(ومثل الذین کفرواکمثل الذی ینعق بما لا یسمع الا دعاء ونداء):(مثل کسانی که کافر شدند مانند چوپانی است که برای گوسفندان نهیب می زند در حالیکه آنها جز ندا چیز دیگری نمی فهمند) و این صورت حیوانی کسی است که آنچه به او گفته می شود درک نمی کند، درست مثل چوپانی که باگوسفندان خود سخن بگوید و آنها چیزی جز صوت از حرفهای او نمی فهمندولیکن به مجرد شنیدن همان صوت به گله بر می گردند ،یا از آن دور می شوند ونداء اخص از دعاء است و به معنای صدای بلند می باشد، اما دعا کلی تر است ،(صم بکم عمی فهم لا یعقلون ):کر و گنگ و کورند و در نتیجه راهی برای تعقل ندارند)این مثل کسانی است که دعوت حق را اجابت نمی کنند ،پس از آنچه می شنوند بهره ای نمی برند و هدایت هم نمی شوند ،چون تعقل نمی کنند ،و دراین آیه قلب بکار رفته است ،یعنی به جای آنکه بفرماید ،مثل پیامبر مانند چوپان است و مثل کفار مانند گوسفند،به صورت قلب و پیچیده سخن گفت و ازاوصاف کر و لال و کور که برای آنها بیان شد معلوم می شود که منظور کفارهستند. [ نظرات / امتیازها ]

خداوند مثلى براى کفّار از لحاظ اینکه کسى که آنها را دعوت بتوحید مى‏کند نمیپذیرند و بتحقیق نمیپردازند و تنها بتقلید تمسّک مى‏جویند میزند و میفرماید:
وَ مَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُوا کَمَثَلِ الَّذِی یَنْعِقُ ...- مثل کسى که کافران را بتوحید مى‏خواند. چون کسى است که بانک بزند.
بِما لا یَسْمَعُ ...- بحیوانى که نمیشنود و درک نمیکند.
إِلَّا دُعاءً وَ نِداءً ...- چیزى جز خواندن و صدا.
مفسرین در تقدیر و تأویل این کلام بر چند وجه اختلاف کرده‏اند.
1- تشبیه پیغمبر (ص) بشبان‏
مراد این است که مثل تو اى پیغمبر! که کفّار را بایمان و توحید دعوت میکنى چون آواز دهنده چهارپایان است باین معنا، همانطور که چهارپایان تنها صداى چوپان را میشنوند ولى معناى آن را درک نمى‏کنند کفّار نیز از دعوت تو فقط آوازى میشوند ولى معنا و حقیقت را درک نمینمایند «1» و علّت این امر آنست که آنها از سخنان تو اعراض مى‏کنند و در آن دقّت و مطالعه بکار نمیبرند.
این وجه از حضرت باقر علیه السلام نقل شده است و ابن عباس و مجاهد و قتاده و حسن نیز همین وجه را گفته و جبائى و رمّانى و طبرى نیز آن را اختیار کرده‏اند.
2- تشبیه پیغمبر و کفّار بچوپان و چهار پایان‏
منظور این است که مثل کافران و ما «یعنى خداوند یا تو اى پیغمبر! مانند چهارپایان و چوپان است همانطور که چهار پایان جز صداى شبان چیزى نمیشنوند و حقیقت را درک نمیکنند کافران نیز از دعوت بسوى توحید و ایمان جز آوازى نمیشنوند.
بنا بر این وجه، بواسطه ذکر یک مثل، مثل دیگر حذف گردیده است زیرا در آیه دو چیز بدو چیز تشبیه است.
__________________________________________________
(1) بنا بر این وجه در کلام، مضاف حذف گردیده است و تقدیر این است مثل داعى الذین کفروا ...

1- کفّار بچهارپایان تشبیه گردیده است.
2- خواننده کفّار بسوى توحید بچوپان تشبیه شده است. و از تشبیه اوّل چهارپایان و از تشبیه دوّم خواننده کفّار بسوى توحید حذف گردیده است و این حذف بجهت آنست که محذوف از مدلول کلام بدست میآید نظیر گفتار خداوند.
«وَ جَعَلَ لَکُمْ سَرابِیلَ تَقِیکُمُ الْحَرَّ» «1» که مراد این است تقیکم الحرّ و البرد یعنى خداوند براى شما لباس قرار داد تا از گرما و سرما شما را حفظ کند. این وجه را اخفش و زجّاج گفته‏اند.
3- تشبیه کفار به چوپان و وجه تشبیه جهالت کفار و چوپان‏
مقصود این است که مثل کافران در خواندن بت‏ها مانند چوپانى است که چهارپایان را با کلماتى مى‏خواند و حال آنکه آنها چیزى از آن کلمات نمى‏فهمند یعنى همانطور که کسى که چهارپایان را به این وصف مى‏خواند نادان شمرده میشود کافران که بت‏هاى سنگى را مى‏خوانند نادان‏تر میباشند زیرا چهارپایان آواز را میشنوند هر چند معناى آن را نمى‏فهمند ولى بت‏ها اصلًا چیزى را نمیشنوند این وجه را ابو القاسم بلخى و غیر او گفته‏اند.
4- تشبیه کفّار بچوپان و وجه تشبیه عدم فهم بت‏ها و چهارپایان‏
مراد این است که مثل کافران در اینکه بت‏هاى بى عقل و فهم را مى‏خوانند، مانند شبانى است که چهارپایان را بانگ میزند و مى‏خواند حال آنکه چهارپایان چیزى از آن نمى‏فهمند.
بنا بر این این وجه، دعاءً و نداءً منصوب به «ینعق» است و «الّا» زاید و فقط براى تأکید کلام است.
5- تشبیه کفّار بچهارپایان‏
مقصود این است که مثل کافران مانند گوسفندى است که آواز بانگ زننده را
__________________________________________________
(1) آیه 81 سوره نحل‏

نمى‏فهمد، بنا بر این وجه هر چند خداوند مثل دوّم را بناعق اضافه کرده است ولى مراد از آن «معوّق به» یعنى چهار پا است پس از آن خداوند کافران را مورد توبیخ قرار داد و فرمود:
صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ.
«ابن عباس و قتاده و سدى» مى‏گویند: یعنى آنان از شنیدن دلیل کر و از تکلّم بحق گنگ و از دیدن آن کورند [ نظرات / امتیازها ]

در این آیه دو تشبیه است: یکى تشبیه دعوت کننده‏ى حقّ، به چوپان. و دیگرى تشبیه کافران، به حیواناتى که از کلام چوپان چیزى جز فریاد نمى‏فهمند. یعنى اى پیامبر! مثال تو در دعوت این قومِ بى‏ایمان به سوى حقّ و شکستن سدهاى تقلید کورکورانه، همچون کسى است که گوسفندان و حیوانات را براى نجات از خطر صدا مى‏زند و آنها این پیام را درک نمى‏کنند. زیرا چشم و گوش دل آنها بسته شده و در واقع کرو لال و نابینا هستند. [ نظرات / امتیازها ]

وَ مَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُوا کَمَثَلِ الَّذِی یَنْعِقُ بِما لا یَسْمَعُ إِلاَّ دُعاءً وَ نِداءً صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لا یَعْقِلُونَ (171)

بعد از آن ضرب المثلى بیان فرماید براى تحقق مطلب:

وَ مَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُوا: و مثل صفت خواننده کافران به توحید و حق، کَمَثَلِ الَّذِی یَنْعِقُ بِما لا یَسْمَعُ‌: مانند کسى است که فریاد مى‌زند به جانورى که نمى‌شنود، إِلَّا دُعاءً وَ نِداءً: مگر خواندنى و آوازى که هیچ از آن نمى‌فهمد، یعنى چنانچه حیوان درک نکند صداى ناعق خود را و فقط صوتى مى‌شنود، همچنین کفار از دعوت به حق و بیان بشیر و نذیر بر خود جز آوازى نمى‌شنوند و حقیقت سخن او را درنیابند به جهت تفکر نکردن و تأمل ننمودن در آن به سبب عناد و انکار و استکبار.

صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ‌: کرانند از شنیدن کلام حق و حجت، گنگانند از گفتن سخن درست، کورانند از دیدن راه راست. فَهُمْ لا یَعْقِلُونَ‌: پس ایشان تعقل نکنند و درک ننمایند آنچه پیغمبر به آنها فرماید. مراد آنست که چون ایشان از حواس شریفه خود منتفع نشوند و بوسیله آن به طریق حق مهتدى نگردند، پس به منزله کسانى هستند که این حواس از آنها سلب شده باشد.
تحقیق: بعض از افاضل فرموده اولى و احق آنست که کلام الهى حمل‌
شود مهما امکن بر حقیقت نه مجاز، بدین تقریر: عالم انسانیت را غیر از گوش حسّى، گوش عقلى است که مى‌شنود معقولات را و درک کند آن را با ادراک عقلى. و نیز براى او غیر از چشم ظاهرى، چشم عقلى است که مى‌بیند به آن صور عقلیه را و مشاهده نماید آن را مشاهده واضحتر و جلى‌تر از دیدن چشم حسّى. و نیز براى او نطق عقلى است که تکلم نماید به آن اقوال عقلیه را که عبارت است از القاء علوم مفصله و اعلام معقولات قدسیه.
پس از ثبوت این مقدّمه محقّق یابد که حقیقت انسانیت منوط به صفات سه گانه است، و آنها که فاقدند، هر آینه از دائره انسانیت خارج باشند، اگرچه صورت انسانى را دارا هستند. بنابراین کفار به سوء اختیار سلب نمودند آثار و خواص انسانیت را، لا جرم کور و کر و لال و جزو حیوان لا یعقل محسوب شوند. [ نظرات / امتیازها ]

وَ مَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُوا کَمَثَلِ الَّذِی یَنْعِقُ بِما لا یَسْمَعُ إِلاَّ دُعاءً وَ نِداءً صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لا یَعْقِلُونَ (171)

ترجمه‌

و مثل آنانکه کافر شدند مانند مثل کسى است که بانک زند بچیزیکه نشنود مگر خواندنى و آوازیرا کرانند کنگانند کورانند پس آنها تعقل نمیکنند.

تفسیر

مثل آنانکه کافر شدند در بندگى اصنام و قبول ریاست سواى محمد (ص) و على (ع) مانند کسى است که بانگ میزند بحیوانیکه نمیشنود آن حیوان از آن بانگ مگر خواندن و آوازیرا چونکه بتها و رؤساء نالایق مانند حیوان هستند نمى‌فهمند مراد آنها را و نمیتوانند در روز سختى از عبادت و اطاعت کنندگان خودشان اعانت نمایند و بداد آنها برسند و در مجمع از حضرت باقر (ع) روایت نموده که مراد آنستکه مثل آنها در دعوت تو ایشانرا بایمان مثل کسى است که بانگ میزند حیواناتى را که نمیفهمند فقط صدائى میشنوند فیض ره فرموده یعنى مثل خواننده آنها مثل خواننده بهائم است چون آنها براى فرو رفتن در تقلید دل نمى‌دهند به بیانات حقه و حجج واضحه که در مقابلشان اقامه میشود پس از اینجهت که صوت را میشنوند و مقصد و مراد را بدست نمى‌آورند و معنى را نمى‌فهمند مانند بهائمند و این معنى با آنکه محتاج باضمار است اوضح از معنى اول است چون بتها دعا و ندا را هم نمیشوند مگر آنکه کلام از باب تمثیل مرکب باشد یا مراد از اصنام در تفسیر امام همان رؤساء بنا حق باشند که‌توضیح داده شده است و بنظر حقیر مراد آنستکه مثل کفار مثل کسى استکه بانگ میزند بچیزى که نمیشنود از آن چیز مگر آوازى را به تبع بانگ کس دیگر چنانچه در باره آنها فرمودند اتباع کل ناعق یعنى مقلدند هر چه از رؤساء و اباء خودشان شنیدند بدون تعقل و فهم نقل مى‌کنند مانند عوامى که بتبع مردمان هوچى هو میکنند با آنکه جز صدائى بگوش آنها نرسیده و صحت و سقم مقال خودشان را نفهمیدند و بنابراین معنى مراد از بانگ زده شده بآن کلام است نه حیوان و احتیاج بتقدیر و تکلف در تصحیح تشبیه ندارد ولى البته آنچه از معادن وحى و تنزیل رسیده است صحیح و متین است در هر حال آنها کر و کور و گنگند راه هدایت را نمى‌یابند و تعقل امر الهى را نمى‌نمایند. [ نظرات / امتیازها ]