(یا ایها الذین امنوا اذا قیل لکم تفسحوا فی المجالس فافسحوا یفسح الله لکم و اذا قیل انشزوا فانشزوا یرفع الله الذین امنوا منکم و الذین اوتوا العلم درجات و الله بما تعملون خبیر):(ای کسانیکه ایمان آورده اید وقتی به شما گفته می شود در مجالس به یکدیگر جا بدهید، جا دهید، تا خدا هم جای شما را در بهشت وسعت دهد و وقتی هم که گفته می شود بر خیزید تا شخص محترمی بنشیند، برخیزیدخدای تعالی مؤمنان را به یک درجه و کسانی را که به ایشان علم داده شده به درجاتی برتری داده و خدا بدانچه می کنید، با خبر است )این آیه شریفه ادبی از آداب معاشرت را بیان می کند و ظاهراقبل از این آیه وقتی اصحاب رسولخدا درمجلس رسولخدا ص حاضر می شدندبه صورتی می نشستند که برای سایرین جایی نمی گذاشتند، البته این دستور عمومی است ، هر چند مورد و شأن نزول آن خاص می باشد، می فرماید: ای کسانیکه ایمان آورده اید وقتی به شما گفته می شود، جمع و جور بنشینید و به دیگران جا بدهید تا بنشینند، به آنان جا دهید ووسعت ایجاد کنید تا خدا هم در بهشت به شما وسعت دهد و وقتی که به شما گفته می شود از جای خود برخیزید تا دیگری که افضل و اعلم از شماست بنشیند، برخیزید وآن شخص عالم را تواضع و احترام کنید.چون خداوند اشخاص مؤمن را بر غیر مؤمن برتری درجه داده و نیز علماء از مؤمنان را بر سایرین به درجاتی برتری بخشیده و لازمه ترفیع دادن خدا نسبت به درجه بندگان ،زیادتر شدن قرب ایشان به خدای تعالی است ، پس مؤمنان دو گروهند: مؤمنان عامی ومؤمنان عالم و البته عالم از غیر او افضل است ، همچنانکه در جای دیگر می فرماید: (هل یستوی الذین یعلمون و الذین لا یعلمون (51) آیا کسانیکه می دانند با کسانیکه نمی دانند،برابرند؟)و در آخر در مقام تأکید بر تعظیم و احترام علماء امت می فرماید: خداوند به آنچه می کنید آگاه است و شما را مطابق آنچه در باطن خود مخفی کرده اید به تناسب اینکه باظاهرتان (مبنی بر اعتراف به اوامر الهی )موافقت داشته و یامخالف آن باشد،جزا می‌دهد. [ نظرات / امتیازها ]

شأن نزول:
نقل کرده‏اند که: پیامبر صلّى اللّه علیه و آله در یکى از روزهاى جمعه در «صفّه» (سکوى بزرگى که در کنار مسجد پیامبر صلّى اللّه علیه و آله قرار داشت) نشسته بود و گروهى نزد حضرت حاضر بودند، و جا تنگ بود، پیامبر صلّى اللّه علیه و آله عادتش این بود که مجاهدان بدر را اعم از مهاجر و انصار احترام فراوان مى‏کرد، در این هنگام گروهى از بدریون وارد شدند، در حالى که دیگران قبل از آنها اطراف پیامبر صلّى اللّه علیه و آله را پر کرده بودند، هنگامى که مقابل پیامبر صلّى اللّه علیه و آله رسیدند سلام کردند، پیامبر صلّى اللّه علیه و آله پاسخ فرمود سپس به حاضران سلام کردند آنها نیز پاسخ گفتند، آنها روى پاى خود ایستاده بودند، و منتظر بودند حاضران به آنها جا دهند ولى هیچ کس تکان نخورد! این امر بر پیامبر صلّى اللّه علیه و آله سخت آمد، رو به بعضى از کسانى که اطراف او نشسته بودند کرد و فرمود: فلان و فلانى برخیزید، چند نفر را از جا بلند کرد تا واردین بنشینند (و این در حقیقت نوعى ادب آموزى و درس احترام گذاردن به پیش کسوتان در ایمان و جهاد بود.)
ولى این مطلب بر آن چند نفر که از جا برخاستند ناگوار آمد، منافقان گفتند:
پیامبر صلّى اللّه علیه و آله رسم عدالت را رعایت نکرد! در اینجا آیه نازل شد و قسمتى از آداب نشستن در مجالس را براى آنها شرح داد. [ نظرات / امتیازها ]

احترام به پیش کسوتان در مجالس در تعقیب دستورى که در آیات گذشته در مورد ترک نجوا در مجالس، و محدود ساختن آن به موارد معین آمده، در این آیه یکى دیگر از آداب مجلس را بازگو کرده، مى‏فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده‏اید! هنگامى که به شما گفته شود:
مجلس را وسعت بخشید (و به تازه واردها جا دهید) وسعت بخشید» (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قِیلَ لَکُمْ تَفَسَّحُوا فِی الْمَجالِسِ فَافْسَحُوا).
که اگر چنین کنید: «خداوند (بهشت را) براى شما وسعت مى‏بخشد» و در
این جهان نیز به قلب و جان و رزق و روزى شما وسعت مى‏دهد (یفسح الله لکم).
و از آنجا که گاهى مجلس آن چنان مملوّست که بدون برخاستن بعضى جا براى دیگران پیدا نمى‏شود، و یا اگر جائى پیدا مى‏شود مناسب حال آنها نیست در ادامه آیه مى‏افزاید: «و هنگامى که گفته شود: برخیزید برخیزید» (و اذا قیل انشزوا فانشزوا).
نه تعلل جوئید و نه به هنگامى که بر مى‏خیزید ناراحت شوید، چرا که گاه تازه واردها از شما براى نشستن سزاوارترند به خاطر خستگى مفرط، یا کهولت سن، و یا احترام خاصى که دارند، و یا جهات دیگر.
سپس به بیان پاداش انجام این دستور الهى پرداخته مى‏افزاید: اگر چنین کنید «خداوند کسانى را که ایمان آورده‏اند و کسانى را که علم به آنها داده شده درجات عظیمى مى‏بخشد» (یرفع الله الذین آمنوا منکم و الذین اوتوا العلم درجات).
اشاره به این که اطاعت این دستورات دلیل بر ایمان و علم و آگاهى است، و نیز اشاره به این که اگر پیغمبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله به بعضى دستور داد از جا برخیزند و به تازه واردان جا دهند براى یک هدف مقدس الهى و احترام به پیشگامان در ایمان و علم بوده است.
و از آنجا که گروهى این آداب را با طیب خاطر و از صمیم دل انجام مى‏دهند، و گروه دیگرى با کراهت و ناخشنودى، یا براى ریا و تظاهر، در پایان آیه مى‏افزاید:
«و خداوند به آنچه انجام مى‏دهید آگاه است» (و الله بما تعملون خبیر).
این آیه نشان مى‏دهد آنچه مقام آدمى را نزد خدا بالا مى‏برد، دو چیز است:
ایمان و علم. [ نظرات / امتیازها ]