صفت ربوبیت و سایر صفات کریمه او چون علم و قدرت مطلقهاش و قهر و غلبهاش و رحمت و غضبش که از لوازم ربوبیت او است، مقام خداى تعالى است، پس مقام او که بندگان خود را از آن مىترساند همان مرحله ربوبیت او است که مبدأ رحمت و مغفرت او نسبت به کسانى است که ایمان آورده تقوى پیشه کنند، و نیز مبدأ عذاب سخت و عقاب شدید او است، نسبت به کسانى که آیات او را تکذیب نموده و نافرمانیش کنند.
توضیح : کلمه «مقام» اسم مکان است، و منظور مکانى است که در آن جسمى از اجسام بایستد، این اصل در معناى کلمه مقام است، هم چنان که اسم زمان و مصدر میمى نیز معناى اصلى آن است، و لیکن بسا مىشود که صفات و احوال چیزى به نوعى عنایت محل و قرارگاه آن چیز اعتبار مىشود، و به آن صفات و احوال، مقام و منزلت اطلاق مىشود، مثل آن آیهاى که در مورد شهادت مىفرماید: «فَآخَرانِ یَقُومانِ مَقامَهُما» (المائده/107)، و قول نوح که به حکایت قرآن به قوم خود گفت: «إِنْ کانَ کَبُرَ عَلَیْکُمْ مَقامِی وَ تَذْکِیرِی بِآیاتِ اللَّهِ» (یونس/71)، و قول ملائکه که بنا به حکایت خداى تعالى گفتند: «وَ ما مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقامٌ مَعْلُومٌ» (الصافات/164)، که در این چند مورد کلمه مقام نه اسم مکان واقعى است، و نه اسم زمان و نه مصدر میمى، بلکه همانطور که گفتیم صفات، به نوعى عنایت محل استقرار و مکان فرض شده است.
در آیه مورد بحث هم مقام خداى تعالى به همین معنا است، یعنى صفت ربوبیت و سایر صفات کریمه او چون علم و قدرت مطلقهاش و قهر و غلبهاش و رحمت و غضبش که از لوازم ربوبیت او است، مقام او است، که در آیه «وَ لا تَطْغَوْا فِیهِ فَیَحِلَّ عَلَیْکُمْ غَضَبِی وَ مَنْ یَحْلِلْ عَلَیْهِ غَضَبِی فَقَدْ هَوى وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى» (طه/81-82)، و آیه «نَبِّئْ عِبادِی أَنِّی أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِیمُ وَ أَنَّ عَذابِی هُوَ الْعَذابُ الْأَلِیمُ» (الحجر/49-50)، مقام خود را به بندگانش اعلام مىدارد.
پس مقام خداى تعالى که بندگان خود را از آن مىترساند همان مرحله ربوبیت او است که مبدأ رحمت و مغفرت او نسبت به کسانى است که ایمان آورده تقوى پیشه کنند، و نیز مبدأ عذاب سخت و عقاب شدید او است، نسبت به کسانى که آیات او را تکذیب نموده و نافرمانیش کنند.
بعضى از مفسرین (روح المعانى، ج 30، ص 36) گفتهاند: مراد از «مقام رب»، مقام پروردگار در قیامت است، آن هنگامى که از اعمال او سؤال مىکند، ولى این نظریه بطورى که ملاحظه مىکنید درست نیست، چون در آن جا نیز خداى تعالى مکان قیام ندارد.
بعضى دیگر (روح المعانى، ج 30، ص 36) گفتهاند: معناى اینکه فرمود: «از مقام پروردگارش مىترسد» ترس بطریق دیدن عظمت است هم چنان که همین سخن را در معناى جمله «أَکْرِمِی مَثْواهُ» (یوسف/21) بعضى گفتهاند منظور از مثوا اطاق زندگى نیست بلکه مقام و منزلت است.
[ بستن توضیحات ]