توضیح : سهام گاهی از اوقات زیادتر از مال می‏شود ، مثل اینکه زنی بمیرد ، و شوهر و برادران و خواهرانی از خویشاوندان پدری و مادری خود بجای بگذارد ، که در این صورت سهام عبارت است - از : 1 - نصف ( 1 / 2 ) ، و ثلثان ( 2 / 3 ) ، و معلوم است که جمع این دو ، بیشتر از عدد صحیح می‏شود ) یعنی اگر ارث را یک واحد فرض کنیم ، مشتمل بر این دو سهم 2 / 3 - 1 / 2 نیست ، بلکه کمتر از آن است ، چون جمع آن دو عبارت است از یک عدد صحیح و یک ششم ( ، و نیز مثل این فرض که زنی بمیرد و پدر و مادر و شوهر و دو دختر بجای بگذارد ، که در این فرض نیز سهام از مال بیشتر است .
چون مال ، واحد و یا بگو یک عدد صحیح است در حالی که جمع ربع ( 1 / 4 ) سهم شوهر ، و دو ثلث ( 2 / 3 ) سهم دو دختر و دو سدس ( 2 / 6 ) ، سهم پدر و مادر یک عدد صحیح و ( 17 / 18 ) است .
و گاه می‏شود که بر عکس فرضیه‏های بالا مال از سهام بیشتر می‏شود مثل این فرض که زنی بمیرد و تنها یک و یا چند دختر از خود بجای بگذارد ، که سهم آنان نصف مال میت معین گردیده و در قرآن کریم نصف دیگرش معین نشده است ، و مثل فرضیه‏هائی دیگر که روایات وارده از طرق ائمه اهل بیت ( علیهم السلام ) که جنبه تفسیر برای قرآن کریم دارد حکم آنها را بیان کرده ، فرموده در صورتی که سهام از اصل مال زیادتر شد نقص تنها به کسانی وارد می‏شود که در قرآن جز یک سهم برایشان بیان نشده ، و اینان عبارتند از دختران و خواهران ، نه به کسانیکه چون پدر و مادر و همسر دو جور سهم برایشان ذکر شده است ، و هم چنین در صورتی که سهام از اصل مال کمتر و مال از سهام بیشتر باشد ، زائد را به کسانی می‏دهند که در قرآن یک سهم برایشان ذکر شده ، و یا بگو بهمان کسانی می‏دهند که نقص بر آنان وارد می‏شد ، نظیر آن صورتی که از میت یک دختر بماند و یک پدر ، که دختر ( 1 / 2 ) مال را به فریضه می‏برد ، و پدر یک سدس ( 1 / 6 ) را ، و بقیه که دو سدس ( 2 / 6 ) است بعنوان رد به دختر داده می‏شود .
و لیکن عمر بن خطاب در ایام خلافتش این حکم را تغییر داد ، و چنین باب کرد که در صورت زیادتی سهام بر مال ، سهام را خرد نموده ، و نقیصه را بر همه وارد کنند ، که اصطلاحا آنرا ( عول) می‏گویند ، و علمای اهل تسنن در صدر اول در صورت زیادتی مال بر سهام ، زیادتی مال را به خویشاوندان پدری میت دادند ، که اصطلاحا این را ( تعصیب ) می‏گویند ، ولی در شیعه ( عول و تعصیب ) نیست . [ بستن توضیحات ]

توضیح : مؤلف قدس سره : بنابر این هیچ مانعی نیست از اینکه کلمه کان در آیه شریفه ناقصه و کلمه رجل اسم آن و کلمه یورث صفت رجل و کلمه کلاله خبر آن باشد و معنا چنین باشد : اگر میت کلاله وارث باشد ، یعنی نه پدر وارث باشد و نه فرزند او ، چنین و چنان می‏شود ممکن هم هست کلمه کان را تامه بگیریم و جمله : رجل یورث را فاعل کان و کلمه را مصدری بگیریم که در جای حال نشسته است ، آن وقت برگشت معنا به این می‏شود که میت کلاله وارث باشد و به طوری که از زجاج نقل کرده‏اند ، گفته است هر کس کلمه یورث را با کسره را قرائت کند باید کلمه کلاله را مفعول آن بگیرد ، و کسی که آن را با فتحه را قرائت کند ، باید کلمه کلاله را حال و منصوب به حالیت بداند . [ بستن توضیحات ]

توضیح : و معلوم است که نزدیک‏ترین اقارب ( نزدیکان ) به میت پدر و مادر و پسر و دختر است .
چون بین این چهار طایفه و بین میت کس دیگری واسطه نیست ، و نیز معلوم است که بر این حساب ، پسر و دختر میت از ارث بردن پسر زادگان و دختر زادگان مانع می‏شوند ، چون پسر زاده و دخترزاده ، با وساطت پدر و مادرشان یعنی پسر و دختر میت به میت متصل می‏شوند ، و تنها وقتی خود واسطه‏ها از دنیا رفته باشند ارث می‏برند .
بدنبال این طبقه ، طبقه دوم قرار دارد ، که عبارت است از برادران و خواهران و جد و جده میت ، که اینها یک واسطه که همان پدر و یا مادر می‏باشند ، متصل به میت می‏شوند ، پس اگر میت از طبقه اول وارث و وارث زاده نداشته باشد ، ارث او را طبقه دوم می‏برد ، و اگر از طبقه دوم هم وارثی ندارد ، فرزندان آن طبقه ارث او را می‏برند ، که با یک واسطه یعنی پدر و مادر به میت متصل می‏شوند .
و بطور کلی هر بطنی مانع ارث بطن بعد از خودش می‏شود .
بعد از این طبقه ، طبقه سوم قرار دارد که طبقه عمو و عمه‏ها و دائی و خاله‏های میت و جد و جده پدر میت و جد و جده مادر میت است ، چه ، بین نامبردگان و بین میت دو واسطه وجود دارد ، یکی جد و جده است ، و یکی پدر و مادر ، و مساله بر همین قیاس است که گذشت .
و از مساله قرب و بعد نامبرده بر می‏آید آن کسی که به دو سبب به میت نزدیک است ، مقدم است بر کسی که به یک سبب نزدیک است ، که یکی از مثالهایش تقدم خویشاوندان ابوینی میت بر خویشاوندان پدری او است ، که این دسته با وجود دسته اول ارث نمی‏برند .
ولی کلاله ابوینی مانع از ارث بردن خویشاوند مادری نمی‏شود . [ بستن توضیحات ]

توضیح : بعضى از صاحبان سهام که در فرض تزاحم، سهم دیگرى در قرآن برایش معین شده مانند: شوهر که در اصل نصف ( 1 / 2 ) می‏برد ، ولی وقتی وجود فرزندی از همسرش مزاحم او می‏شود ، عینا سهم او ربع ( 1 / 4 ) می‏شود ، و مانند زوجه - در صورتی که شوهر از دنیا برود - که در فرض نبودن فرزند برای میت ربع ( 1 / 4 ) و در فرض وجود فرزند ثمن ( 1 / 8 ) می‏برد ، و مانند مادر که در اصل ثلث ( 1 / 3 ) می‏برد ، ولی اگر میت - که فرزند او است - اولاد و یا برادر داشته باشد سهم مادرش سدس ( 1 / 6 ) می‏شود ، ولی پدر میت که سهمش ( 1 / 6 ) است کم نمی‏شود ، چه میت فرزند داشته ، و چه نداشته باشد.
بعضی دیگر از صاحبان سهام کسانی هستند که در اصل برایشان سهمی معین شده ، ولی اگر مزاحمی داشته باشند قرآن از بیان سهم آنان سکوت کرده ، و سهم معینی برایشان ذکر نکرده است مانند یک دختر و چند دختر و یک خواهر و چند خواهر ، که یک دختر نصف و یک خواهر دو ثلث می‏برد ، ولی اگر چند دختر و چند خواهر باشند قرآن سهمی برایشان معین نکرده است .
از این جریان استفاده می‏شود که دسته اول که قرآن کریم سهم ارثشان را ، هم در صورت نبودن مزاحم بیان کرده و هم در صورت وجود مزاحم ، در جائی که سهام ارث از اصل ارث بیشتر شد ، نقصی بر سهم آنان وارد نمی‏شود .
بلکه بر کسانی وارد می‏شود که جزء دسته دومند ، یعنی از آنهائی هستند که قرآن تنها سهم الارث در صورت نبود مزاحمشان را معین کرده ، و از بیان قسمت سهم‏الارثشان در صورت وجود مزاحم سکوت کرده است . [ بستن توضیحات ]

توضیح : و تماس و برخورد او با فرزند بیشتر از تماس و برخورد پدر است و مادر در حمل و وضع و حضانت فرزند و پرورش او رنج بیشتری را تحمل می‏کند ، همچنان که خدای تعالی در آیه :« و وصینا الانسان بوالدیه احسانا حملته امه ، کرها و وضعته کرها و حمله و فصاله ثلثون شهرا» بعد از سفارش در باره احسان به پدر و مادر هر دو ، در خصوص مادر می‏فرماید : مادر او را به زحمت و رنج حامله می‏شود ، و با زحمت و مشقت می‏زاید ، و حداقل سی ماه حمل او و شیر دادنش طول می‏کشد ، پس اگر سهم مادر بر خلاف هر زن دیگر که سهمش نصف سهم مرد است برابر سهم پدر ، و در بعضی فرضیه‏ها بیش از آن است بطور قطع بخاطر این است که شارع مقدس خواسته است جانب مادر را غلبه دهد ، و او را شایسته احترام بیشتری نسبت به پدر ، معرفی کند . [ بستن توضیحات ]

توضیح : کلمه ( قوام ) که در این آیه آمده از ماده قیام است ، که به معنای اداره امر معاش است ، و مراد از فضیلت مردان ، زیادتر بودن نیروی تعقل در مردان است ، چون حیات مرد ، تعقلی و حیات زن عاطفی و احساسی است ، و ما اگر این وضع خلقتی مرد و زن را و آن وضع تشریعی در تقسیم مسؤولیت اداره زندگی را به دقت در نظر بگیریم ، آنگاه با ثروت موجود در دنیا که هر زمان از نسل حاضر به نسل آینده در انتقال است مقایسه کنیم ، می‏بینیم اینکه اسلام تدبیر و اداره دو ثلث ثروت دنیا را به عهده مردان ، و تدبیر یک ثلث آنرا به عهده زنان گذاشته ، و در نتیجه تدبیر تعقل را بر تدبیر احساس برتری و تقدم داده ، صلاح امر مجتمع و سعادت زندگی بشر را در نظر گرفته است .
و از سوی دیگر کسری در آمد زن را با فرمانی که به مردان صادر نموده ( که رعایت عدالت را در حق آنان بکنند) تلافی کرده است ، زیرا وقتی مردان در حق زنان در مال خود که دو ثلث است رعایت عدالت را بکنند یک لقمه ، خود بخورند و لقمه‏ای به همسر خود بدهند ، پس زنان ، با مردان در آن دو ثلث شریک خواهند بود ، یک ثلث هم که حق اختصاصی خود زنان است ، پس در حقیقت زنان از حیث مصرف و استفاده ، دو ثلث ثروت دنیا را می‏برند .
و نتیجه این تقسیم‏بندی حکیمانه و این تشریع عجیب این می‏شود که مرد و زن از نظر مالکیت و از نظر مصرف وضعی متعاکس دارند ، مرد دو ثلث ثروت دنیا را مالک و یک ثلث آنرا متصرف است و زن یک ثلث را مالک و دو ثلث را متصرف است ، و در این تقسیم‏بندی روح تعقل بر روح احساس و عواطف در مردان ترجیح داده شده ، چون تدبیر امور مالی یعنی حفظ آن ، و تبدیلش و سودکشی از مال ، سر و کارش با روح تعقل بیشتر است ، تا با روح عواطف رقیق و احساسات لطیف ، و از سوی دیگر اینکه از مال چگونه استفاده شود ، و چطور از آن بهره‏وری گردد ، با عواطف و احساسات بیشتر سر و کار دارد تا با روح تعقل ، این است رمز اینکه چرا اسلام در باب ارث و باب نفقات بین مردان و زنان فرق گذاشته است .
بنا بر این جا دارد که ما مراد از فضیلت در جمله :« بما فضل الله ... »(النساء/34)را به همین زیادتر بودن روح تعقل مردان از زنان بدانیم ، نه زیادتر بودن زور بازوی مردان ، و صلابت و خشونتشان در جنگ و در همه شؤون زندگی ، گو اینکه مردان این مزیت را هم دارند ، و یکی از فرق‏هایی که بین زن و مرد هست بشمار می‏رود ، و بوسیله آن مرد از زن شناخته می‏شود ، و در مجتمع بشری آثاری عظیم در باب دفاع و جنگ و حفظ اموال و تحمل اعمال شاقه و شدائد و محنت‏ها و نیز در ثبات و سکینت در هنگام هجوم ناملایمات بر آن مترتب می‏گردد ، آثاری که زندگی اجتماعی بدون آن تمام نمی‏شود ، و زنان طبعا نمی‏توانند چنین آثاری از خود نشان دهند ، و لیکن در آیه مورد بحث منظور از برتری نمی‏تواند این باشد ، بلکه همان برتری در تعقل است .
همچنانکه وجود امتیازاتی دیگر در زن که مجتمع بشری بی‏نیاز از آن نیست باعث نمی‏شود که ما زن را بخاطر آن برتر از مرد دانسته ، و آن امتیاز را ماده نقض بر آیه شریفه بگیریم و بگوئیم : اگر مردان در نیروی دفاع و حفظ اموال و سایر امتیازاتی که بر شمردیم برتر از زنانند ، زنان هم در احساسات لطیف و عواطف رقیق برتر از مردانند ، هر چند که مجتمع بدون آن پای نمی‏گیرد ، چون عواطف نامبرده آثار مهمی در باب انس ، و محبت ، و سکونت دادن به دلها ، و رحمت و رأفت ، و تحمل بار سنگین تناسل ، و حامله شدن ، و وضع حمل کردن ، و حضانت ، و تربیت و پرستاری نسل ، و خدمت به خانه دارد ، و زندگی بشر با خشونت و غلظتی که در مردان است ، و با نبود لینت و رقت زنان پای‏گیر نمی‏شود ، اگر غضب مردان لازم است ، شهوت زنان هم مورد نیاز است و اگر دفع واجب و ضروری است ، جذب هم لازم و ضروری است .
و سخن کوتاه اینکه تجهیز مرد به نیروی تعقل و دفاع ، و تجهیز زن به عواطف و احساسات ، دو تجهیز متعادل است ، که به وسیله آن دو کفه ترازوی زندگی در مجتمع که مرکب از مرد و زن است متعادل شده است ، و حاشا بر خدای سبحان از اینکه در کلامش از طریق حق منحرف ، و در حکمش مرتکب جور شود ،« ام یخافون ان یحیف الله علیهم»(النور/50) و یا می‏ترسند از اینکه خدای تعالی علیه آنان سخنی بیجا بگوید و حکمی بجور براند ( «و لا یظلم ربک احدا »(الکهف/49)و پروردگار تو بر احدی ظلم نمی‏کند ) آری همین خدای تعالی است که می‏فرماید :« بعضکم من بعض»(آل عمران/195) شما انسانها بعضی از بعض دیگرید ( ، و بهمین التیام و بعضیت اشاره می‏کند در آیه مورد بحث که می‏فرماید« بما فضل الله بعضهم علی بعض »(النساء/34).
و نیز می‏فرماید : «و من آیاته ان خلقکم من تراب ثم اذا انتم بشر تنتشرون و من ایاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا الیها و جعل بینکم مودة و رحمة ان فی ذلک لایات لقوم یتفکرون»(الروم/20-21) خواننده عزیز اگر با دقت در مضمون این دو آیه نظر کند در می‏یابد که چه بیان عجیبی دارد ، و چگونه انسان را ( که مراد از آن به قرینه مقابله ، مرد است ( با تعبیر ) بشری منتشر در زمین شدید ) توصیف کرده ، که منظور از انتشار کوشش در طلب معاش است ، که تمامی اعمال آدمی در بدست آوردن لوازم زندگی و حتی در جنگ و غارتها به آن بر می‏گردد ، و اینگونه اعمال نیازمند به قوت و شدت است ، و اگر انسان تنها این قسم انتشار را می‏داشت به دو فرد تقسیم می‏شد ، یکی آنکه حمله می‏کند دیگری آنکه می‏گریزد ( که معلوم است در کوتاهترین زمان نسلش منقرض می‏شد ) .
لیکن خدای سبحان دنبال توصیف انسان به صفت انتشار به مساله خلقت زنان پرداخت ، که آنان را به جهازی مجهز فرمود که وجود او را مایه تسکین مردان کرد .
و بین آنان و ایشان مودت و رحمت برقرار ساخت ، زنان با جمال و کرشمه خود و با مودت و رحمت خویش دل مردان را به سوی خود جذب کنند ، پس زنان رکن اول و عامل اصیل اجتماع انسانیند .
از اینجا است که می‏بینیم اسلام اجتماع منزلی که همان ازدواج باشد را اصل در این باب قرار داده ، فرمود :« یا ایها الناس انا خلقنا کم من ذکر و انثی و جعلناکم شعوبا و قبائل لتعارفوا ان اکرمکم عند الله اتقیکم»(الحجرات/13) نخست به مساله مذکر و مؤنث بودن انسانها و بامر ازدواج و اجتماع کوچک منزلی توجه داده و سپس به مساله اجتماع بزرگ شعوبی و قبیله‏ای پرداخته است .
و از ذیل آیه چنین ظاهر می‏شود که تفضیل نامبرده در آیه : «الرجال قوامون علی النساء بما فضل الله بعضهم علی بعض ...» (النساء/34)تفضیل در مجهز شدن به جهازی است که با آن امر حیات دنیوی یعنی معاش بشر بهتر نظام می‏گیرد ، و حال مجتمع را به بهترین وجهی اصلاح می‏کند ، نه اینکه مراد از آن کرامت واقعی و فضیلت حقیقی در اسلام یعنی قرب به خدای تعالی باشد ، چون از نظر اسلام برتری‏های مادی و جسمی که جز در زندگی مادی مورد استفاده قرار نمی‏گیرد و تا وقتی که وسیله بدست آوردن مقامات اخروی نشود هیچ اهمیتی ندارد ،( و اگر از این جهت مورد نظر قرار گیرد دیگر فرقی بین آن و امتیازات خاص زنان نیست ، آنهم وسیله است ، این هم وسیله است ، همچنان که اگر وسیله قرار نگیرد نه آن فضیلت است و نه این ) .
پس از همه آنچه تاکنون از نظر خوانندگان محترم گذشت این معنا بدست آمد که اگر مردان بر زنان برتری داده شده‏اند بخاطر روح تعقل است ، که در مساله ارث هم باعث تفاوت در امر ارث و در مسائلی نظیر آن می‏شود ، لیکن منظور از این برتری ، برتری واقعی نیست ، بلکه منظور زیادتری سهم مرد از سهم زن است ، و اما برتری واقعی که به معنای کرامتی است که اسلام به آن عنایت دارد ملاکش تقوا است ، در مرد باشد ، مرد برتر است ، در زن هم باشد ، زن برتر از مرد خواهد بود. [ بستن توضیحات ]

توضیح : 1-این روایت را فروع کافى (ج 7 ص 99 حدیث 2- 3) روایت کرده است.
2-این روایت را فروع کافى (ج 7 ص 101- حدیث ) روایت کرده است.

علامه طباطبایی: و یکی از شواهد بر این معنا این است که فرائضی که در آخر سوره برای کلاله میت معین کرده به دو برابر یا بیشتر زیادتر است ، از آنچه که در این آیه مورد بحث معین کرده ، و از سیاق آیات و دقت در فرائض بدست می‏آید که خدای تعالی تا جائی که امکان داشته سهم مردان را فی الجمله بیشتر از سهم زنان قرار داده بطوری که می‏توان گفت : تقریبا سهم مردان دو برابر سهم زنان و یا بیش از دو برابر است ، از سوی دیگر کلاله یا از جهت مادر و پدر هر دو با میت قرابت و نزدیکی دارد و یا یکی از آن دو ، در نتیجه همان تفاوتی که گفتیم بین مرد و زن هست ، بین کلاله پدری با کلاله مادری نیز هست ، پس سهمیه کلاله پدر و مادری و یا پدری نیز بیشتر از سهم کلاله مادری است ، و از اینجا کشف می‏شود که سهمیه اندک از آن کلاله مادر ، و سهمیه زیاد از آن غیر او است . [ بستن توضیحات ]

توضیح : 1-این روایت را فروع کافى (جلد 7 ص 85 حدیث 3) روایت کرده است.

2-در کتاب معانى الاخبار، مؤلف به سندى که محمد بن سنان دارد از او نقل کرده که گفت: امام ابى الحسن رضا (ع) نامه‏اى به وى نوشت، و به سؤالاتى که او کرده بود پاسخ داد. و از جمله سؤالات او یکى این بود که چرا سهم الارث زنان نصف سهم الارث مردان است؟ در پاسخ این سؤال امام (ع) نوشته بود: چون زن ازدواج مى‏کند، در همان قدم اول مهریه مى‏گیرد (مرد مى‏دهد و او مى‏گیرد) بدین جهت است که سهم مردان بیشتر شده است، و علت دیگر این تفاوت این است که زن عیال (خرج خور) مرد است، و هر حاجتى که داشته باشد، بر شوهر واجب است آن را برآورد و هزینه زندگى او را تامین کند، ولى بر زنان واجب نیست خرج شوهر را بدهند، حتى در صورتى هم که مرد محتاج باشد، حاکم زن را مجبور بدادن مخارج شوهر نمى‏کند، و بدین جهت است که اسلام سهم الارث مردان را بیشتر کرده‏ و فرموده :« الرجال قوامون علی النساء بما فضل الله بعضهم علی بعض ، و بما انفقوا من اموالهم»(النساء/34). [ بستن توضیحات ]

توضیح : هر چند که در پاره‏ای اصطلاحات عرفی بهرمندی و مالکیت از ناحیه وصیت ، هم ارث نامیده شود لیکن باید دانست که این نامگذاری دو واقعیت را یکی نمی‏کند ، و اختلاف ارث و وصیت تنها از ناحیه نامگذاری نیست ، بلکه هر یک از آن دو ملاکی جداگانه و ریشه‏ای فطری مستقل دارد ، ملاک ارث رحم است که خواست متوفی در بود و نبود او به هیچ وجه دخالت ندارد ، او چه بخواهد و چه نخواهد پسرش پسر او است ، و خواهرش خواهر و عمویش عمو و همچنین ... و اما ملاک وصیت خواست متوفی است ، او است که می‏تواند اراده کند که بعد از مرگش فلان مال را به هفت پشت بیگانه‏اش بدهند ، چون خواست صاحب مال محترم است پس اگر احیانا ارث و وصیت را داخل هم کنند به اولی وصیت و به دومی ارث اطلاق کنند صرف لفظ و نامگذاری است .
و اما آن چیزی که مردم و مثلا رومیان قدیم ارث می‏خواندند اعتبارشان در سنت ارث
نه رحم بود و نه اراده متوفی بلکه حقیقت امر این بود که آنها زیربنا و ملاک ارث را نفوذ خواست متوفی و احترام به اراده او قرار داده بودند ، و متوفی می‏خواست اموالش در بیتش بماند ، و بعد از مرگش محبوب‏ترین افراد آن اموال را سرپرستی کند ، (حال چه اینکه رحم او باشد و چه نباشد ) پس بهر حال ارث از نظر آنان مبتنی بر احترام اراده بوده چون اگر مبتنی بر اصل خون و رحم بود باید بسیاری از محرومین از مال میت بهرمند می‏شدند ، و بسیاری از بهرمندان محروم می‏گشتند . [ بستن توضیحات ]

توضیح : اسلام وصیت را از تحت عنوان ارث خارج کرده، و به آن عنوانى مستقل داده، چون ملاکى مستقل داشته و آن عبارت است از احترام به خواست صاحب مال، که یک عمر در تهیه آن رنج برده، ولى در سایر سنت‏ها و در بین امتهاى پیشرفته وصیت عنوانى مستقل ندارد، بلکه‏ یک کلاه شرعی است که بوسیله آن فرق قانون را می‏شکنند ، صاحب مال که بعد از مردنش اموالش به اشخاص معین از قبیل پدر و رئیس خانواده می‏رسد ، برای اینکه همه و یا بعضی از اموالش را بغیر ورثه بدهد متوسل به وصیت می‏شود ، و به همین جهت همواره قوانینی وضع می‏کنند که مساله وصیت را که باعث ابطال حکم ارث می‏شود تحدید نموده ، و این تحدید همچنان جریان داشته تا عصر امروز .
ولی اسلام از همان چهارده قرن قبل مساله وصیت را تحدیدی معقول کرده ، نفوذ آن را منحصر در یک سوم اموال صاحب مال دانسته .
پس از نظر اسلام وصیت در غیر ثلث نافذ نیست ، و به همین جهت بعضی از امتهای متمدن امروز در قانون‏گزاری خود از اسلام تبعیت کردند ، نظیر کشور فرانسه ، اما نظر اسلام با نظر قانون‏گزاران غرب تفاوت دارد ، به دلیل اینکه اسلام مردم را به چنین وصیتی تشویق و تاکید و سفارش کرده ، ولی قوانین غرب یا در باره آن سکوت کرده‏اند ، و یا از آن جلوگیری نموده‏اند .
و آنچه بعد از دقت در آیات وصیت و آیات صدقات و زکات و خمس و مطلق انفاقات بدست مى‏آید این است که منظور از این تشریع‏ها و قوانین، این بوده که راه را براى اینکه نزدیک به نصف رتبه اموال و دو ثلث از منافع آن صرف خیرات و مبرات و حوائج طبقه فقرا و مساکین گردد، هموار کرده باشد، و فاصله بین این طبقه، و طبقه ثروتمند را برداشته باشد و طبقه فقرا نیز بتوانند روى پاى خود بایستند علاوه بر اینکه بدست مى‏آید که طبقه ثروتمند چگونه ثروت خود را مصرف کنند، که در بین آنان و طبقه فقرا و مساکین فاصله ایجاد نشود. (و براى بحث مفصل پیرامون این مساله محلى دیگر است، که انشاء اللَّه خواننده به آن خواهد رسید). [ بستن توضیحات ]

توضیح : اى بسا بتوان گفت که مساوى بودن مادر با پدر و در بعضى صور بیشتر از آن بودنش براى این جهت است که مادر از نظر رحم چسبیده‏تر از پدر به فرزند است، و تماس و برخورد او با فرزند بیشتر از تماس و برخورد پدر است، و مادر در حمل و وضع و حضانت فرزند و پرورش او رنج بیشترى را تحمل مى‏کند، هم چنان که خداى تعالى در آیه: «وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ إِحْساناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ، کُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً»(احقاف/15) بعد از سفارش در باره احسان به پدر و مادر هر دو، در خصوص مادر مى‏فرماید: مادر او را به زحمت و رنج حامله مى‏شود، و با زحمت و مشقت مى‏زاید، و حد اقل سى ماه حمل او و شیر دادنش طول مى‏کشد، پس اگر سهم مادر بر خلاف هر زن دیگر که سهمش نصف سهم مرد است برابر سهم پدر، و در بعضى فرضیه‏ها بیش از آن است بطور قطع بخاطر این است که شارع مقدس خواسته است جانب مادر را غلبه دهد، و او را شایسته احترام بیشترى نسبت به پدر، معرفى کند. [ بستن توضیحات ]

توضیح : احکام ارث را باید به کمک روایات اجرا کرد [ بستن توضیحات ]