این آیات نیز تتمه آیاتى است که در خصوص جنگ احد نازل شده، و این آیات متعرض مساله دیگرى است که براى مسلمین پیش آمد و آن عبارت بود از تاسف و حسرتى که از کشته شدن جنگجویانشان و بزرگانشان در دلشان پر شده بود، و قلم درشت کشتگان از طایفه انصار بود، چون از مهاجرین- بطورى که گفته شده- به جز چهار نفر کشته نشدند، و این حدس انسان را قوى مى‏کند که بیشتر مقاومت از ناحیه انصار، و بیشتر ترس و وحشت از ناحیه مهاجرین بوده، و مهاجرین قبل از انصار گریختند. [ نظرات / امتیازها ]

آیات 156 تا 164 خطا و خبطى را که باعث این اسف و حسرت شد بیان مى‏کند، و سپس به امر دیگرى اشاره مى‏کند که زائیده آن أسف و حسرت بود، و آن عبارت بود از سوء ظن به رسول خدا (ص)، و اینکه آن جناب، باعث شد که مسلمانان گرفتار آن حسرت و أسف شوند، و در آن مهلکه بیفتند، و این معنا از گفتار آنان استفاده مى‏شود، گفتارى که آیات: «لَوْ کانُوا عِنْدَنا ما ماتُوا وَ ما قُتِلُوا ...»، و گفتار منافقین در آیات آینده یعنى آیه: «لَوْ أَطاعُونا ما قُتِلُوا ...»(آل عمران/168) بر آن اشاره دارد چون خواسته‏اند بگویند: "لو اطاعونا و لم یطیعوا رسول اللَّه"، اگر اطاعت ما مى‏کردند، و رسول خدا (ص) را اطاعت نمى‏کردند، نه مى‏مردند و نه کشته مى‏شدند، (پس اگر رودربایستى نبود صریحا مى‏گفتند) رسول خدا (ص) آنان را به کشتن داد.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

منظور از این کفار (که به مؤمنین مى‏فرماید مثل آنان نباشید) خود کفارند، (چون ظاهر جمله «کَالَّذِینَ کَفَرُوا"» همین است) نه منافقان- که بعضى گفته‏اند-، براى این که نفاق بدان جهت که نفاق است منشا چنین سخنى- (که اگر با ما بودند کشته نمى‏شدند) نمى‏شود، و اگر منافق هم این حرف را بزند- که البته مى‏زند- به خاطر کفرش مى‏باشد، پس باید این سخن را به کفار نسبت دهد- که داده- نه به منافقین. [ نظرات / امتیازها ]

تعبیر «ضرب فى الارض» کنایه است از مسافرت. [ نظرات / امتیازها ]

کلمه «غزى» جمع غازى (جنگجو) است، همانطور که کلمه "طلب" جمع طالب و کلمه "ضرب" جمع ضارب است. [ نظرات / امتیازها ]

معناى جمله «لِیَجْعَلَ اللَّهُ ذلِکَ حَسْرَةً» این است که خداى تعالى همین سخن(که اگر با ما بودند کشته نمى‏شدند) را مایه حسرت دلهاى آنان قرار داد، تا عذابشان کند، پس این تعبیر از باب به کار بردن مقدمه در جاى نتیجه است، چون حسرت، مقدمه عذاب است. [ نظرات / امتیازها ]

جمله «وَ اللَّهُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ» بیان حقیقت أمر است، حقیقتى که کفار و گویندگان «لَوْ کانُوا ...» در باره آن خطا کردند و کلمه «یمیت- مى‏میراند»، هم شامل مرگ در بستر مى‏شود و هم شامل قتل، چون در سابق هم گفتیم که وقتى کلمه "موت" بطور مطلق در کلام آیه، شامل هر دو مى‏شود. [ نظرات / امتیازها ]

در جمله «ما ماتُوا وَ ما قُتِلُوا ...» موت مقدم بر قتل آمده، تا نشر هم به ترتیب لف در جمله «إِذا ضَرَبُوا فِی الْأَرْضِ أَوْ کانُوا غُزًّى» باشد، چون در این جمله نیز اول مسافرت آمده که معمولا مرگ در آن مرگ طبیعى است، و بعد جنگ آمده که معمولا مرگ در آن به کشته شدن است، ممکن هم هست که به این خاطر این موت را مقدم ذکر کرده که مردن امرى طبیعى و عادى است، و کشته شدن امرى غیر طبیعى است، و لذا آنکه طبیعى بود جلوتر آمده. [ نظرات / امتیازها ]

جمله «وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ» در جاى تعلیل بکار رفته، مى‏خواهدنهى در «لا تَکُونُوا ...» را تعلیل کند، یعنى بفرماید اگر گفتیم شما مسلمین مثل کفار نباشید، براى این است که خدا بدانچه مى‏کنید بینا است. و خلاصه معناى آیه نهى مؤمنین است از اینکه مثل کافران باشند، و در باره کسانى که در بیرون شهر یا در غیاب بستگان و یا در جنگ از دنیا بروند بگویند: اگر نزد ما مانده بودند نمى‏مردند و کشته نمى‏شدند، براى اینکه این سخن آدمى را به سوى عذابى قلبى و شکنجه‏اى الهى که همان حسرت باشد گرفتار مى‏کند، علاوه بر اینکه سخنى است ناشى از جهل، براى اینکه دورى فلان شخص از خانواده و بستگانش، نه او را زنده مى‏کند و نه مى‏میراند، و اصولا احیا و اماته از شؤون مختص به خداى تعالى است، خداى وحده که شریکى براى او نیست، پس زنهار که شما مسلمانان مثل آن کفار نباشید، که خدا بدانچه مى‏کنید بصیر و بینا است. [ نظرات / امتیازها ]

1 مسلمانان باید در مقابل تبلیغات و القائات دل سردکننده و شایعات دشمن بایستند و آنها را تکرار نکنند، و برخلاف آنها عمل کنند تا دشمنان ناکام و حسرت زده شوند

2 آیه ى فوق سنت مرگ و حیات را به دست خدا و از مقدّرات الهى معرفى مى کند که وابسته به جنگ ها یا مسافرت ها نیست اجل و مرگ قطعى انسان در هر حالى که باشد، فرامى رسد (همان گونه که در آیات 145 و 154 همین سوره گذشت ) و میدان جنگ و مسیر سفر و مانند آنها مکان هاى مرگ اند، ولى علت کامل نیستند و تا مرگ حتمى کسى نرسد، نمى میرد، چه در جبهه ى جنگ باشد و چه در منزل خویش

3 مضمون آیه ى فوق در آیه ى 168 همین سوره نیز آمده است که در اینجا از قول کافران و در آنجا از قول منافقان مطلب فوق را حکایت مى کند

پس ممکن است مقصود از کافران در آیه ى فوق همان منافقان باشند که با این سخنان در برابر اسلام سم پاشى مى کردند و قرآن شدیداً با آنان برخورد مى کند و کافرشان مى خواند

و از طرف دیگر ممکن است این سخنان توسط کافران و منافقان گفته شده که در هر آیه به یک گروه اشاره مى کند

4 دشمنان در صدر اسلام با ظاهرى دل سوزانه علیه اسلام تبلیغ مى کردند، همان گونه که در عصر ما کافران از طریق وسایل ارتباط جمعى، هم چون مطبوعات و ماهواره ها، و با استفاده از دقیق ترین نکات روان شناختى و جامعه شناختى، علیه مسلمانان تبلیغ مى کنند؛ بنابراین مسلمانان باید مواظب باشند و فریب ظاهر دشمن را نخورند
[ نظرات / امتیازها ]