تاریخ نگارش : هجدهم مهر 1391
آثار علم و تمدن بدون تزکیه و تربیت از دیدگاه آیت الله خامنه ای
محمد سجاد ابراهیمی
رابطه علم و تربیت از دیرباز مورد توجه تمامی اندیشمندان بوده است و عده ای منکر وجود ارتباط و عده ای طرفدار وجود ارتباط بوده اند. در این مجال سخنان رهبر انقلاب را در اینباره مورد توجه قرار می دهیم.
کلید واژه : علم، تربیت، تزکیه
ناشر : سایت مقام معظم رهبری
پیغمبر اکرم6انسانها را به تزکیه و تصفیه و تربیت نفس دعوت کرد: «هو الّذى بعث فى‌الأمیّیّن رسولاً منهم یتلوا علیهم آیاته و یزکّیهم و یعلّمهم الکتاب و الحکمة» . تزکیه، شرطِ اوّل است. بدون تزکیه، علم هم ابزارى براى فساد و انحطاط و گمراهى و سقوط بشر خواهد شد؛ همچنان‌که مى‌بینید امروز در دنیا علم وسیله‌ى سقوط بشر است و از علم براى به زنجیر کشیدن ملتها و دگرگون جلوه دادن حقایق و گرسنگى دادن به انسانها استفاده کرده‌اند. چقدر انسانها در اطراف عالم به‌خاطر سلطه‌ى استعمارگرانى که با ابزار علم بر آنها تاختند و سلطه پیدا کردند، امروز از منابع حیاتىِ متعلّق به خود محرومند و در فقر و مسکنت و محرومیت و بیچارگى زندگى مى‌کنند! امروز هم همین‌طور است. امروز استکبار جهانى - استعمار به شکل نوین در دنیا - با تکیه به علم و با ابزار علم انسانها را بیچاره مى‌کند؛ آنها را به زنجیر مى‌کشد و دچار مرگ و نیستى و نابودى مى‌کند. نتیجه‌ى علمِ بدون تزکیه، اینهاست.
امروز بشریت از همان چیزهایى رنج مى‌برد که پانصد سال پیش، هزار سال پیش، پنج هزار سال پیش و پیشتر و پیشتر، از آنها رنج مى‌برده است. آن روز هم بشر از ظلم و محنت غلبه‌ى انسانهاى ددصفت رنج مى‌برد؛ امروز هم انسانها از ظلم و برادرکشى و غلبه‌ى قدرتها و قلدریهاى جهانى رنج مى‌برند و اسیر همان دامها و بدبختیهایى هستند که آن روز بودند. در گذشته هم عده‌یى به رفاه مى‌گذراندند. براى کسانى که برخوردار بودند، برق نبود، اما لذت زندگى بود؛ جت نبود، اما راحتى در سفرها و رفت و آمدها بود؛ امروز هم براى برخوردارها هست. چیزى در مجموعه‌ى زندگى انسان عوض نشده و جهالتهاى حقیقى بشر، از بین نرفته است. آن روز هم بسیارى از انسانها، نسبت به سعادت واقعى، در جهل مى‌زیستند؛ امروز هم همان‌طور است. آن روز هم قرآن فرمود: «و ما قدروا اللَّه حقّ قدره» ، خدا را درست بجا نمى‌آوردند؛ امروز هم همان گونه است. آن روز هم گروههایى مستکبر و گروههایى مستضعف بودند؛ امروز هم همان‌طور است. اگر هزار سال دیگر هم، دنیا همین‌طور پیش برود و پیشرفتهایى در آن به وجود بیاید، مادامى که دین خدا حاکم نشده باشد، باز عده‌یى مستکبر و عده‌یى مستضعفند. دین آمد، براى اینکه ناکامیهاى بشر را از بین ببرد. امروز ناکامیهاى بشر، به خاطر اعراض از معنویت و دین و تعالیم عالیه‌ى اسلامى، همچنان باقى است و از بین نرفته است.
امروز خلأ بزرگ دنیاى لیبرال دموکراسى غرب همین است. کارخانهها را زیاد کردند، چرخهاى گردنده را زیاد کردند، دامنهى علم را گسترش دادند؛ اما عدالت اجتماعى را نتوانستند تأمین کنند. اخلاق انسانى به انحطاط کشیده شده؛ این حرفى نیست که من اینجا بگویم. مگر مىشود در یک تریبون و منبر جهانى، که امروز این حرفها در دنیا منعکس مىشود، چیزى برخلاف آنچه که احساس مردم آن کشورهاست، بر زبان آورد؛ حرفى است که خودشان مىزنند. امروز بحران اخلاقى گریبانگیر لیبرال دموکراسى غرب است. امروز بحران جنسى، بحران اقتصادى، بحران اخلاقى، بحران خانوادگى، گرفتاریهاى همان کشورهائى است که از لحاظ علمى چشم تاریخ را خیره کردند از پیشرفتهاى خودشان. بشر سعادتمندىاش به این نیست که دانش او پیشرفت کند- دانش ابزار سعادت است- سعادت بشر به آسایش فکر است، به آسایش روح است، به زندگى بىدغدغه است، به زندگى همراه با امنیت اخلاقى و معنوى و مادى است، به احساس عدالت در جامعه است. این را غرب ندارد؛ نه اینکه ندارد، روز به روز هم از او دارد دورتر مىشود.
مى‌دانید که علمِ تنها کافى نیست. اگر علم باشد و تقوا نباشد، صد رحمت به آن‌جایى که علم نیست! علم بى‌تقوا، چیز بسیار خطرناکى است. امروز شما اگر عالم هم باشید، بسیار با تقوا هم باشید، اما زمانتان را نشناسید، آن وقت آسیب‌پذیر و لغزش‌پذیر و کم‌فایده خواهید بود؛ آن طورى که دیگر حکایتش فصل مفصلى است؛ «العالم بزمانه لا تهجم علیه اللّوابس» . ما کسانى را دیدیم که عالم هم بودند، بى‌دین هم نبودند، اما در دورانى که مى‌توانستند براى اسلام و مسلمین مفید واقع بشوند، مفید واقع نشدند؛ بعضاً حتّى خدشه‌ها و ضررهایى هم وارد کردند! پس، شد علم و تقوا و آگاهى سیاسى و اجتماعى؛ که این آگاهى، سلاحى است که در اختیار شما قرار دارد. با این سه خصوصیت، باید سربازان خط مقدم هم باشید.
منابع:
بیانات در دیدار کارگزاران نظام در سالروز عید سعید مبعث (02/07/1382).
سخنرانى در دیدار با مسؤولان و کارگزاران نظام جمهورى اسلامى ایران و نمایندگان سیاسى کشورهاى اسلامى، به مناسبت عید سعید مبعث (24/11/1369).
بیانات در دیدار مردم یزد (12/10/1386).
سخنرانى در مراسم عمامهگذارى گروهى از طلاب و اهداى جوایز به طلاب نمونهى حوزهى علمیهى قم، در خجسته سالروز میلاد حضرت مهدى(عج) (30/11/1370).