توضیح : مفسرین گر چه جمله «اغویتنى» را بر حسب اختلاف نظریات و سلیقه‏هایى که داشته‏اند به همه این معانى یعنى «غوایت»، «ضلالت»، «هلاک» و «خسران» تفسیر کرده‏اند، و لیکن از عبارتى که خداى تعالى در سوره «حجر» از ابلیس حکایت کرده و فرموده: «قالَ رَبِّ بِما أَغْوَیْتَنِی لَأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ» استفاده مى‏شود که مراد او همان معنایى بوده که ما ذکر کردیم. [ بستن توضیحات ]

توضیح : اینکه بعضى‏ها گفته‏اند حرف مزبور براى قسم، و نظیر قسمى است که در آیه «فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ» (ص/82) است، اشتباه مى‏باشد. [ بستن توضیحات ]

توضیح :
بارى، این ولایت همان احتناک و لگام زدنى است که شیطان وعده داده، و قرآن از او چنین حکایت مى‏کند: «قالَ أَ رَأَیْتَکَ هذَا الَّذِی کَرَّمْتَ عَلَیَّ لَئِنْ أَخَّرْتَنِ إِلى‏ یَوْمِ الْقِیامَةِ لَأَحْتَنِکَنَّ ذُرِّیَّتَهُ إِلَّا قَلِیلًا، قالَ اذْهَبْ فَمَنْ تَبِعَکَ مِنْهُمْ فَإِنَّ جَهَنَّمَ جَزاؤُکُمْ جَزاءً مَوْفُوراً، وَ اسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِکَ وَ أَجْلِبْ عَلَیْهِمْ بِخَیْلِکَ وَ رَجِلِکَ وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ وَ عِدْهُمْ وَ ما یَعِدُهُمُ الشَّیْطانُ إِلَّا غُرُوراً» (اسراء/64) و بطورى که از آیات قرآن بر مى‏آید براى او لشکرى است که او را در هر کارى که بخواهد مدد مى‏کنند، از آن جمله آیه شریفه «إِنَّهُ یَراکُمْ هُوَ وَ قَبِیلُهُ مِنْ حَیْثُ لا تَرَوْنَهُمْ» (اعراف/26) است. و اگر در آیه «وَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ» گمراهى همه را به خود او نسبت داده براى این است که هر قدر هم لشکریانش زیاد و نقشه اعمال آنها مختلف باشد نتیجه اعمالشان که همان وسوسه در دلها و گمراه ساختن مردم است یکى است، هم چنان که مساله توفى و گرفتن جان‏ها را هم به ملک الموت نسبت داده و فرموده: «قُلْ یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ الَّذِی وُکِّلَ بِکُمْ» (سجده/11) و هم به اعوانش مستند کرده و فرموده: «حَتَّى إِذا جاءَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا وَ هُمْ لا یُفَرِّطُونَ» (انعام/61). [ بستن توضیحات ]

توضیح : علامه طباطبایی: بحث گذشته ما معناى این حدیث را به خوبى روشن مى‏سازد، و حاجت به توضیح دیگرى نیست، و آنچه گفته: «و من به هر صورتى که بخواهم بتوانم در برابر آنان به آن صورت درآیم» معنایش این نیست که من ذات خود را به هر طورى که بخواهم تغییر دهم، و بیش از این دلالت ندارد که من به هر نحوى که بخواهم در حواس انسان تصرف کنم.
بنا بر این، اینکه بعضى از علما (بحار ج 63 ص 283 ط بیروت) گفته‏اند: «اجماع علما بر این است که ابلیس و ذریه او از طایفه جن و مانند سایر اجنه اجسامى هوایى و لطیفند و به هر شکلى که بخواهند در مى‏آیند حتى شکل سگ و خوک ولى ملائکه اجسام لطیفى هستند که به هر شکلى در مى‏آیند جز به شکل سگ و خوک» سخنى نادرست است، زیرا ظاهر این کلام این است که ملائکه و شیطانها قدرت بر تغییر ذات خود دارند و این حرفى است که نه از عقل دلیلى بر آن هست و نه از نقل، اجماعى هم که ادعا کرده‏اند در حقیقت اتفاق در فهم است، و چنین اجماعى را اگر خود ما بدست بیاوریم حجت نیست تا چه رسد به اینکه دیگران آن را نقل کنند، وقتى اجماعى در کار نبود باقى مى‏ماند کتاب و سنت، و ماخذ قرآنى و روایتى این داستان همان بود که ما ذکر کردیم، و دیدید که از آن چنین چیزى استفاده نمى‏شد.
همچنین مساله ذریه ابلیس و کثرت آنها چیزى جز این در دست نیست که ذریه ابلیس‏ بسیارند و همه از خود او منشعب شده‏اند، اما این انشعاب از راه تناسلى است که ما داریم و یا راه تخم‏گذارى و جوجه‏کشى است و یا به نحوى دیگر است براى ما معلوم نیست، و مانند بسیارى از چیزها راهى براى فهم آن نداریم.
بله، در بین روایات (بحار ج 63 ص 306) چند روایت دیده مى‏شود که دلالت دارند بر اینکه «ابلیس با خودش ازدواج مى‏کند و یا تخم مى‏گذارد و جوجه در مى‏آورد، و یا براى ابلیس دو ران و یک عضو تناسلى نر و ماده است، که خودش با خود جفت شده و در هر روز ده بچه مى‏زاید، و بچه‏هایش همه نرند و در بین آنان ازدواج و توالد و تناسل نیست». و لیکن هیچیک از این روایات قابل اعتماد نیست، زیرا یا مرسل است و یا مقطوع است و یا موقوف، آنهم در مثل این مطالبى که در آن جز به آیه محکمه و یا حدیث متواتر و یا حدیث همراه با قرینه قطعى نمى‏توان اعتماد نمود. حتى اگر این روایات با ظاهر قرآن هم منطبق مى‏شد ممکن بود به این وسیله تصحیح شود، و لیکن مفاد هیچیک از آنها با قرآن منطبق نیست. [ بستن توضیحات ]

توضیح : علامه طباطبایی: بعضى‏ها کلمه «أسلم» را که در روایت است به ضم میم خوانده و بعضى دیگر به فتح میم. [ بستن توضیحات ]