وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ طِینٍ «12»
چون در آیه سابقه حق تعالى امر فرمود بندگان را به عبادت، و اشتغال به عبادت خالق صحیح نیست مگر بعد از معرفت، لا جرم در عقب آن بیان فرماید آنچه دلالت نماید بر وجود صانع عالم و توحید و صفات کمال او؛ پس ذکر فرماید از دلایل انواعى را:
نوع اول استدلال به تقلب انسان در ادوار خلقت و اکوان فطرت و آن نه مرتبه است:
مرتبه اول آنکه مى‌فرماید: وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ: و هر آینه بتحقیق ایجاد فرمودیم انسان را، مِنْ سُلالَةٍ مِنْ طِینٍ: از خلاصه‌اى از گل. مراد به انسان
جنس و آن شامل است تمام افراد انسان را و هر انسانى از آدم أبو البشر، و آن حضرت از گل آفریده شده است.
[ نظرات / امتیازها ] وَ لَقَد خَلَقنَا الإِنسان‌َ مِن سُلالَةٍ مِن طِینٍ «12»
و هر آینه به تحقیق خلق کردیم انسان را از خلاصه از گل، قدرت نمایی خداوند در خلقت انسان که او را اعجوبة الکون قرار داد و از جمیع عوالم امکان نمونه‌ای در او قرار داد از عالم عقول و عالم ارواح و عالم نفوس از مجردات و از عالم ملک و صور برزخیه صورت بلا ماده و از عوالم جسمانی عالم علوی شمس و قمر و کواکب و عالم سفلی از جن و نار و هوی و آب و خاک جل الخالق، از امیر المؤمنین علیه السلام است که فرمود:
الانسان مرکب من سرّ و علن و ظهر و بطن‌و روح و بدن)
اما از عالم عقول عقل انسانی و مراد از عالم عقول نه بر مسلک افلاطون که عقول عشره قائل شد عقول طولیّه و عقل عاشر را که خدای عالم اجسام قرار داده، و نه بر مسلک ارسطو که عقول عرضیه قائل شد این‌ها تخیلات است که اطلاق علّة بر خدا کردند و گفتند انفکاک علة از معلول محال است و عالم را قدیم دانستند و سلب قدرت و اختیار از خداوند نمودند، بلکه خدا خالق و فاعل باراده و اختیار است و عالم حادث و مسبوق بعدم بوده و معنی اراده علم بصلاح است همین که مصلحت در ایجاد باشد ایجاد میکند.
و از عالم نفوس و ارواح ارواح انسانی که فرمود:
(خلقت الارواح قبل الاجساد بالفی عام)
نیز فرمود:
الارواح جنود مجندة فما تآلف منها ائتلف و ما تخالف منها اختلف)
و از عالم اجسام از عناصر اربعه آتش هوی آب و خاک که می‌فرماید:
وَ لَقَد خَلَقنَا الإِنسان‌َ مِن سُلالَةٍ مِن طِینٍ سلاله خالص شی‌ء را گویند که کدورات و کثافات و فضولات آن را خارج کنند و تعبیر بطین برای اینکه است که خاک و آب مخلوط یک دیگر کنند تعبیر بگل می‌کنند و در اخبار اجزاء بدن انسان را تشبیه بجمیع عوالم جسمانی کرده‌اند از آسمان و شمس و قمر و کواکب و دریا و هوی و نار و نباتات و حیوانات و جبال و غیرها. سپس خداوند تطوّرات خلقت انسان را و قدرت نمایی خود را بیان می‌فرماید
[ نظرات / امتیازها ]