تاریخ نگارش : شانزدهم اسفند 1389
کیفیت قرض‌الحسنه از دیدگاه آیات و روایات
علیرضا مزروعی
کیفیت قرض‌الحسنه از دیدگاه آیات و روایات
کلید واژه : قرض‌الحسنه
قرض- که در فارسی به آن وام گفته می شود- کلمه‌ای عربی و در لغت به معنی قطع کردن و بریدن است، و به قیچی از این نظر که چیزی را قطع می‌کند مقراض می‌گویند.
علت نام گذاری این واژه به قرض این است که انسان با قرض مقداری از پول را از خود دور می‌کند.
کیفیت قرض‌الحسنه از دیدگاه آیات و روایات
1- قرض باید با نیت پاک و خلوص و برای نزدیکی به خدا باشد. از این رو در کنار نماز و زکات آمده است:
«وَ أَقِیمُواْ الصَّلَوةَ وَ ءَاتُواْ الزَّکَوةَ وَ أَقْرِضُواْ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا وَ مَا تُقَدِّمُواْ لِأَنفُسِکُم مِّنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللَّهِ هُوَ خَیْرًا وَ أَعْظَمَ أَجْرًا »
«نماز بگذارید و زکات بدهید و به خدا قرض‌الحسنه بدهید و هر چیزی را که برای خود پیشاپیش بفرستید پاداش آن بزرگ‌تر است.»
2- قرض باید بدون نفع و سود باشد، چه در این صورت ربوی بوده و حرام خواهد بود.
روایات قرض گرفتن بدون نیاز و اضطرار را ناپسند می‌دانند چرا که برخلاف منش و عزت نفس انسانی است. چون فرد مقروض خود را در مقابل طلبکار کوچک می‌بیند علاوه بر این، آسایش روحی و تمرکز فکر خود را از دست خواهد داد.
چنان که حضرت علی (ع) می‌فرماید:
«ایاکم والدین فانه مذلّة بالنهار و مهمة باللیل»1
«بپرهیزید از قرض که آن موجب ذلت در روز و غم و ناراحتی در شب است »
و بالاتر از آن پیغمبر اکرم می‌فرماید:
«از قرض گرفتن بپرهیزید چون موجب خواری دین می‌شود»2
اما در مواردی که شخص چاره‌ای نداشته باشد و اگر قرض نکند گرفتاری بیشتری متوجه او خواهد شد، مجاز به استقراض می‌باشد: امام کاظم (ع) فرمود: « کسی که کوشش برای امور زندگی کند، راه به جائی نبرد طلب قرض کند، آن چنان که بر دین خدا و رسولش باشد»3
امام باقر (ع) می‌فرماید: «کل ذنب یکفره القتل فی سبیل الله الا الدین لاکفارة له الا ادائه؛ تمام گناهان شهید عفو می‌شود مگر بدهی‌های او که کفاره‌ای جز پرداخت ندارد»
ثواب قرض دادن
صدقه، کمک
از حضرت رسول اکرم (ص) نقل شده که فرمودند:
«هر کس به برادر مسلمانش قرض بدهد برای هر درهمی به اندازه کوه اُحد و رضوی و طور خداوند به او حَسَنه و پاداش می‌دهد و اگر در موقع مطالبه قرض با او مهربانی کند و مهلت دهد بر پل صراط مثل برق درخشنده عبور می‌کند بدون این که حساب و عذابی در کار باشد.»
و هر کس که برادر مسلمانش از وضع معیشت خود در نزد وی شکایت کند و او قرضش ندهد خداوند در روزی که به نیکوکاران پاداش می‌دهد. بهشت را بر او حرام خواهد کرد»4
پرداخت قرض
واجب است شخص مدیون در موقع مقرر ادای دین نموده قرض را پرداخت نماید.
امام باقر (ع) می‌فرماید: «کل ذنب یکفره القتل فی سبیل الله الا الدین لاکفارة له الا ادائه»
«تمام گناهان شهید عفو می‌شود مگر بدهی‌های او که کفاره‌ای جز پرداخت ندارد»5
امام صادق (ع) از پدرش از عبداللَّه بن جعفر بن ابى طالب، روایت کرده که رسول خدا (ص) فرمود: خدا با وامدار است تا این که وام خود را بپردازد، مگر این که آن وام جهت کارى باشد که به نزد خداوند ناپسند باشد، و چون عبداللَّه این سخن را از رسول خدا (ص) شنید به کنیز خود گفت: برو و وامى برایمان بستان، که من دوست ندارم شبى بخسبم و خدا با من نباشد.
موسى بن بکیر گوید: امام کاظم (ع) به من فرمود: هر که روزى حلال را از راه کسب و کار دنبال کند که به مصرف خانواده برساند به منزله کسى است که در راه خدا جهاد کند و اگر نتوانست مىتواند به قدر نیازش به عهده خدا و پیغمبرش وام بستاند و در صورتى که از عهده پرداخت آن نیاید تا مرگش فرا رسد بر امام مسلمین است که بدهیش را بپردازد و اگر او نپرداخت گناهش به گردن وى خواهد بود که خداوند مىفرماید:
إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاکِینِ وَالْعَامِلِینَ عَلَیهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِی الرِّقَابِ وَالْغَارِمِینَ وَفِی سَبِیلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ(التوبة/60)
زکات ها مخصوص فقرا و مساکین و کارکنانی است که برای (جمع آوری) آن زحمت می‌کشند، و کسانی که برای جلب محبتشان اقدام می‌شود، و برای (آزادی) بردگان، و (ادای دین) بدهکاران، و در راه (تقویت آیین) خدا، و واماندگان در راه؛ این، یک فریضه (مهم) الهی است؛ و خداوند دانا و حکیم است! و چنین کسى مصداق غارم است.
پی‌نوشت‌ها:
[1] .وسائل، ج 13، ص 77.
[2] . وسائل، ج 12، ص 77.
[3] . وسائل، ج 13، ص 81.
[4] . وسائل، ج 13، ص 88، ح 5.
[5] . وسائل، ج 13، ص 83، ح 1.