(لتجدن اشد الناس عداوه للذین امنوا الیهود و الذین اشرکوا ولتجدن اقربهم موده للذین امنوا الذین قالوا انا نصاری ذلک بان منهم قسیسین و رهبانا و انهم لا یستکبرون ):(هر آینه یهود و مشرکین را دشمنترین مردم نسبت به مؤمنان می یابی و هر آینه آنها را که گفتند ما نصاری هستیم دوست ترین مردم نسبت به مؤمنین می یابی ، این به آن جهت است که بعضی ازملت نصاری قسیسین و رهبانانی هستند و اصولا اینها تکبر نمی ورزند)، دراینجا قرآن قصد مقایسه بین حالات و روحیات و اعتقادات اهل کتاب با یکدیگررا دارد، می فرماید: یهود و مشرکان از نظر استکبار و روحیات بسیار شبیه هم هستند، چون رذایل بسیاری میان آنها مشترک است ،هر چند بعضی گفتار زشت اختصاص به یهود دارد و مثل اینکه گفتند:(دست خدا بسته است )و یا بعضی ازنصاری که گفتند:(خدا همان مسیح است ) یا گفتند:(مسیح پسر خداست )،اما به هر جهت یهود و مشرکین از جهت شدت تعصب و مکر و خدعه نسبت به مؤمنان و پیمان شکنی و قلت ایمان آورندگان مانند هم هستند و اما نصاری هم به جهت اینکه عده بیشتری از آنها به اسلام گرویدند و بدون مبارزه و با کمال شیفتگی به اسلام ایمان آوردند ،هم به جهت اینکه آزاد بودند که ایمان بیاورند یاجزیه بدهند و یا محاربه و جنگ کنند ،از جهت مودت نزدیکترین مردم به مؤمنان هستند و علت آنهم این است که اولا): میان آنها مردمی عالم متعبد و زاهدو اهل عبادت وجود دارد، ثانیا): اینها اصولا روش استکباری ندارند و همین سه امر (علم ، عبادت ، عدم استکبار)کلید سعادت آنان و مایه آمادگی آنهابرای سعادت و نیکبختی است . چون سعادت آدمی از نظر دینی به این است که بتواند اولا عمل صالح راتشخیص داده و سپس بر طبق آن عمل کند، اما یهود اگر چه بین آنها علمائی بودند، اما اینها استکبار داشتند و با حق معانده می کردند و مشرکان هم که اصولافاقد علماء بودند و از طرف دیگر صفت ناپسند تکبر و عصبیت در میان آنهاریشه دار و مستحکم بود. [ نظرات / امتیازها ]

امام صادق‏(ع) پس از تلاوت این آیه فرمود: «عَنْ مَرْوَانَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: ذَکَرَ النَّصَارَى وَ عَدَاوَتَهُمْ فَقَالَ قَوْلُ اللَّهِ ذلِکَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّیسِینَ وَ رُهْباناً وَ أَنَّهُمْ لا یَسْتَکْبِرُونَ قَالَ أُولَئِکَ کَانُوا قَوْماً بَیْنَ عِیسَى وَ مُحَمَّدٍ یَنْتَظِرُونَ مَجِی‏ءَ مُحَمَّدٍ ص.» (عیاشی، 1380، ج‏1: 335 و 336) این علماى مسیحى و راهبان گروهى بودند که در زمانى میان حضرت عیسى‏(ع) و حضرت محمّد(ص) زندگى مى‏کردند و منتظر آمدن پیامبر اسلام بودند. [ نظرات / امتیازها ]

«قِسّیس»، به معناى کشیش است و به عالمان دینى که عهده‏دار ریاست مذهبى مسیحیان هستند، گفته مى‏شود. و «رُهبان» به معنى تَرسا به عابدان مسیحى گفته مى‏شود.
شأن نزول این آیه تا آیه‏ى 85، خوشرفتارى نجاشى، پادشاه حبشه و مسیحیان آن کشور را با مسلمانان مهاجرى گفته‏اند که به ریاست جعفربن ابى‏طالب‏علیهما السلام در سال پنجم بعثت از مکّه به آن دیار هجرت کردند و در حمایت نجاشى، از تعرّض مشرکان و فرستادگانشان به حبشه مصون ماندند. در همان حال که یهودیان مدینه با دیدن معجزات واخلاق والاى پیامبر، ایمان نمى‏آوردند و در توطئه‏ها علیه مسلمانان شرکت مى‏کردند، پیمان مى‏شکستند و فتنه بر مى‏انگیختند، روحانیون مسیحى در حبشه، با شنیدن آیات سوره‏ى مریم، گریستند و از مسلمانان جانبدارى کردند. [162]
امام صادق‏علیه السلام پس از تلاوت این آیه فرمود: «اولئک کانوا قوما بین عیسى و محمّد و ینتظرون محمّدصلى الله علیه وآله» این علماى مسیحى و راهبان گروهى بودند که در زمانى میان حضرت عیسى‏علیه السلام و حضرت محمّدصلى الله علیه وآله زندگى مى‏کردند و منتظر آمدن پیامبر اسلام بودند. [163]
162) تفسیر مجمع‏البیان.
163) تفاسیر نورالثقلین وعیّاشى.
پیام ها
1- دشمنى یهود با مسلمانان، تاریخى و ریشه‏دار است. «لتجدنّ اشدّ النّاس عداوة... الیهود»
2- با دشمنان اسلام و غیر مسلمانان، باید با هر یک برخوردى مناسب با رفتار خودشان شود. «اشدّ النّاس عداوة... اقربهم مودّة»
3- دوستان و دشمنان خود را همراه با تحلیل صحیح و عوامل روحى و اجتماعى آنان بشناسیم. «اشدّ الناس عداوة... اقربهم مودةّ...»
4- زمینه‏هاى رشد در جامعه، سه چیز است: دانشمند بودن، خداترسى و نداشتن روحیّه‏ى استکبارى. «قسّیسین و رهباناً و انّهم لایستکبرون»
5 - عالمان دینى و عابدان خداترس در اصلاح عقائد و اخلاق جامعه، نقش مؤثر دارند. «ذلک بان منهم قسیسین و رهباناً و انّهم لایستکبرون»
6- اگر علم و عبادت و اخلاق به هم پیوند خورد انسان حقّ‏گرا مى‏شود و تعصب را کنار مى‏گذارد. «ذلک بانّ منهم قسیسین و رهبانا و انّهم لایستکبرون»
7- اسلام تعصّب نابجا ندارد واز علماى سایر ادیان که خدا ترس و با انصاف باشند، منصفانه تمجید مى‏کند. «ذلک بانّ منهم قسیسین و رهبانا و انّهم لایستکبرون»
8 - تبلیغ اسلام در بین مسیحیان مؤثّرتر است. «انّهم لایستکبرون»
(با آنکه مسیحیان، عقیده‏ى انحرافى «تثلیث» دارند، ولى به خاطر روحیه سالم‏تر، آمادگى بیشترى براى حقّ پذیرى دارند.)
[ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نمونه
کینه توزى یهود و نرمش نصارى! در سلسله آیات 82 تا 86- مقایسه‏اى میان یهودیان و مسیحیانى که معاصر پیامبر اسلام صلّى اللّه علیه و آله بوده‏اند شده است، نخست آیه یهود و مشرکان را در یک صف و مسیحیان را در صف دیگر قرار داده، مى‏گوید: «بطور مسلم سرسخت‏ترین دشمنان مؤمنان را یهود و مشرکان خواهى یافت، و با محبت‏ترین آنها نسبت به مؤمنان مدعیان مسیحیتند» (لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَداوَةً لِلَّذِینَ آمَنُوا الْیَهُودَ وَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا وَ لَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَوَدَّةً لِلَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ قالُوا إِنَّا نَصارى‏).

تاریخ اسلام به خوبى گواه این حقیقت است، زیرا در بسیارى از صحنه‏هاى نبرد ضد اسلامى، یهود بطور مستقیم یا غیر مستقیم دخالت داشتند.

در حالى که در غزوات اسلامى، کمتر مسلمانان را مواجه با مسیحیان مى‏بینیم، سپس قرآن دلیل این تفاوت روحیه و خط مشى اجتماعى را طى چند جمله بیان کرده، مى‏گوید: مسیحیان معاصر پیامبر صلّى اللّه علیه و آله امتیازاتى داشتند که در یهود نبود. نخست این که: «در میان آنها جمعى دانشمند بودند که به اندازه دانشمندان دنیاپرست یهود در کتمان حقیقت کوشش نداشتند» (ذلِکَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّیسِینَ).

و نیز در میان آنها جمعى «تارک دنیا بودند» که درست در نقطه مقابل حریصان یهود گام برمى‏داشتند (وَ رُهْباناً). «و بسیارى از آنها در برابر پذیرش حق خاضع بودند، و تکبرى از خودشان نمى‏دادند» (وَ أَنَّهُمْ لا یَسْتَکْبِرُونَ).
در حالى که اکثریت یهود به خاطر این که خود را نژاد برتر مى‏دانستند، از قبول آیین اسلام که از نژاد یهود برنخاسته بود سر باز مى‏زدند.
برگزیده تفسیر نمونه، ج‏1، ص: 550 [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر کشاف
وصف الله شدة شکیمة الیهود و صعوبة إجابتهم إلی الحق و لین عریکة النصاری و سهولة ارعوائهم و میلهم إلی الإسلام ، و جعل الیهود قرناء المشرکین فی شدة العداوة للمؤمنین ، بل نبه علی تقدم قدمهم فیها بتقدیمهم علی الذین أشرکوا ، و کذلک فعل فی قوله ( و لتجدنهم أحرص الناس علی حیاة و من الذین أشرکوا ) و لعمری إنهم لکذلک و أشد . و عن النبی صلی الله علیه و سلم " ما خلا یهودیان بمسلم إلا هما بقتله " و علل سهولة مأخذ النصاری و قرب مودتهم للمؤمنین ( بأن منهم قسیسین و رهبانا ) أی علماء عبادا ( و أنهم ) قوم فیهم تواضع و استکانة و لا کبر فیهم ، و الیهود علی خلاف ذلک . و فیه دلیل بین علی أن التعلم أنفع شی ء و أهداه إلی الخیر و أدله علی الفوز حتی علم القسیسین ، و کذلک غم الَخرة و التحدث بالعاقبة و إن کان فی راهب ، و البراءة من الکبر و إن کانت فی نصرانی . و وصفهم الله برقة القلوب و أنهم یبکون عند استماع القرآن ، و ذلک نحو ما یحکی عن النجاشی رضی الله عنه أنه قال لجعفر بن أبی طالب حین اجتمع فی مجلسه المهاجرون إلی الحبشة و المشرکون لعنوا و هم یغرونه علیهم و یتطلبون عنتهم عنده : هل فی کتابکم ذکر مریم ؟ قال جعفر : فیه سورة تنسب إلیها ، فقرأها إلی قوله ( ذلک عیسی ابن مریم ) و قرأ سورة طه إلی قوله ( و هل أتاک حدیث موسی ) فبکی النجاشی و کذلک فعل قومه الذین و فدوا علی رسول الله صلی الله علیه و سلم و هم سبعون رجلا حین قرأ علیهم رسول الله صلی الله علیه و سلم سورة یس ، فبکوا . فإن قلت : بم تعلقت اللام فی قوله ( للذین آمنوا ) ؟ قلت : بعداوة و مودة ، علی أن عداوة الیهود النبی اختصت المؤمنین أشد العدوات و أظهرها ، و أن مودة النصاری التی اختصت المؤمنین أقرب المودات ، و أدناها وجودا ، و أسهلها حصولا . و وصف الیهود بالعداوة و النصاری بالمودة مما یؤذن بالتفاوت ، ثم وصف العداوة و المودة بالأشد و الأقرب . [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نور
«قِسّیس»، به معناى کشیش است و به عالمان دینى که عهده‏دار ریاست مذهبى مسیحیان هستند، گفته مى‏شود. و «رُهبان» به معنى تَرسا به عابدان مسیحى گفته مى‏شود. شأن نزول این آیه تا آیه‏ى 85، خوشرفتارى نجاشى، پادشاه حبشه و مسیحیان آن کشور را با مسلمانان مهاجرى گفته‏اند که به ریاست جعفربن ابى‏طالب‏علیهما السلام در سال پنجم بعثت از مکّه به آن دیار هجرت کردند و در حمایت نجاشى، از تعرّض مشرکان و فرستادگانشان به حبشه مصون ماندند. در همان حال که یهودیان مدینه با دیدن معجزات واخلاق والاى پیامبر، ایمان نمى‏آوردند و در توطئه‏ها علیه مسلمانان شرکت مى‏کردند، پیمان مى‏شکستند و فتنه بر مى‏انگیختند، روحانیون مسیحى در حبشه، با شنیدن آیات سوره‏ى مریم، گریستند و از مسلمانان جانبدارى کردند. <162> امام صادق‏علیه السلام پس از تلاوت این آیه فرمود: «اولئک کانوا قوما بین عیسى و محمّد و ینتظرون محمّدصلى الله علیه وآله» این علماى مسیحى و راهبان گروهى بودند که در زمانى میان حضرت عیسى‏علیه السلام و حضرت محمّدصلى الله علیه وآله زندگى مى‏کردند و منتظر آمدن پیامبر اسلام بودند. <163> 1- دشمنى یهود با مسلمانان، تاریخى و ریشه‏دار است. «لتجدنّ اشدّ النّاس عداوة... الیهود» 2- با دشمنان اسلام و غیر مسلمانان، باید با هر یک برخوردى مناسب با رفتار خودشان شود. «اشدّ النّاس عداوة... اقربهم مودّة» 3- دوستان و دشمنان خود را همراه با تحلیل صحیح و عوامل روحى و اجتماعى آنان بشناسیم. «اشدّ الناس عداوة... اقربهم مودةّ...» 4- زمینه‏هاى رشد در جامعه، سه چیز است: دانشمند بودن، خداترسى و نداشتن روحیّه‏ى استکبارى. «قسّیسین و رهباناً و انّهم لایستکبرون» 5 - عالمان دینى و عابدان خداترس در اصلاح عقائد و اخلاق جامعه، نقش مؤثر دارند. «ذلک بان منهم قسیسین و رهباناً و انّهم لایستکبرون» 6- اگر علم و عبادت و اخلاق به هم پیوند خورد انسان حقّ‏گرا مى‏شود و تعصب را کنار مى‏گذارد. «ذلک بانّ منهم قسیسین و رهبانا و انّهم لایستکبرون» 7- اسلام تعصّب نابجا ندارد واز علماى سایر ادیان که خدا ترس و با انصاف باشند، منصفانه تمجید مى‏کند. «ذلک بانّ منهم قسیسین و رهبانا و انّهم لایستکبرون» 8 - تبلیغ اسلام در بین مسیحیان مؤثّرتر است. «انّهم لایستکبرون» (با آنکه مسیحیان، عقیده‏ى انحرافى «تثلیث» دارند، ولى به خاطر روحیه سالم‏تر، آمادگى بیشترى براى حقّ پذیرى دارند.) [ نظرات / امتیازها ]

(آیه 82)-

شأن نزول:

نخستین مهاجران اسلام! در شأن نزول سلسله آیات 82 تا 86- نقل کرده‏اند که این آیات در باره نجاشى زمامدار حبشه در عصر پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و یاران او نازل شده است.

آنچه در باره این موضوع نقل شده، چنین است: در سالهاى نخستین بعثت پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و دعوت عمومى او، مسلمانان در اقلیت شدیدى قرار داشتند، قریش به قبائل عرب توصیه کرده بود که هر کدام، افراد وابسته خود را که به پیامبر صلّى اللّه علیه و آله ایمان آورده است تحت فشار شدید قرار دهند و به این ترتیب هر یک از مسلمانان از طرف قوم و قبیله خود سخت تحت فشار قرار داشت.

آن روز تعداد مسلمانان براى دست زدن به یک «جهاد آزادیبخش» کافى نبود، پیامبر صلّى اللّه علیه و آله براى حفظ این دسته کوچک، و تهیه پایگاهى براى مسلمانان در بیرون حجاز، به آنها دستور مهاجرت به حبشه داد.

یازده مرد و چهار زن از مسلمانان راه حبشه را پیش گرفتند، و این در ماه رجب سال پنجم بعثت بود، و این مهاجرت، مهاجرت اول نام گرفت.

چیزى نگذشت که «جعفر بن أبو طالب» و جمعى دیگر از مسلمانان به حبشه رفتند و هسته اصلى یک جمعیت متشکل اسلامى را که از 82 نفر مرد و عدّه قابل ملاحظه‏اى زن و کودک تشکیل مى‏شد بوجود آوردند.

طرح این مهاجرت براى بت‏پرستان سخت دردناک بود، و براى به هم زدن برگزیده تفسیر نمونه، ج‏1، ص: 547

این موقعیت دست به کار شدند، و دو نفر از جوانان با هوش و حیله‏گر و پشت هم‏انداز یعنى «عمرو عاص» و «عمارة بن ولید» را انتخاب کردند و با هدایاى فراوانى به حبشه فرستادند، این دو نفر با مقدماتى به حضور نجاشى بار یافتند.

«عمرو عاص» با نجاشى چنین گفت: «ما فرستادگان بزرگان مکّه‏ایم، تعدادى از جوانان سبک مغز در میان ما پرچم مخالفت برافراشته‏اند و از آیین نیاکان خود برگشته و به بدگویى از خدایان ما پرداخته و آشوب و فتنه به پا کرده و از موقعیت سرزمین شما سوء استفاده کرده و به اینجا پناه آوردند، ما از آن مى‏ترسیم که در اینجا نیز دست به اخلال‏گرى زنند، بهتر این است که آنها را به ما بسپارید تا به محل خود بازگردانیم ....»

این را گفتند و هدایایى را که با خود آورده بودند تقدیم داشتند.

نجاشى گفت: تا من با نمایندگان این پناهندگان به کشورم تماس نگیرم نمى‏توانم در این زمینه سخن بگویم! روز دیگرى در یک جلسه مهم که اطرافیان نجاشى و جمعى از دانشمندان مسیحى و جعفر بن أبی طالب به عنوان نمایندگى مسلمانان، و نمایندگان قریش، حضور داشتند، نجاشى پس از استماع سخنان نمایندگان قریش رو به جعفر کرد و از او خواست که نظر خود را در این زمینه بیان کند.

«جعفر پس از اداى احترام چنین گفت: نخست از اینها بپرسید آیا ما جزء بردگان فرارى این جمعیتیم؟

عمرو گفت: نه شما آزادید.

جعفر- و نیز سؤال کنید آیا آنها دینى بر ذمه ما دارند که آن را از ما مى‏طلبند؟

عمرو- نه ما هیچ گونه مطالبه‏اى از شما نداریم.

جعفر- آیا خونى از شما ریخته‏ایم؟ که آن را از ما مى‏طلبید؟

عمرو- نه چنین چیزى در کار نیست.

سپس جعفر رو به نجاشى کرد و گفت: ما جمعى نادان بودیم، بت‏پرستى مى‏کردیم، گوشت مردار مى‏خوردیم، انواع کارهاى زشت و ننگین انجام مى‏دادیم، برگزیده تفسیر نمونه، ج‏1، ص: 548

قطع رحم مى‏کردیم و نسبت به همسایگان خویش بدرفتارى داشتیم، و نیرومندان ما حق ضعیفان را مى‏خوردند! ولى خداوند پیامبرى در میان ما مبعوث کرد که به ما دستور داده است هر گونه شبیه و شریک را از خدا دور سازیم و فحشاء و منکرات و ظلم و ستم و قمار را ترک گوییم، به ما دستور داده نماز بخوانیم، زکات بدهیم، عدالت و احسان پیشه کنیم و بستگان خود را کمک نماییم.

نجاشى گفت: عیساى مسیح نیز براى همین مبعوث شده بود! سپس از جعفر پرسید: آیا چیزى از آیاتى که بر پیامبر شما نازل شده است حفظ دارى؟

جعفر گفت: آرى! و سپس شروع به خواندن سوره «مریم» کرد.

حسن انتخاب جعفر، در مورد آیات تکان دهنده این سوره که مسیح و مادرش را از هر گونه تهمتهاى ناروا پاک مى‏سازد، اثر عجیبى گذاشت تا آنجا که قطره‏هاى اشک شوق، از دیدگان دانشمندان مسیحى سرازیر گشت، و نجاشى صدا زد به خدا سوگند نشانه‏هاى حقیقت در این آیات نمایان است! هنگامى که «عمرو» خواست در اینجا سخنى بگوید و تقاضاى سپردن مسلمانان را به دست وى کند، نجاشى دست بلند کرد، و محکم بر صورت عمرو کوبید و گفت: خاموش باش به خدا سوگند اگر بیش از این سخنى در مذمت این جمعیت بگویى تو را مجازات خواهم کرد! سالها گذشت، پیامبر صلّى اللّه علیه و آله هجرت کرد و کار اسلام بالا گرفت، و عهدنامه «حدیبیه» امضا شد و پیامبر صلّى اللّه علیه و آله متوجه فتح «خیبر» گشت، در آن روز که مسلمانان از فرط شادى به خاطر در هم شکستن بزرگترین کانون خطر یهود در پوست نمى‏گنجیدند، از دور شاهد حرکت دسته جمعى عده‏اى به سوى سپاه اسلام بودند، چیزى نگذشت که معلوم شد این جمعیت همان مهاجران حبشه‏اند که به آغوش وطن باز مى‏گردند! پیامبر صلّى اللّه علیه و آله با مشاهده «جعفر» و مهاجران حبشه، این جمله تاریخى را فرمود:

لا ادرى انا بفتح خیبر اسرّ ام بقدوم جعفر؟!: «نمى‏دانم از پیروزى خیبر خوشحالتر برگزیده تفسیر نمونه، ج‏1، ص: 549

باشم یا از بازگشت جعفر»؟

مى‏گویند، علاوه بر مسلمانان، هشت نفر از شامیان که در میان آنها یک راهب مسیحى بود و تمایل شدید به اسلام پیدا کرده بود، خدمت پیامبر صلّى اللّه علیه و آله رسیدند و پس از شنیدن آیات سوره یس به گریه افتادند و مسلمان شدند و گفتند: چقدر این آیات به تعلیمات راستین مسیح شباهت دارد آیات 82 تا 86- نازل شد و از این مؤمنان تجلیل کرد.

تفسیر:

کینه توزى یهود و نرمش نصارى! در سلسله آیات 82 تا 86- مقایسه‏اى میان یهودیان و مسیحیانى که معاصر پیامبر اسلام صلّى اللّه علیه و آله بوده‏اند شده است، نخست آیه یهود و مشرکان را در یک صف و مسیحیان را در صف دیگر قرار داده، مى‏گوید: «بطور مسلم سرسخت‏ترین دشمنان مؤمنان را یهود و مشرکان خواهى یافت، و با محبت‏ترین آنها نسبت به مؤمنان مدعیان مسیحیتند» (لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَداوَةً لِلَّذِینَ آمَنُوا الْیَهُودَ وَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا وَ لَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَوَدَّةً لِلَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ قالُوا إِنَّا نَصارى‏).

تاریخ اسلام به خوبى گواه این حقیقت است، زیرا در بسیارى از صحنه‏هاى نبرد ضد اسلامى، یهود بطور مستقیم یا غیر مستقیم دخالت داشتند.

در حالى که در غزوات اسلامى، کمتر مسلمانان را مواجه با مسیحیان مى‏بینیم، سپس قرآن دلیل این تفاوت روحیه و خط مشى اجتماعى را طى چند جمله بیان کرده، مى‏گوید: مسیحیان معاصر پیامبر صلّى اللّه علیه و آله امتیازاتى داشتند که در یهود نبود. نخست این که: «در میان آنها جمعى دانشمند بودند که به اندازه دانشمندان دنیاپرست یهود در کتمان حقیقت کوشش نداشتند» (ذلِکَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّیسِینَ).

و نیز در میان آنها جمعى «تارک دنیا بودند» که درست در نقطه مقابل حریصان یهود گام برمى‏داشتند (وَ رُهْباناً). «و بسیارى از آنها در برابر پذیرش حق خاضع بودند، و تکبرى از خودشان نمى‏دادند» (وَ أَنَّهُمْ لا یَسْتَکْبِرُونَ).

در حالى که اکثریت یهود به خاطر این که خود را نژاد برتر مى‏دانستند، از قبول آیین اسلام که از نژاد یهود برنخاسته بود سر باز مى‏زدند.

برگزیده تفسیر نمونه، ج‏1، ص: 550

[ نظرات / امتیازها ]

1- دشمنى یهود با مسلمانان، تاریخى و ریشه‏دار است. «لتجدنّ اشدّ النّاس عداوة... الیهود»
2- با دشمنان اسلام و غیر مسلمانان، باید با هر یک برخوردى مناسب با رفتار خودشان شود. «اشدّ النّاس عداوة... اقربهم مودّة»
3- دوستان و دشمنان خود را همراه با تحلیل صحیح و عوامل روحى و اجتماعى آنان بشناسیم. «اشدّ الناس عداوة... اقربهم مودةّ...»
4- زمینه‏هاى رشد در جامعه، سه چیز است: دانشمند بودن، خداترسى و نداشتن روحیّه‏ى استکبارى. «قسّیسین و رهباناً و انّهم لایستکبرون»
5 - عالمان دینى و عابدان خداترس در اصلاح عقائد و اخلاق جامعه، نقش مؤثر دارند. «ذلک بان منهم قسیسین و رهباناً و انّهم لایستکبرون»
6- اگر علم و عبادت و اخلاق به هم پیوند خورد انسان حقّ‏گرا مى‏شود و تعصب را کنار مى‏گذارد. «ذلک بانّ منهم قسیسین و رهبانا و انّهم لایستکبرون»
7- اسلام تعصّب نابجا ندارد واز علماى سایر ادیان که خدا ترس و با انصاف باشند، منصفانه تمجید مى‏کند. «ذلک بانّ منهم قسیسین و رهبانا و انّهم لایستکبرون»
8 - تبلیغ اسلام در بین مسیحیان مؤثّرتر است. «انّهم لایستکبرون»
(با آنکه مسیحیان، عقیده‏ى انحرافى «تثلیث» دارند، ولى به خاطر روحیه سالم‏تر، آمادگى بیشترى براى حقّ پذیرى دارند.)
[ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نور
«قِسّیس»، به معناى کشیش است و به عالمان دینى که عهده‏دار ریاست مذهبى مسیحیان هستند، گفته مى‏شود. و «رُهبان» به معنى تَرسا به عابدان مسیحى گفته مى‏شود. شأن نزول این آیه تا آیه‏ى 85، خوشرفتارى نجاشى، پادشاه حبشه و مسیحیان آن کشور را با مسلمانان مهاجرى گفته‏اند که به ریاست جعفربن ابى‏طالب‏علیهما السلام در سال پنجم بعثت از مکّه به آن دیار هجرت کردند و در حمایت نجاشى، از تعرّض مشرکان و فرستادگانشان به حبشه مصون ماندند. در همان حال که یهودیان مدینه با دیدن معجزات واخلاق والاى پیامبر، ایمان نمى‏آوردند و در توطئه‏ها علیه مسلمانان شرکت مى‏کردند، پیمان مى‏شکستند و فتنه بر مى‏انگیختند، روحانیون مسیحى در حبشه، با شنیدن آیات سوره‏ى مریم، گریستند و از مسلمانان جانبدارى کردند. <162> امام صادق‏علیه السلام پس از تلاوت این آیه فرمود: «اولئک کانوا قوما بین عیسى و محمّد و ینتظرون محمّدصلى الله علیه وآله» این علماى مسیحى و راهبان گروهى بودند که در زمانى میان حضرت عیسى‏علیه السلام و حضرت محمّدصلى الله علیه وآله زندگى مى‏کردند و منتظر آمدن پیامبر اسلام بودند. <163> 1- دشمنى یهود با مسلمانان، تاریخى و ریشه‏دار است. «لتجدنّ اشدّ النّاس عداوة... الیهود» 2- با دشمنان اسلام و غیر مسلمانان، باید با هر یک برخوردى مناسب با رفتار خودشان شود. «اشدّ النّاس عداوة... اقربهم مودّة» 3- دوستان و دشمنان خود را همراه با تحلیل صحیح و عوامل روحى و اجتماعى آنان بشناسیم. «اشدّ الناس عداوة... اقربهم مودةّ...» 4- زمینه‏هاى رشد در جامعه، سه چیز است: دانشمند بودن، خداترسى و نداشتن روحیّه‏ى استکبارى. «قسّیسین و رهباناً و انّهم لایستکبرون» 5 - عالمان دینى و عابدان خداترس در اصلاح عقائد و اخلاق جامعه، نقش مؤثر دارند. «ذلک بان منهم قسیسین و رهباناً و انّهم لایستکبرون» 6- اگر علم و عبادت و اخلاق به هم پیوند خورد انسان حقّ‏گرا مى‏شود و تعصب را کنار مى‏گذارد. «ذلک بانّ منهم قسیسین و رهبانا و انّهم لایستکبرون» 7- اسلام تعصّب نابجا ندارد واز علماى سایر ادیان که خدا ترس و با انصاف باشند، منصفانه تمجید مى‏کند. «ذلک بانّ منهم قسیسین و رهبانا و انّهم لایستکبرون» 8 - تبلیغ اسلام در بین مسیحیان مؤثّرتر است. «انّهم لایستکبرون» (با آنکه مسیحیان، عقیده‏ى انحرافى «تثلیث» دارند، ولى به خاطر روحیه سالم‏تر، آمادگى بیشترى براى حقّ پذیرى دارند [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نمونه
نخستین مهاجران اسلام بسیارى از مفسران از جمله طبرسى در مجمع البیان و فخر رازى و نویسنده المنار در تفسیرهاى خود از مفسران پیشین نقل کرده اند که این آیات درباره نجاشى زمامدار حبشه در عصر پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) و یاران او نازل شده است و در حدیثى که در تفسیر برهان نقل شده این موضوع مشروحا آمده است . آنچه از روایات اسلامى و تواریخ و گفتار مفسران در این زمینه استفاده مى شود چنین است : در سالهاى نخستین بعثت پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) و دعوت عمومى او، مسلمانان در اقلیت شدیدى قرار داشتند، قریش به قبائل عرب توصیه کرده بود که هر کدام ، افراد وابسته خود را که به پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) ایمان آورده است تحت فشار شدید قرار دهند و به این ترتیب هر یک از مسلمانان از طرف قوم و قبیله خود سخت تحت فشار قرار داشت . آن روز تعداد مسلمانان براى دست زدن به یک جهاد آزادیبخش کافى نبود، پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) براى حفظ این دسته کوچک ، و تهیه پایگاهى براى مسلمانان در بیرون حجاز، به آنها دستور مهاجرت داد، و حبشه را براى این مقصد انتخاب فرمود و گفت : در آنجا زمامدار صالحى است که از ستم و ستمگرى جلوگیرى مى کند، شما آنجا بروید تا خداوند فرصت مناسبى در اختیار ما بگذارد. منظور پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) نجاشى بود (نجاشى اسم عامى بود همانند کسرى که به تمام سلاطین حبشه گفته مى شد، اما اسم نجاشى معاصر پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) اصحمه که در زبان حبشى به معنى عطیه و بخشش است بود). یازده مرد و چهار زن از مسلمانان عازم حبشه شدند و از طریق دریا با کرایه کردن کشتى کوچکى راه حبشه را پیش گرفتند، و این در ماه رجب سال پنجم بعثت بود، و این مهاجرت ، مهاجرت اول نام گرفت . چیزى نگذشت که ((جعفر بن ابوطالب )) و جمعى دیگر از مسلمانان به حبشه رفتند و هسته اصلى یک جمعیت متشکل اسلامى را که از 82 نفر مرد و عده قابل ملاحظهاى زن و کودک تشکیل میشد به وجود آوردند. طرح این مهاجرت براى بت پرستان سخت دردناک بود، زیرا بخوبى میدیدند چیزى نخواهد گذشت که با یک جمعیت متشکل نیرومند از مسلمانان که تدریجا اسلام را پذیرفته و به سرزمین امن و امان حبشه رفته اند روبرو خواهند شد، براى بهم زدن این موقعیت دست به کار شدند، و دو نفر از جوانان باهوش و فعال و حیلهگر و پشت هم انداز یعنى عمرو بن عاص و عمارة بن ولید را براى بهم زدن موقعیت مسلمانان حبشه انتخاب کردند و با هدایاى فراوانى به حبشه فرستادند، این دو نفر در کشتى شراب نوشیدند و بجان هم افتادند ولى بهر حال براى پیاده کردن نقشه خود وارد سرزمین حبشه شدند، و با مقدماتى به حضور نجاشى بار یافتند، و قبلا با دادن هدایاى گرانبهائى به اطرافیان نجاشى موافقت آنها را جلب کرده و قول تایید و طرفدارى از آنان گرفته بودند. عمرو عاص سخنان خود را از اینجا شروع کرد، و با نجاشى چنین گفت : ما فرستادگان بزرگان مکهایم تعدادى از جوانان سبک مغز در میان ما پرچم مخالفت برافراشته اند و از آئین نیاکان خود برگشته و به بدگوئى از خدایان ما پرداخته و آشوب و فتنه بپا کرده و در میان مردم تخم نفاق پاشیده اند، و از موقعیت سرزمین شما سوء استفاده کرده و به اینجا پناه آوردند، ما از آن مى ترسیم که در اینجا نیز دست به اخلالگرى زنند، بهتر این است که آنها را به ما بسپارید و به محل خود باز گردانیم ... این را گفتند و هدایائى را که با خود آورده بودند تقدیم داشتند. نجاشى گفت : تا من با نمایندگان این پناهندگان به کشورم تماس نگیرم نمى توانم در این زمینه سخن بگویم ، و از آنجا که این بحث یک بحث مذهبى است باید از نمایندگان مذهبى نیز در جلسهاى در حضور شما دعوت شود. روز دیگرى در یک جلسه مهم که اطرافیان نجاشى و جمعى از دانشمندان مسیحى و جعفر بن ابى طالب به عنوان نمایندگى مسلمانان ، و نمایندگان قریش ، حضور داشتند، نجاشى پس از استماع سخنان نمایندگان قریش رو به جعفر کرد و از او خواست که نظر خود را در این زمینه بیان کند. ((جعفر)) پس از اداى احترام چنین گفت : نخست از اینها بپرسید آیا ما جزء بردگان فرارى این جمعیتیم ؟! عمرو گفت : نه شما آزادید. جعفر - و نیز سؤ ال کنید آیا آنها دینى بر ذمه ما دارند که آن را از ما میطلبند؟! عمرو - نه ما هیچگونه مطالبهاى از شما نداریم . جعفر - آیا خونى از شما ریختهایم ؟ که آنرا از ما میطلبید؟! عمرو - نه چنین چیزى در کار نیست . جعفر - پس از ما چه مى خواهید که اینهمه ما را شکنجه و آزار دادید و ما از سرزمین شما که مرکز ظلم و بیدادگرى بود بیرون آمدیم ؟! سپس جعفر رو به نجاشى کرد و گفت : ما جمعى نادان بودیم ، بت پرستى مى کردیم ، گوشت مردار مى خوردیم ، انواع کارهاى زشت و ننگین انجام مى دادیم ، قطع رحم مى کردیم و نسبت به همسایگان خویش بدرفتارى داشتیم ، و نیرومندان ما ضعیفان را میخوردند! ولى خداوند پیامبرى در میان ما مبعوث کرد که به ما دستور داده است هر گونه شبیه و شریک را از خدا دور سازیم و فحشاء و منکرات و ظلم و ستم و قمار را ترک گوئیم ، به ما دستور داده نماز بخوانیم ، زکات بدهیم ، عدالت و احسان پیشه کنیم و بستگان خود را کمک نمائیم . نجاشى گفت : عیساى مسیح نیز براى همین مبعوث شده بود! سپس از جعفر پرسید آیا چیزى از آیاتى که بر پیامبر شما نازل شده است حفظ دارى ؟ جعفر گفت : آرى و سپس شروع به خواندن سوره مریم کرد. حسن انتخاب جعفر، در مورد آیات تکان دهنده این سوره که مسیح و مادرش را از هر گونه تهمتهاى ناروا پاک مى سازد، اثر عجیبى گذاشت تا آنجا که قطره هاى اشک شوق ، از دیدگان دانشمندان مسیحى سرازیر گشت ، و نجاشى صدا زد به خدا سوگند نشانه هاى حقیقت در این آیات نمایان است ! هنگامى که عمرو خواست در اینجا سخنى بگوید و تقاضاى سپردن مسلمانان را بدست وى کند، نجاشى دست بلند کرد، و محکم بر صورت عمرو کوبید و گفت : خاموش باش ‍ بخدا سوگند اگر بیش از این سخنى در مذمت این جمعیت بگوئى ترا مجازات خواهم کرد! این جمله را گفت و رو به مامورین کرد و صدا زد هدایاى آنها را به آنان برگردانید و آنها را از حبشه بیرون نمائید، و به جعفر و یارانش گفت آسوده خاطر در کشور من زندگى کنید! این پیش آمد علاوه بر اثر تبلیغى عمیقى که در زمینه شناساندن اسلام به جمعى از مردم حبشه داشت ، سبب شد که مسلمانان مکه جدا روى این پایگاه مطمئن حساب کنند، و مسلمانان تازه وارد را براى آن روز که قدرت کافى بیابند به آنجا روانه سازند. سالها گذشت ، پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) هجرت کرد و کار اسلام بالا گرفت ، و عهدنامه حدیبیه امضا شد و پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) متوجه فتح خیبر گشت ، در آن روز که مسلمانان از فرط شادى به خاطر در هم شکستن بزرگترین کانون خطر یهود در پوست نمى گنجیدند، از دور شاهد حرکت دستجمعى عدهاى بسوى سپاه اسلام بودند، چیزى نگذشت که معلوم شد این جمعیت همان مهاجران حبشه اند که به آغوش وطن باز مى گردند در حالى که قدرتهاى اهریمنى دشمنان در هم شکسته شده و نهال اسلام به قدر کافى ریشه دوانیده است . پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) با مشاهده جعفر و مهاجران حبشه ، این جمله تاریخى را فرمود: لا ادرى انا بفتح خیبر اسر ام بقدوم جعفر؟!: نمى دانم از پیروزى خیبر خوشحالتر باشم یا از بازگشت جعفر؟ مى گویند علاوه بر مسلمانان ، هشت نفر از شامیان که در میان آنها یک راهب مسیحى بود و تمایل شدید به اسلام پیدا کرده بودند، خدمت پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) رسیدند و پس از شنیدن آیات سوره یس ‍ بگریه افتادند و مسلمان شدند و گفتند چقدر این آیات به تعلیمات راستین مسیح شباهت دارد [ نظرات / امتیازها ]

سرسختى و آشتى ناپذیرى یهود در این آیات آفریدگار هستى از کینه توزى و دشمنى یهود با پیروان قرآن پرده برداشته و مى فرماید: بیقین سرسخت ترین مردم را در دشمنى با مؤمنان، یهودیان و شرک گرایان خواهى یافت.

لَتَجِدَنَّ اَشَدَّ النَّاسِ عَداوَةً لِلَّذینَ آمَنُوا الْیَهُودَ وَ الَّذینَ اَشْرَکُوا

در بخش نخست آیه شریفه، یهود و شرک گرایان را بدترین و کینه توزترین دشمنانِ مردم باایمان عنوان مى سازد؛ چرا که یهود براى شکستِ مسلمانان با شرک گرایان و حق ستیزان، همدل و همکار بودند. و این در حالى بود که آنان مى بایست نسبت به پیروان قرآن نزدیکتر و پرمهرتر باشند و اینان را در برابر شرک و کفر یارى رسانند؛ چرا که اینان به رسالت موسى ایمان داشتند و کتاب او را از سوى خدا مى شناختند؛ و کفرگرایان نه به خدا ایمان داشتند و نه به رسالت و کتابهاى آسمانى. و روشن است که این دشمنى، برخاسته از آفت ویرانگر حسد بود.

خردمندان و شایسته کرداران مسیحى و در ادامه سخن به موضع برخى از خردمندان و شایسته کرداران مسیحى اشاره نموده و مى فرماید:

وَ لَتَجِدَنَّ اَقْرَبَهُمْ مَوَدَّةً لِلَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ قالُوا اِنَّا نَصارى

و نزدیکترین دوستان به مردم مسلمان و با ایمان را کسانى خواهى یافت که مى گویند: ما مسیحى هستیم.

به باور گروهى از جمله «ابن عبّاس»، آیه شریفه در مورد هجرت مسلمانان به سرپرستى جعفر بن ابى طالب به حبشه فرود آمده است و منظور از این گروه خردمند و حقجو و باانصاف، «نجاشى»، پادشاه «حبشه» و یاران او مى باشد. امّا به باور «مجاهد»، منظور کسانى هستند که به همراه «جعفر» به محضر پیامبر شرفیاب شدند و ایمان آوردند.

ذلِکَ بِاَنَّ مِنْهُمْ قِسّیسینَ وَ رُهْباناً

چرا که بعضى از ایشان کشیشان و راهبانند.

در این مورد سه نظر آمده است:

1 - به باور برخى، منظور این است که دوستى مسیحیان با پیروان اسلام بخاطر آن است که گروهى از آنان بندگان خردمند خدا و پرستشگران او در کلیساها و معابد هستند.

2 - امّا به باور برخى دیگر، واژه «قسّیسین»، عبارت از دانشوران و دانشمندان حق طلب آنان است.

3 - و پاره اى نیز بر آنند که منظور، یکى از علماى بزرگ آنان است که به پیروان او «قسیس» مى گفتند. و این بدان دلیل است که پیروان مسیح علیه السلام، کتاب او را تحریف کردند و تنها این مرد بود که در برابر انحراف آنان پایدارى ورزید و به راه حقّ و عدالت رهنمون شد.

وَ اَنَّهُمْ لایَسْتَکْبِرُونَ.

و بدان دلیل است که این گروه حقگرا که به قرآن وپیامبر ایمان آوردند، از اطاعت وفرمانبردارى از حق سرباز نمى زنند وتکبّر نمى ورزند.

بدینسان آفریدگار هستى به پیامبر گرامى خبر داد که همسایگان او که آن حضرت را به راستى و درستى شناخته اند و باید با او همدل وهمداستان گردند و به راه و رسم او و پیروانش مهر ورزند، با آن حضرت به دشمنى برمى خیزند امّا «نجاشى» و درباریان و یاران او از کشور «حبشه»، راه ایمان را در پیش مى گیرند و با مسلمانان و پیامبرشان راه دوستى و محبّت را مى گشایند. چرا که گروهى از پیروان پیامبر به رهبرى «جعفر» و به دستور خود آن حضرت به حبشه هجرت کردند و خود پیامبر به فرمان خدا به «مدینه». و آنگاه واکنش شایسته و خردمندانه «نجاشى» و یارانش، و نیز واکنش زشت و ظالمانه یهود در برابر این دو هجرت واین دو گروه مهاجر روشن گردید. [ نظرات / امتیازها ]

789. The meaning is not that they merely call themselves Christians, but that they are such sincere Christians that they appreciate Muslim virtues, as did the Abyssinians to whom Muslim refugees went during the persecution in Makkah. (R).
790. Qissis: I have translated as "devoted to learning," following the Commentators. It seems to be a foreign word, possibly Abyssinian rather than Syriac, as the reference seems to be to the Abyssinian Christians. Their real devotion to learning and the renunciation of the world by the Monastic Orders are contrasted with the hypocrisy and arrogance of the Pharisees and Scribes. [ نظرات / امتیازها ]