و شبها و روزها و سایر منافعى که منوط به حساب باشد از مدت عمر و دین و مواقیت نماز و روزه و حج. و اگر شب و روز نبود، هر آینه این امور دانسته نمى‌شد. وَ کُلَّ شَیْ‌ءٍ فَصَّلْناهُ تَفْصِیلًا: و هر چیزى که محتاجند عموم طبقات مردم در معاش و معاد بیان کردیم آن را بیانى بلیغ بدون اشتباهى، پس اتمام حجت بر شما خواهد بود.
تبصره: آیه شریفه، شمه‌اى از الطاف و رحمت رحمانیه الهیه را بیان فرماید که از جمله آن خلق شمس و قمر و قرار دادن شب و روز است به اطوار خاصه.
و آثار عظیمه که اختلاف احوال این دو نیر اعظم و اصغر را موجب انتظام احوال بنى آدم مقرر، و عالم تمدن و تدین را مربوط به آن ساخته.
در علل صدوق‌ «1» قدس الله سره روایت نموده که از حضرت پیغمبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله و سلّم سؤال شد: چرا شمس و قمر در ضوء و نور مساوى نیستند؟ فرمود: چون خداوند خلق فرمود آن دو را، اطاعت کردند امر حق را و نافرمانى ننمودند. پس امر فرمود جبرئیل را به اینکه محو کند نور قمر را، پس محو نمود اثر محو در قمر خطوط سیاهى است، و اگر قمر را به حال خود گذاشتى به منزله شمس، محو نشدى هر آینه شب از روز، و روز از شب شناخته نشدى، و روزه دار ندانستى چقدر روزه دارد، و مردم عدد سال را نشناختى. این است فرمایش الهى‌ (وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ ....).
حضرت صادق علیه السّلام فرماید «2»: چون خداوند قمر را خلق فرمود، نوشت بر او (لا اله الّا اللّه محمّد رسول اللّه على ولى اللّه). [ نظرات / امتیازها ]

وَ جَعَلنَا اللَّیل‌َ وَ النَّهارَ آیَتَین‌ِ فَمَحَونا آیَةَ اللَّیل‌ِ وَ جَعَلنا آیَةَ النَّهارِ مُبصِرَةً لِتَبتَغُوا فَضلاً مِن‌ رَبِّکُم‌ وَ لِتَعلَمُوا عَدَدَ السِّنِین‌َ وَ الحِساب‌َ وَ کُل‌َّ شَی‌ءٍ فَصَّلناه‌ُ تَفصِیلاً «12»
و قرار دادیم‌ ‌ما شب‌ و روز ‌را‌ دو آیة و نشانه‌ قدرت‌ پروردگار ‌پس‌ تاریک‌ کردیم‌ شب‌ ‌را‌ ‌برای‌ استراحت‌ ‌شما‌ و قرار دادیم‌ آیة روز ‌را‌ ‌برای‌ روشنایی‌ و بینایی‌ ‌که‌ بتوانید تحصیل‌ امر معاش‌ کنید و ‌از‌ فضل‌ الهی‌ بهره‌مند شوید ‌از‌ پروردگار ‌خود‌ و ‌برای‌ اینکه‌دست‌ بیاورید عدد سالها ‌را‌ و حساب‌ داری‌ و ‌هر‌ چیزی‌ ‌را‌ تفصیل‌ دادیم‌ تفصیل‌ دادنی‌ وَ جَعَلنَا اللَّیل‌َ وَ النَّهارَ آیَتَین‌ِ ‌اینکه‌ کره‌ زمین‌ ‌با‌ آنچه‌ ‌که‌ ‌بر‌ ‌او‌ ‌است‌ ‌از‌ دریاها و کوه‌ها و هوای‌ مجاورش‌ یک‌ حرکت‌ وضعی‌ دارد دور ‌خود‌ میچرخد مطابق‌ دائره‌ معدّل‌ النهار و چون‌ دائما نصف‌ ‌آن‌ مقابل‌ کره‌ شمس‌ ‌است‌ تشکیل‌ شب‌ و روز میدهد نصف‌ مقابل‌ روز ‌است‌ و نصف‌ دیگر شب‌ ‌است‌ و لذا ‌در‌ نقاط زمین‌ شب‌ و روز مختلف‌ میشوند مثلا ‌در‌ یک‌ نقطه‌ روز ‌است‌ و ‌در‌ یک‌ نقطه‌ شب‌ بلکه‌ ‌در‌ ‌هر‌ ساعت‌ و دقیقه‌ طلوع‌ و غروب‌ متفاوت‌ ‌است‌ بتفاوت‌ قرب‌ و ‌بعد‌ مثل‌ اینکه‌ اصفهان‌ ‌با‌ تهران‌ دو دقیقه‌ ‌با‌ خراسان‌ سه‌ ربع‌ ساعت‌ ‌با‌ حجاز یک‌ ساعت‌ و ربع‌ و هکذا ‌با‌ امریکا دوازده‌ ساعت‌ تقریبا و یک‌ حرکت‌ انتقالی‌ دارد دور کره‌ شمس‌ ‌در‌ یک‌ سال‌ تشکیل‌ سال‌ و ماه‌ میدهد و ‌اینکه‌ حرکت‌ ‌در‌ دائره‌ منطقة البروج‌ ‌است‌ و چون‌ ‌اینکه‌ دائره‌ ‌با‌ دائره‌ معدّل‌ ‌در‌ دو نقطه‌ تقاطع‌ میکنند اول‌ فروردین‌ و مهر شب‌ و روز مساوی‌ میشوند و غایت‌ ‌بعد‌ ‌اینکه‌ دو دائره‌ بیست‌ و چهار درجه‌ ‌است‌.
اوّل‌ تیر و اوّل‌ دی‌ و ‌از‌ ‌اینکه‌ جهت‌ شب‌ روز کوتاه‌ و بلند میشوند اوّل‌ تیر غایت‌ بلندی‌ روز و کوتاهی‌ شب‌ ‌است‌ و اول‌ دی‌ بالعکس‌ و تشکیل‌ سال‌ و بروج‌ میدهد.
فَمَحَونا آیَةَ اللَّیل‌ِ ‌آن‌ قسمتی‌ ‌که‌ مقابل‌ شمس‌ نیست‌ وَ جَعَلنا آیَةَ النَّهارِ مُبصِرَةً ‌آن‌ قسمتی‌ ‌که‌ مقابل‌ شمس‌ ‌است‌.
لِتَبتَغُوا فَضلًا مِن‌ رَبِّکُم‌ غرض‌ ‌از‌ ابصار نهار ‌برای‌ تحصیل‌ امر معاش‌ و معاشرات‌ و نحو اینها ‌اینکه‌ نسبت‌ بحرکت‌ وضعی‌ وَ لِتَعلَمُوا عَدَدَ السِّنِین‌َ وَ الحِساب‌َ نسبت‌ بحرکت‌ انتقالی‌ وَ کُل‌َّ شَی‌ءٍ ‌از‌ امور محتاج‌ الیه‌ انسان‌ ‌را‌ فصّلناه‌ بیان‌ فرمودیم‌ و آثار قدرت‌ ‌خود‌ ‌را‌ نشان‌ دادیم‌ ‌تا‌ باعث‌ زیادتی‌ معرفت‌ حق‌ ‌باشد‌ تفصیلا آنهم‌ چه‌ تفصیلی‌ ‌که‌ هیچگونه‌ کوتاهی‌ نشده‌ ‌باشد‌. [ نظرات / امتیازها ]

(آیه 12)- در این آیه از آفرینش شب و روز و منافع و برکات این دو و وجود حساب و کتاب در عالم سخن می‌گوید تا هم دلیلی باشد بر توحید و شناخت خدا و بحث گذشته معاد را تکمیل کند و هم شاهدی باشد بر لزوم دقت در عواقب کارها و عدم شتابزدگی می‌فرماید: «ما شب و روز را دو نشانه (توحید و عظمت خود) قرار دادیم» (وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ).
«سپس نشانه شب را محو کرده، و نشانه روز را روشنی بخش (به جای آن) قرار دادیم» (فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً).
و از این کار دو هدف داشتیم، نخست این که « (در پرتو آن) فضل پروردگارتان را بطلبید» و به تلاش زندگی برخیزید (لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ).
هدف دیگر این که: «عدد سالها و حساب (کارهای زمان بندی شده خود) را بدانید» (وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَ الْحِسابَ).
تمام جهان هستی بر محور حساب و اعداد می‌گردد و هیچ یک از نظامات این عالم بدون حساب نیست، طبیعی است انسان که جزئی از این مجموعه است نمی‌تواند بی‌حساب و کتاب زندگی کند.
«و ما هر چیز را مشخص و روشن ساختیم» (وَ کُلَّ شَیْ‌ءٍ فَصَّلْناهُ تَفْصِیلًا). [ نظرات / امتیازها ]

وَ جَعَلْنَا اَللَّیْلَ وَ اَلنَّهٰارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنٰا آیَةَ اَللَّیْلِ وَ جَعَلْنٰا آیَةَ اَلنَّهٰارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّکُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ اَلسِّنِینَ وَ اَلْحِسٰابَ وَ کُلَّ شَیْ ءٍ فَصَّلْنٰاهُ تَفْصِیلاً این آیه در عین حال که یک مطلب مستقل است، ارتباط آن با آیۀ قبلى ظاهرا همانست که گفته شد: خدا روى حکمت و ضرورت، شب و روز را تاریک و نورانى آفریده است، آنان که شر را مانند خیر طلب مى کنند همچون کسى هستند که میان شب و روز فرقى نمى گذارند، انسان نباید چنین باشد منظور از لیل و نهار، ظلمت و نور است در وقت معین و محدود این هر دو از آیات توحید و نفوذ ارادۀ حق تعالى در تدبیر جهان هستند، چنان که از لِتَبْتَغُوا فَضْلاً فهمیده مى شود، اضافه «آیة» به اللیل و النهار براى بیان است و تقدیر آن «فمحونا اللیل و جعلنا النهار مبصرة» است نه اینکه اضافه را لامیه گرفته و بگوئیم آیت شب ماه و آیت روز آفتاب است، زیرا صدر آیه مى گوید: خود شب و روز آیت هستند نه آیت و علامت آن دو منظور از محو شب، بى علامت و ظلمانى قرار دادن آنست که یک پارچه ظلمت است و چیزى در آن محسوس نیست، مانند: وَ جَعَلْنَا اَللَّیْلَ لِبٰاساً که همه چیز را مى پوشاند، روز نیز روشن و نورانى است، نتیجۀ این تدبیر آنست که انسان در شب تجدید قوا مى کند و در روز پى روزى و تأمین معاش مى رود و عدد روزها و هفته ها و ماهها و بالاخره عدد سالها را مى داند، به نظر مى آید، این نتائج متفرع بر ظلمانى بودن شب و روشن بودن روز هر دو است به نظر بعضى: آنها متفرع بر روشنى روز است زیرا به ظلمت که عدم است حکمى بار نمى شود و اللّٰه العالم مراد از «کل شىء» هر چیزى است که مورد احتیاج باشد، یعنى کلیت نسبى است یعنى: قطع نظر از آنچه در این آیه گفته شد، هر چیز مورد نیاز را به طور کامل براى شما روشن و بیان کرده‌ایم، مسئلۀ شب و روز و دخالت آن دو در تدبیر جهان و ادامۀ حیات در بسیارى از آیات با تعبیرهاى گوناگون مطرح شده است [ نظرات / امتیازها ]

وَ جَعَلْنَا اَللَّیْلَ وَ اَلنَّهٰارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنٰا آیَةَ اَللَّیْلِ وَ جَعَلْنٰا آیَةَ اَلنَّهٰارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّکُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ اَلسِّنِینَ وَ اَلْحِسٰابَ وَ کُلَّ شَیْ ءٍ فَصَّلْنٰاهُ تَفْصِیلاً آیه در مقام تذکر تفضلات و آثار قدرت و رحمتى است که در آفرینش شب و روز پدیدار گردانیده و بعضى از حکمت پیدایش شب و روز را مطرح مى نماید 1 تذکر مى دهد که شب و روز دو آیت و دو نشانه از قدرت و علم و حکمت پروردگار را جلوه مى دهند 2 اشاره به اینکه عالم خلقت که نشانه بارز و ظاهر آن شب و روز است على الدوام در معرض محو و فناء مى باشند (کُلُّ شَیْ ءٍ هٰالِکٌ إِلاّٰ وَجْهَهُ ) سوره قصص آیه آخر (کُلُّ مَنْ عَلَیْهٰا فٰانٍ وَ یَبْقىٰ وَجْهُ رَبِّکَ ذُو اَلْجَلاٰلِ وَ اَلْإِکْرٰامِ ) سوره رحمان آیه 26،و حدّ یقف ندارند 3 در مقام امتنان بر انسان برآمده که در این کون و فساد شب و روز تفضّلى است براى بشر که شب و تاریکى را محو نمودیم و روز روشن را جلوه دادیم و در آن فوائد بسیارى نهفته:1 شما افراد بشر در روشنائى روز دنبال کسب و عمل بروید تا اینکه از فضل و رحمت پروردگارتان تمتع ببرید و تأمین زندگانى و امرار حیات نمائید 2 در پى درآمدن شب و روز،ماه و سال و هفته براى شما تعیین مى گردد تا بتوانید کارهاى خود را روى حساب بیاورید 3 شاید مقصود(از کُلَّ شَیْ ءٍ فَصَّلْنٰاهُ تَفْصِیلاً) این باشد که به شب و روز زمان و مدت معلوم مى گردد و بزمان و مدت اشیاء از هم تمیز داده مى شود و بعدد و حساب اشیاء شماره مى گردد و هر چیزى در جاى خود شناخته مى شود [ نظرات / امتیازها ]

وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَ الْحِسابَ وَ کُلَّ شَیْ‌ءٍ فَصَّلْناهُ تَفْصِیلًا «12»
و ما شب و روز را دو نشانه (از قدرت خود) قرار دادیم، پس نشانه‌ى شب (روشنى ماه) را زدودیم و نشانه‌ى روز (خورشید) را روشنگر ساختیم تا فضل و روزى از پروردگارتان بجویید و تا شمار سالها و حساب را بدانید و ما هر چیز را به روشنى بیان کردیم.
نکته ها
شاید دلیل اینکه در قرآن معمولًا کلمه‌ى شب مقدّم بر روز آمده است، این باشد که تاریکى زمین از خودش است و روشنایى آن از خورشید.
پیام ها
1- گردش زمین به دور خود و پیدایش روز و شب و تغییرات آن، طبق اراده‌ى حکیمانه‌ى الهى است، نه تصادفى. جَعَلْنَا ... فَمَحَوْنا ... لِتَبْتَغُوا
2- روز براى کار و شب براى استراحت است. «آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا»
3- با آنکه فضل و رحمت از خداوند است، ولى ما نیز باید تلاش کنیم. «لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ»
4- آماده‌سازى زمینه‌هاى کسب روزى، از شئون ربوبیّت الهى است. «لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ»
5- روزى، از سوى خداست، به زرنگى خود مغرور نشویم. «فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ»
6- تدبیر نظام آفرینش، بى‌هدف نیست و در این تدبیر، محور هدف‌ها انسان است. لِتَبْتَغُوا ... لِتَعْلَمُوا
7- شب و روز، تقویمى طبیعى، دائمى، همگانى، آسان و قابل فهم، و وسیله‌اى براى نظم و برنامه‌ریزى مى‌باشد. «لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَ الْحِسابَ»
جلد 5 - صفحه 28
8- در نظام هستى، همه چیز منظّم، قانون‌مند و تفکیک شده است تا اصطکاک و تداخل و فروپاشى پیش نیاید. «وَ کُلَّ شَیْ‌ءٍ فَصَّلْناهُ تَفْصِیلًا» [ نظرات / امتیازها ]