سه نفر از مسلمانان به نام" کعب بن مالک" و" مرارة بن ربیع" و" هلال بن امیه" از شرکت در جنگ تبوک و همراهی پیامبر (صلی الله علیه و آله) سرباز زدند، ولى این به خاطر آن نبود که جزء دار و دسته منافقان باشند، بلکه به خاطر سستى و تنبلى بود، چیزى نگذشت که پشیمان شدند. هنگامى که پیامبر (صلی الله علیه و آله) از صحنه تبوک به مدینه بازگشت، خدمتش رسیدند و عذرخواهى کردند، اما پیامبر (صلی الله علیه و آله) حتى یک جمله با آنها سخن نگفت و به مسلمانان نیز دستور داد که احدى با آنها سخن نگوید. آنها در یک محاصره عجیب اجتماعى قرار گرفتند، تا آنجا که حتى کودکان و زنان آنان نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمدند و اجازه خواستند که از آنها جدا شوند، اما پیامبر (صلی الله علیه و آله) اجازه جدایى نداد، ولى دستور داد که به آنها نزدیک نشوند. فضاى مدینه با تمام وسعتش چنان بر آنها تنگ شد که مجبور شدند براى نجات از این خوارى و رسوایى بزرگ، شهر را ترک گویند و به قله کوه‏هاى اطراف مدینه پناه ببرند. از جمله مسائلى که ضربه شدیدى بر روحیه آنها وارد کرد این بود که کعب بن مالک مى‏گوید روزى در بازار مدینه با ناراحتى نشسته بودم دیدم یک نفر مسیحى شامى سراغ مرا مى‏گیرد، هنگامى که مرا شناخت، نامه‏اى از پادشاه غسان به دست من داد که در آن نوشته بود: اگر صاحبت تو را از خود رانده به سوى ما بیا. حال من منقلب شد، گفتم: اى واى بر من! کارم به جایى رسیده است که دشمنان در من طمع دارند. خلاصه بستگان آنها غذا مى‏آوردند، اما حتى یک کلمه با آنها سخن نمى‏گفتند. مدتى به این صورت گذشت و پیوسته انتظار مى‏کشیدند که توبه آنها قبول شود و آیه‏اى که دلیل بر قبولى توبه آنها باشد نازل گردد، اما خبرى نبود. در این هنگام فکرى به نظر یکى از آنان رسید و به دیگران گفت: اکنون که مردم با ما قطع رابطه کرده‏اند، چه بهتر که ما هم از یکدیگر قطع رابطه کنیم (درست است که ما گنهکاریم ولى باید از گناهکار دیگرى خشنود نباشیم). آنها چنین کردند به طورى که حتى یک کلمه با یکدیگر سخن نمى‏گفتند. سر انجام پس از پنجاه روز توبه و تضرع به پیشگاه خداوند، توبه آنان قبول شد و آیه 118 در این زمینه نازل گردید.

[ نظرات / امتیازها ]

1 ـ تخلف سه نفر از مسلمانان، از حضور یافتن در جنگ تبو
و على الثلثة الذین خلّفوا
2 ـ شمول رحمت و غفران الهى، نسبت به سه نفر از مسلمانان متخلف از جنگ تبوک
لقد تاب اللّه على النبى ... و على الثلثة الذین خلّفوا
3 ـ تنگ شدن عرصه زندگى بر سه مسلمان متخلف از جنگ تبوک، در اثر رو به رو شدن با پیامدهاى عمل خطایى که کرده بودند.
حتى اذا ضاقت علیهم الأرض بما رحبت
4 ـ تحریم ارتباط با متخلفان از جنگ تبوک و انزواى اجتماعى آنان از سوى مسلمانان
ضاقت علیهم الأرض بما رحبت
با توجّه به شأن نزول که تنگ شدن زندگى بر متخلفان از جنگ تبوک را، ناشى از قطع رابطه مسلمانان با ایشان معرفى کرده است، مطلب فوق استفاده مى شود.
5 ـ گرفتار شدن سه مسلمان متخلف از جنگ تبوک به عذاب وجدان
و ضاقت علیهم أنفسهم
6 ـ اذعان متخلفان از جنگ تبوک، به ناگزیرى خود از التجا به خداوند
و ظنوا أن لا ملجأ من اللّه إلا إلیه
7 ـ براى گریز از خشم خدا، چاره اى نیست جز پناهنده شدن به درگاه خود او.
لا ملجأ من اللّه إلا إلیه
8 ـ ناتوانى همه قدرتها و نیروها در ایمن ساختن انسان از کیفر الهى
لا ملجأ من اللّه إلا إلیه
9 ـ تنگ شدن عرصه زندگى بر متخلفان جنگ تبوک، زمینه التجاى آنان به خداوند
حتى اذا ضاقت علیهم الأرض ... و ظنوا أن لا ملجأ من اللّه إلا إلیه
10 ـ مبارزه منفى و تحریم روابط با خطاکاران، از روشهاى مؤثر و سازنده در برخورد با آنان
ضاقت علیهم الأرض ... و ظنوا أن لا ملجأ من اللّه إلا إلیه
برداشت فوق با توجّه به شأن نزول آیه شریفه است که مسلمانان، با متخلفان از جنگ تبوک، قطع رابطه کردند.
11 ـ تنگناهاى اجتماعى و روحى، از زمینه هاى التجاى انسان به درگاه الهى
ضاقت علیهم الأرض ... و ضاقت علیهم أنفسهم و ظنوا أن لا ملجأ من اللّه إلا إلیه
با توجّه به شأن نزول که محاصره اجتماعى متخلفان را از سوى مسلمانان زمینه التجاى آنان به خداوند شمرده است، این برداشت استفاده مى شود.
12 ـ پذیرش توبه سه مسلمان متخلف جنگ تبوک، از سوى خداوند
و على الثلثة الذین خلّفوا ... ثم تاب علیهم لیتوبوا إن اللّه هو التواب
13 ـ التجا به خداوند و پناه بردن به درگاه او، زمینه جلب رحمت او و توفیق یافتن براى توبه
و ظنوا أن لا ملجأ من اللّه إلا إلیه ثم تاب علیهم لیتوبوا
14 ـ خداوند، خواهان توبه انسانهاى خطاکار و فراهم کننده زمینه توبه براى آنان
ثم تاب علیهم لیتوبوا
15 ـ توبه انسان به درگاه الهى، محفوف به دو رحمت از سوى خداوند
ثم تاب علیهم لیتوبوا إن اللّه هو التواب
توبه خداوند بر خطاکاران، (لطف و رحمت خدا به آنان) زمینه آن شد که آنان به سوى خدا توبه کنند و سپس خداوند هم رحمت خویش را بر آنان نازل کرده و خطایشان را ببخشید.
16 ـ توبه پذیرىِ آمیخته به رحمت گسترده، تنها از آن خداست.
إن اللّه هو التواب الرحیم
خبر محلى به الف و لام جنس (التواب الرحیم) مفید حصر است.
17 ـ فراهم آوردن زمینه توبه براى خطاکاران و پذیرش توبه آنان، تبلور رحمت گسترده خداوند
ثم تاب علیهم لیتوبوا إن اللّه هو التواب الرحیم
18 ـ فراهم آوردن زمینه و شرایط مناسب توبه براى خطاکاران ـ پس از یک دوره مبارزه منفى ـ از روشهاى مؤثر و سازنده در اصلاح آنان
و على الثلثة الذین خلّفوا حتى إذا ضاقت علیهم الأرض ... ثم تاب علیهم لیتوبوا إن اللّه هو التواب الرحیم
19 ـ دست نیافتن انسان به توبه بدون توفیق الهى*
تاب علیهم لیتوبوا
از اینکه خداوند فرموده است: «تاب علیهم لیتوبوا» ممکن است استفاده شود که اگر توبه و رحمت الهى نبود، آنان هرگز به توبه و استغفار راه نمى یافتند.
20 ـ خداوند، تواب (بسیار توبه پذیر) و رحیم (مهربان) است.
إن اللّه هو التواب الرحیم

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

رحمان صفت رحمت عام خداوند است که فقط در این دنیا شامل همه از حیوان و جواد و گیاه گرفته تا انسان و همه گونه انسان با رنگ و نزاد و دین و .. مختلف می شود. در حالی که رحیم صفت رحمت خاص خداوند است که شامل همه نشده و در این دنیا و َآن دنیا فقط به گروهی خاص از انسانها تعلق می گیرد. در آیه فوق جالب است که صفت رحیم خداوند بعد از صفت توابش آمده است و این نویدبخش است. چرا که خداوند خود می فرماید کسانی که بعد از ارتکاب گناه نوبه کنند و با اخلاص و عزم جدی بر ترک گناه بسوی او برگردند ؛ رحمت خاص و ویژه خود را شامل حال آنان خواهد کرد. [ نظرات / امتیازها ]

سه مسلمانى که در تبوک شرکت نکردند، پشیمان شده و براى عذرخواهى نزد پیامبر آمدند. امّا حضرت با آنان سخن نگفت و دستور داد کسى با آنان حرف نزند و همسرانشان هم به آنان نزدیک نشوند. آنان به کوههاى اطراف مدینه رفتند و براى استغفار، جدا از یکدیگر به تضرّع وگریه پرداختند تا پس از پنجاه روز، خداوند توبه‏ى آنان را پذیرفت. [ نظرات / امتیازها ]

بدنبال نزول آیاتى که به شدّت از متخلّفان جنگ انتقاد مى‏کرد و سختگیرى پیامبر در مورد آنان، از آن به بعد و در جنگ‏هاى بعدى، همه‏ى مسلمانان براى جهاد آماده مى‏شدند و پیامبر را در مدینه تنها مى‏گذاشتند. این آیه کنترلى براى کوچ آنان به جبهه بود [ نظرات / امتیازها ]

آن سه نفر مرارة بن ربیع و هلال بن امیه و کعب بن مالک بودند که از زحمت جنگ و سختی حال و رنج و تعب و گرما از رفتن به جنگ در تبوک خودداری کردند و بعد در حضور پیغمبر آمدند و عذرخواهی کردند و توبه آنها پذیرفته شد. [ نظرات / امتیازها ]

داستان نزول آیه ى فوق این گونه حکایت شده است که سه نفر به نام هاى «کَعْب بن مالک» و «مَرارة بن ربیع» و «هِلال بن اُمیّه» به خاطر سستى، همراه پیامبر صلى الله علیه و آله به جنگ تبوک نرفتند، و هنگام بازگشت پیامبر صلى الله علیه و آله عذرخواهى کردند، ولى پیامبر پاسخ آنان را نداد و دستور داد دیگران نیز با آنان سخن نگویند و حتى زنان آن ها نیز کناره گرفتند و فضاى دنیا براى آنان تنگ شد و به کوه هاى اطراف مدینه پناه بردند؛ سپس از یکدیگر نیز جدا شدند و به زارى و توبه روى آوردند و سرانجام پس از پنجاه روز توبه آنان پذیرفته شد و آیه ى فوق دراین باره فرود آمد [ نظرات / امتیازها ]