«فِیهِ آیاتٌ بَیِّناتٌ مَقامُ إِبْراهِیمَ» کلمه «آیات» هر چند به صفت« بینات» متصف شده، و این اتصاف تخصصى در موصوف« آیات» را مى‏رساند، الا اینکه این مقدار تخصص و تعین ابهام آن را برطرف نمى‏سازد و چون مقام، مقام بیان مزایاى بیت است، و مى‏خواهد مفاخرى را از بیت بشمارد که به خاطر آن شرافت بیشترى از سایر بناها دارد، مناسب آن است که بیانى بیاورد که هیچ ابهامى باقى نگذارد، و اوصافى را بشمارد که غبار و ابهام و اجمال در آن نباشد و همین خود یک شاهدى است بر اینکه جملات بعدى یعنى جمله:« وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً» و جمله« وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ ...» و سایر جملات تا آخر آیه، همه بیان است براى جمله« آیاتٌ بَیِّناتٌ».
پس آیات عبارت است از اینکه: اولا: مقام ابراهیم است، ثانیا: و هر کس داخل آن شود، امنیت دارد، ثالثا: و حج و زیارتش بر مردم مستطیع واجب است.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

«مَقامُ إِبْراهِیمَ ...» این جمله مبتدایى است که خبرش حذف شده، و تقدیر کلام «فیه مقام ابراهیم» است، و مقام ابراهیم سنگى است که جاى پاى ابراهیم(ع) در آن نقش بسته است.
اخبار بسیار زیادى در دست است که دلالت دارد بر اینکه سنگ اصلى که ابراهیم بر روى آن مى‏ایستاده تا دیوار کعبه را بالا ببرد در زیر زمین، در همین مکانى که فعلا مقامش مى‏نامند دفن شده و مقام ابراهیم کنار مطاف، روبروى ضلع ملتزم قرار دارد، و ابو طالب عموى رسول خدا ص در قصیده لامیه خود از این معنا خبر داده و مى‏گوید:
" و موطئ ابراهیم فى الصخر رطبة على قدمیه حافیا غیر ناعل"
و چه بسا از جمله« مَقامُ إِبْراهِیمَ» فهمیده شود که یا خود خانه مقام ابراهیم است و یا اینکه در این خانه جاى معینى بوده که ابراهیم در آن مکان مخصوص، به عبادت خداى سبحان مى‏ایستاده است.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

شاید بعضى خیال کنند که آیت و علامت خدا باید چیزى خارق العاده و بر هم زننده سنت طبیعت باشد و این صحیح نیست، چون نه لفظ آیه و مفهومش، آیت را منحصر در معجزه کرده، و نه قرآن کریم این کلمه را منحصرا در معجزه استعمال نموده، معجزه خارق العاده یکى از مصادیق آیت است، نه معناى آیت. به شهادت اینکه در آیه« ما نَنْسَخْ مِنْ آیَةٍ أَوْ نُنْسِها ...»(البقره/106)، آیت را در معناى وسیعى استعمال کرده که حتى بطور قطع احکام منسوخه در شریعت‏هاى سابق را نیز شامل مى‏شود.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

جاى هیچ شکى نیست که هر یک از این امور: مقام ابراهیم، و امنیت بیت و وجوب حج آن، آیت روشنى است که با وقوع خود بر خداى تعالى دلالت مى‏کند و مقام خداى تعالى را بیاد مى‏آورد، چون معناى کلمه" آیت" چیزى جز علامت و راهنما به چیز دیگر، نیست. حال به هر نحو که دلالت بکند، چه به وجود خودش و چه به آثارش، و کدام علامتى بهتر و روشن‏تر از مقام ابراهیم است که اهل دنیا را به سوى خدا جلب نموده و به عظمت مقام او راهنمایى کند؟ و کدام بنائى چون کعبه که واردین خود را در دامن امن و امان خود مى‏پذیرد، آیت و علامت او است؟ و چه مناسک و مراسم و عبادتى که میلیونها نفر را در یک جا جمع نموده و همه‏ساله صحنه بندگى انسانها را به نمایش مى‏گذارد و با گذشت زمان کهنه نمى‏شود، بهتر از این مناسک علامت و آیت او است؟.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

جمله:«وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً» در این زمینه است که حکمى تشریعى را بیان کند، نه یک خاصیت تکوینى را.(موسوی همدانی(مترجم): اگر خاصیت تکوینى مسجد الحرام این بود که هر کس داخل بشود امنیت پیدا مى‏کند.
طاغیانى چون یزید بن معاویه نمى‏توانست مخالف و دشمن خود، عبد اللَّه بن زبیر را در آن خانه از بین ببرد.بلکه به بلاى ابرهه و لشکریانش دچار مى‏شد). [ نظرات / امتیازها ]

پس حق مطلب این است که جمله:«وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً» در این زمینه است که حکمى تشریعى را بیان کند، نه یک خاصیت تکوینى را. چیزى که هست اینکه از این جمله (که جمله خبرى است) مى‏توان استفاده کرد که قبل از اسلام هم حکم امنیت این خانه تشریع شده بود. هم چنان که چه بسا این معنا از دعاى ابراهیم که در دو سوره" ابراهیم" و" بقره" نقل شده، استفاده بشود، مؤید این استفاده این است که، قبل از بعثت هم عرب جاهلیت این حق را براى بیت محفوظ داشتند. معلوم مى‏شود این رسم به زمان ابراهیم (ع) متصل مى‏شده، و از جعلیات خود عرب جاهلیت نبوده است.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

کلمه «حج» بکسره حا (البته بفتحه نیز قرائت شده) در اصل به معناى قصد بوده است.
و سپس در قصد زیارت بیت اختصاص یافته، به طریق مخصوصى که شرع آن را بیان کرده است [ نظرات / امتیازها ]

کلمه «سبیلا» تمیزى است از جمله «استطاع» و این آیه، متضمن تشریع حج است، البته نه تشریع ابتدایى و بى‏سابقه، بلکه تشریع امضایى نسبت به تشریع قبلى ابراهیم(ع)، چون قبلا هم گفتیم که این مراسم در زمان ابراهیم ع تشریع شد و آیه:« وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ ...»(الحج/27)، از آن تشریع خبر مى‏داد و از اینجا روشن مى‏شود که آیه:« وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ ...» هماهنگ آیه زیر است که از تشریع قبلى خبر مى‏دهد:« وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً»، هر چند که ممکن است انشایى به نحو امضا باشد، و لیکن ظاهرتر از سیاق همین است که خبر داده باشد. و این بر خواننده مخفى نیست. [ نظرات / امتیازها ]

در جمله«وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعالَمِینَ» کلمه «کفر» به معناى کفر در اصول دین نیست، بلکه منظور کفر به فروع است نظیر کفر به نماز و زکات، یعنى ترک آن دو. پس مراد از کفر همان ترک است و کلام از قبیل به کار بردن مسبب و یا اثر در جاى سبب و یا منشا اثر است، هم چنان که جمله:« فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ ...» از قبیل به کار بردن علت در جاى معلول است و تقدیر کلام: «و من ترک الحج فلا یضر اللَّه شیئا فان اللَّه غنى عن العالمین» است. یعنى:" هر کس حج را ترک کند، ضررى به خدا نمى‏رساند چون خدا غنى از همه عالمیان است". [ نظرات / امتیازها ]

شخصى از امام صادق(ع) در تفسیر جمله:« فِیهِ آیاتٌ بَیِّناتٌ» پرسید: این آیات بینات چیست؟ فرمود:یکى مقام ابراهیم است که ابراهیم بر بالاى آن ایستاد و جاى پایش در سنگ نشست، و دیگر حجر الاسود، و سوم منزل اسماعیل است.

علامه طباطبایی: و در این معنا روایاتى دیگر نیز هست و بعید نیست که ذکر این امور از باب شمردن آیات بینات باشد. هر چند که نام آنها در آیه نیامده است.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

در کافى از امام صادق(ع) روایت آورده در تفسیر آیه:« وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ ...» فرموده حج و عمره هر دو است چون هر دو واجب است.

علامه طباطبایی: این روایت را عیاشى هم در تفسیر خود آورده و در آن حج را به معناى لغویش، یعنى" قصد" تفسیر کرده است. [ نظرات / امتیازها ]

از امام صادق(ع) روایت شده که جمله «وَ مَنْ کَفَرَ» را به «و من ترک» (کسى که حج را ترک کند) تفسیر کرده است.

علامه طباطبایی: این روایت را شیخ نیز در تهذیب(التهذیب ج 5 ص 18 ح 4) آورده، و خواننده گرامى خود مى‏داند که کفر هم مانند ایمان داراى مراتبى است. و منظور از کفر در این آیه، کفر به فروع دین است.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

على بن جعفر، از برادرش موسى بن جعفر روایت کرده که در حدیثى راوى گفت: از آن جناب پرسیدم: پس اگر کسى از ما مسلمانان حج نکند کافر مى‏شود؟ فرمود: نه، و لیکن اگر کسى بگوید: مراسم حج اینطور نیست کافر شده است.

علامه طباطبایی: روایات در این معانى بسیار است. و «کفر» در روایت بالا به معناى «رد»، تفسیر شده، آیه هم با آن سازگارى ندارد. پس کفر در روایت به معناى لغویش یعنى پوشاندن حق. و این کلمه بر حسب موارد، مصادیقى برایش معین مى‏شود.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

در این دو آیه براى کعبه علاوه بر امتیاز ((نخستین پرستشگاه بودن )) چهار امتیاز دیگر ذکر شده است :
1 - (مبارکا)
((مبارک )) به معنى پر برکت و پر فایده است ، و کعبه از این جهت مبارک است که هم از نظر معنوى و هم از نظر مادى در یکى از پر برکت ترین سرزمینهاى جهان است ، برکات معنوى این سرزمین و جذبه هاى الهى و تحرک و جنبش و وحدتى که در پرتو آن مخصوصا در مراسم حج به وجود مى آید بر هیچکس پوشیده نیست ، و اگر تنها به جنبه هاى صورى مراسم حج اکتفاء نشود و روح و فلسفه آن زنده گردد آنگاه برکت واقعى آن آشکارتر خواهد بود.
از نظر مادى : با اینکه سرزمین خشک و بى آب و علفى است و به هیچ وجه از نظر طبیعى مناسب شرائط زندگى نیست این شهر در طول تاریخ همواره یکى از شهرهاى آباد و پر تحرک و یک مرکز آماده براى زندگى و حتى براى تجارت بوده است .
2 - (هدى للعالمین )
کعبه مایه هدایت جهانیان است و مردم از نقاط دور و نزدیک ، صفحات خشکى و دریا را زیر پا مى گذارند و به این عبادتگاه بزرگ جلب مى شوند و در مراسم با شکوه حج که از زمان ابراهیم همچنان رایج بوده شرکت مى کنند، حتى عرب جاهلى نیز کعبه را گرامى مى داشت ، و مراسم حج را به عنوان اینکه آئین ابراهیم است با اینکه با خرافات آمیخته شده بود انجام مى داد، و در پرتو همان مراسم ناقص خود تا حدود زیادى از کارهاى نادرست خود موقتا دست برمى داشت و به این ترتیب همگان حتى بت پرستان از هدایت این خانه بزرگ بهره مند مى شدند، جاذبه معنوى این سرزمین و این خانه مقدس چنان است که همه را بى اختیار تحت تاءثیر خود قرار مى دهد.
3 - (فیه آیات بینات مقام ابراهیم )
در این خانه نشانه هاى روشنى از خداپرستى و توحید و معنویت به چشم مى خورد، و دوام و بقاى آن در طول تاریخ در برابر دشمنان نیرومندى که قصد نابود ساختن آن را داشتند یکى از این نشانه ها است ، آثارى که از پیامبر بزرگى همچون ابراهیم (علیه السلام ) در کنار آن باقى مانده مانند زمزم ، صفا، مروه ، رکن حطیم حجر الاسود، حجر اسماعیل که هر کدام تاریخ مجسمى از قرون و اعصار گذشته است و روشنگر خاطره هاى عظیم و جاویدان مى باشد، از دیگر نشانه ها است .
از میان این نشانه هاى روشن ، مقام ابراهیم به خصوص ذکر شده ، زیرا محلى است که در آن ابراهیم ایستاد، به خاطر بناى کعبه ، و یا به خاطر انجام مراسم حج و یا براى دعوت عمومى مردم براى انجام این مراسم بزرگ ، و در هر حال از مهمترین آیات مزبور است و خاطرات بى نظیرى از فداکاریها، اخلاصها، و اجتماعها را زنده مى کند.
در این که منظور از ((مقام ابراهیم )) خصوص آن نقطه اى است که هم اکنون سنگ مخصوصى که اثر پاى ابراهیم بر آن نمایان است در آنجا است ، یا منظور از آن تمام ((حرم مکه )) و یا ((تمام مواقف حج )) است ، در میان مفسران گفتگو است ولى در روایتى که از امام صادق (علیه السلام ) در کتاب کافى نقل شده اشاره به همان احتمال اول شده است .
4 - (و من دخله کان آمنا)
ابراهیم (علیه السلام ) بعد از بناى خانه کعبه امنیت شهر مکه را از خداوند درخواست نمود و گفت : ((رب اجعل هذا بلدا آمنا؛ خداوندا! این سرزمین را سرزمین امن و امانى قرار بده )) (ابراهیم - 35) خداوند دعاى ابراهیم را اجابت کرد و آن را یک مرکز امن قرار داد که هم مایه آرامش روح و امنیت اجتماع مردمى است که به آن مى آیند و از آن الهام مى گیرند و هم از نظر قوانین مذهبى ، امنیت آن آنچنان محترم شمرده شده که هر گونه جنگ و مبارزه در آن ممنوع است .
مخصوصا در اسلام ((کعبه )) بعنوان یک ماءمن و پناهگاه شناخته شده ، و حتى حیوانات این سرزمین از هر نظر باید در امنیت باشند و کسى مزاحم آنها نشود، افراد انسانى که به آن پناه مى برند نیز در امان هستند حتى اگر قاتل و جانى باشند نمى توان متعرض آنها شد، ولى براى این که این احترام خاص خانه کعبه مورد سوء استفاده قرار نگیرد، و حق مظلومان پایمال نگردد اگر افراد جنایتکار و مجرمى به آن پناهنده شوند دستور داده شده آنها را از نظر آب و غذا در مضیقه قرار دهند، تا مجبور گردند آنجا را ترک گویند، و آنها را به کیفر برسانند.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

امام علی علیه السلام با توجه به آیه فوق فلسفه حج را بیان می فرماید که :

و فرض علیکم حج بیته الحرام الذی جعله قبله للانام...

فرض حجه و أوجب حقه و کتب علیکم و فادته فقال سبحانه:" ولله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلاً و من کفر فان الله غنی عن العالمین."(4)

خداوند حج خانه خود را بر شما واجب گردانید و خانه خود را قبله گاه مردم ساخت، مردم با شوق تمام، آنسان که ستوران به آبشخور روی نهند و کبوتران به آشیانه پناه برند، بدان درآیند. خدای سبحان حج را مقرر فرمود تا مردم در برابرعظمت او فروتنی نشان دهند و به عزت و جبروت او اعتراف کنند. و از میان بندگان خود کسانی را برگزید تا صلای دعوت او شنیدند و اجابت کردند وسخن حق تصدیق نمودند و در آنجا پای نهادند که پیامبرانش نهاده بودند و به آن فرشتگان همانند شدند که گرد عرشش طواف می کنند و در این سودا که سرمایه شان عبادت اوست، سود فراوان حاصل کردند و تا به میعاد آمرزش او دست یابند بر یکدیگر پیشی جستند. خداوند، سبحانه و تعالی حج را نشانه و علامت اسلام قرار داد و کعبه را پناهگاه پناهندگان و حج را فریضتی واجب قرار داد و حقش را واجب گردانید و حج را بر شما مقرر فرمود وگفت:ِ" برای خدا حج آن خانه بر کسانی که قدرت رفتن به آن داشته با شند واجب است وهر که راه کفر پیش گیرد بداند که خدا از جهانیان بی نیاز است ." [ نظرات / امتیازها ]

خدا حج خانه ی محترم خود را بر شما واجب کرد . همان خانه ای که آن را قبله گاه انسان ها قرار داد ه که چونان تشنگان به سوی آن روی می آورند و همانند کبوتران به آن پناه می برند . خدای سبحان کعبه را مظهر تواضع بندگان برابر عظمت خویش و نشانه ی اعتراف انان به بزرگی و قدرت خود قرار داد و در میان انسانها ، شنوندگانی را برگزید که دعوت او را برای حج اجابت کنند و سخن او را تصدیق نمایند و پای بر جایگاه پیامبران الهی نهند... خدای سبحان کعبه را برای اسلام نشانه ی گویا و برای پناهندگان خانه ی امن و امان قرار داد ادای حق آنرا واجب کرد و حج بیت الله را واجب شمرد و بر همه ی شما انسانها مقرر داشت که به زیارت آن بروید و فرمود " آ کس که توان رفتن به خانه خدا را دارد حج بر او واجب است و آن کس که انکار کند خداوند از همه ی جهانیان بی نیاز است ." [ نظرات / امتیازها ]