24) جنگل و درخت در شریعت اسلام از جایگاهی ویژه برخوردارند و در ده ها آیه و روایت، مورد بحث قرار گرفته اند.
قرآن کریم، از درختان و گیاهان، گاهی به عنوان «متاع» زندگی انسان یاد می کند1 و گاهی نیز آن ها را «معیشت»،2 یعنی وسیله برآوردن نیازهای انسان می شمارد و برایشان کرامت و شأن ویژه ای قائل است.3
در سوره «عبس» می فرماید: «فَلْیَنْظُرِ الاِنْسانُ إلی طَعامِهِ أنّا صَبَبنا الْماءَ صَبّاً ثمَّ شَقَقْنا الْأرضَ شَقّاً فَأَنبَتنا فِیهَا حَبّاً وَ عِنَباً وَ قَضْباً وَ زَیتُوناً وَ نَخلاً وَ حَدائِقَ غُلباً وَ فاکِهَةً وَ أبّاً مَتاعاً لَّکُم وَ لِأنعامِکُم»؛4 باری، آدمی باید به خوراک خویش بنگرد. ما آب را به فراوانی فرو ریخته ایم. سپس زمین را به درستی شکافته ایم، و در آن دانه ای رویانده ایم، و انگور و سبزی، و زیتون و درخت خرمایی، و باغ های پردرختی، و میوه و علفی؛ برای بهره وری شما و ستوران شما.
از این آیات شریفه، نکات فراوانی قابل استفاده است، و ما تنها مطالبی را که بیانگر جایگاه ویژه درخت در زندگی انسان است، ذکر می کنیم:
1ـ آیه «فَلْیَنْظُرِ الاِنْسانُ إلی طَعامِهِ» به ضمیمه آیات بعد، دلالت بر این دارد که گیاهان، مراتع، درختان و جنگل ها از مهم ترین منابع تأمین غذای انسان و از نعمت های بزرگ خدادادی است؛ بنابراین باید قدر آن ها را دانست و در حفظ، توسعه و بالندگی آن ها کوشید.
2ـ آیه «أنّا صَبَبْنا الماءَ صَبّاً...» بیانگر این است که بر اجزا و عناصر پیکره شکوهمند طبیعت، نظمی ویژه حاکم است؛ چنان که به هماهنگی و ارتباط منظم آب، زمین، گیاه... اشاره شده است. آیه شریفه می فرماید: بنگرید: «باید باران از آسمان فرو ریزد. بذرها زمین را بشکافند و از دل خاک بیرون آیند. گیاهان روییده شوند. درختان به ثمر بنشینند. جنگل ها و مراتع پدید آیند، تا حیوانات نیز از آن بخورند و در نتیجه، فعالیت های هماهنگ و شگفت آور این عناصر طبیعی، غذای بشر فراهم آید.»
3ـ ثمره نخست آمیزش آب و خاک، رویش غلاتی همچون گندم و جو است که بخش اعظم تغذیه انسان و سایر جانداران را تأمین می کنند. در این آیات شریفه و دیگر آیات قرآن کریم نیز به این نوع از گیاهان، تصریح شده است.5
4ـ گر چه تمام گیاهان و میوه ها برای انسان سودمندند، ولی برخی از آن ها در زندگی وی نقش مهم تر و مستقیم تری دارند؛ چنان که در آیات مورد بحث آمده است: «عنباً و قضباً و زیتوناً و نخلاً»؛ انگور، انواع سبزی ها، زیتون و درخت خرما، در زمره این نوع از میوه ها قرار گرفته اند.
بنابراین، از دیدگاه قرآن کریم، درختان و گیاهان، نعمت الهی بوده و در زندگی انسان و سایر جانداران نقش ارزشمند و حیاتی دارند و در منابع روایی اسلام نیز روایات فراوانی از حضرات معصومین (علیهم السلام) در این باره وارد شده است،6 که در مباحث آینده به بخش هایی از آن اشاره خواهد شد.
به طور کلی، جنگل ها و درختان نقش تعیین کننده ای در زندگی انسان و سایر موجودات زنده دارند. در ذیل به مهم ترین فواید و آثار آن ها به اختصار اشاره می کنیم:
1ـ خداوند حکیم، عمل تنفس را در گیاهان و درختان به گونه ای تنظیم فرمود، که دی اکسید کربن موجود در هوا را می گیرند و اکسیژن، حیاتی ترین نیاز زندگی بشر و سایر موجودات زنده است و بدون آن ادامه حیات برای موجودات زنده میسر نیست. بنابراین، هر مقدار بر گستره جنگل ها و درختان و فضای سبز افزوده شود، مبارزه با آلودگی هوا (گازهای سمی و کشنده) عینی تر خواهد شد.
2ـ مکان های پوشیده از جنگل و درخت و فضای سبز، بهترین مکان برای تفریح و تفرج و گذراندن اوقات فراعت هستند. وجود فضای سبز و درختان و جنگل ها می تواند محیط زیست را در چشم اندازها، فرحناک جلوه دهد و موجب افزایش عمر انسان شود؛ چنان که در روایتی از امام علی (علیه السلام) آمده است که فرمود: «مما یزید فی العمر، ترک الاذی... و ان یحترز عن قطع الاشجار الرطبة»؛7 از جمله عوامل افزایش عمر (طول عمر)، عبارت است از: پرهیز از مردم آزاری و قطع نابود ساختن درختان سرسبز. و نیز در روایتی از امام کاظم (علیه السلام) آمده است که فرمود: «ثلاثة یجلون البصر: النظر الی الخضرة و النظر الی الماء الجاری و النظر الی وجه الحسن»8 سه چیز، چشم آدمی را جلا می بخشد: نگاه کردن به سبزه و سبزه زار (مزارع، جنگل ها و درختان سرسبز)، نظر کردن به آب جاری و نظر کردن به چهره نیکو.
3ـ از منافع ارزشمند پوشش گیاهی و جنگل ها و درختان، «حفظ خاک» است. جنگل ها و درختان از بروز سیلاب جلوگیری می کنند؛ زیرا با ریزش باران بر روی برگ ها و شاخه های درختان، از سرعت آن کاسته می شود و خاک جنگل هم پوشیده از شاخ و برگ گیاهان و درختان پوسیده است که آب را به خوبی جذب کرده و جویبارهایی با آب زلال به وجود می آورد، و افزون بر این، ریشه گیاهان و درختان از فرسایش خاک در برابر باد و باران محافظت می کند. البته این امر در مناطق کویری، بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا اگر پوشش گیاهی و درختان در این مناطق از بین برود، و یا پراکنده و نابرابر باشد، بادهای تند، طوفان های عظیم، شن را در گستره صحراها ایجاد می کنند. رستنی های درختی و گیاهی، با ریش و شاخ و برگ های خود از فرسایش بادی خاک جلوگیری کرده و موجب تثبیت شن های روان می شوند.
4ـ جنگل ها و درختان در صنایع بزرگ چوبی و ساختمان سازی و تهیه لوازم منزل و پوشاک و برخی از فراورده های جنگلی، مانند کائوچو، تأمین ماده خام کاغذ، و جهت تهیه دارو و مصارف پزشکی، مورد استفاده قرار می گیرند که برای اشتغال زایی نیز بسیار سودمندند.
5ـ جنگل ها، میوه و ریشه درختان و قارچ ها، غذای عده زیادی انسان ها و برخی از موجودات زنده را تشکیل می دهند.
ناگفته نماند موارد یاد شده، نمونه هایی از آثار ارزشمند جنگل ها و درختان است که بررسی هر یک از این آثار حیاتی، پژوهشی در خور و مستقل می طلبد.
[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]توضیح : پی نوشت ها:
1ـ عبس/ 2 و 3.
2ـ حجر/ 20.
3ـ لقمان/ 10.
4ـ عبس/ 32 ـ 24.
5ـ انعام/ 99.
6ـ علی المتقی الهندی، کنزالعمال، بیروت، مؤسسه الرساله، ج 12، ص 341.
7ـ علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 76، ص 319؛ آداب المتعلمین، ص 332.
8ـ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 3، ص 589.
[ بستن توضیحات ] [ نظرات / امتیازها ]