تاریخ نگارش : پانزدهم دي 1391

خلاصه ی تدبر در سوره های جزء 29 قرآن کریم همراه ترجمه واستدلال واستناد( سوره مزمّل )
علیرضا یعقوبی سورکی

سوره مبارکه مزمل به منظور فراهم سازی زمینه پیشبرد امر خطیر رسالت، نخست مهمترین رکن این جریان یعنی رسول خدا6را مخاطب قرار داده است و ایشان را به ترتیل قرآن در شب و صبر در این مسیر با توکل به خدا توصیه می¬کند (سیاق اول)؛
در گام دوم مکذبانی را که با تکذیب رسول در این مسیر مانعیت ایجاد می¬کنند، مخاطب قرار داده و ایشان را نسبت به تکذیب رسول هشدار می¬دهد (سیاق دوم)
و در سیاق پایانی سوره، راهکار همراهی مؤمنان با پیامبر در این زمینه را تبیین می¬کند.
جهت هدایتی این سیاق به این بیان قابل ذکر است:
جهت هدایتی سوره
فراهم¬سازی زمینه پیش¬برد امر خطیر رسالت

کلید واژه : ترجمه / قرآن / جزء 29 /تدبر / استدلال/ استناد/ سوره مزمّل

   
سوره مبارکه مزمل
• تشخیص سیاقهای سوره
آیات سوره مبارکه مزمل به 3 سیاق تقسیم می¬شود؛

وجه پیوستگی آیات سیاق اول: سیر فرامین خدای متعالی خطاب به پیامبر 6 با امر «قم» آغاز شده و این سیر تا آیه 11 به وضوح ادامه یافته است؛ ادامه آیات سیاق نیز با آیه 11 در ارتباط است؛ خدای متعالی در این آیه پیامبر 6 را به واگذاری مکذبان به خودش فرمان داده است (ذرنی و المکذبین ـ مرا با مکذبان تنها گذار) و آیات 12 تا 14، در بیانی تعلیلی نسبت به این فرمان، به عذابی که خدا برای مکذبان فراهم کرده است، اشاره می¬کند، (إن لدینا .....).
علت جدایی سیاق دوم از ماقبل: الف). آیه 15 ارتباط ادبی با آیات قبل ندارد. ب) از ابتدای این آیه سیر مفهومی جدیدی در مورد ارسال رسول از طرف خدای متعالی، آغاز شده است. ج) بخلاف آیات قبل که خطاب به پیامبر بود، مخاطب این آیه و آیات بعد مکذبان هستند.
وجه پیوستگی آیات سیاق دوم: پیوستگی آیات تا آیه 18 روشن است، این آیات سیر سخن خود در مورد ارسال رسول را خطاب به مکذبان کافر ادامه داده است، آیه 19 با اسم اشاره «هذه» به مجموعه آیات 15 تا 18، اشاره دارد و آن را بعنوان تذکره الهی معرفی می¬کند (إنّ هذه تذکره).
علت جدایی سیاق سوم از ماقبل: الف). آیه 20 ارتباط ادبی با آیات قبل ندارد. ب). آیه 20 سیر مفهومی جدیدی را ارتباط با فرمان شب زنده¬داری آغاز کرده است.
وجه پیوستگی آیات سیاق سوم: این سیاق تنها یک آیه دارد.
• تشخیص فضای سخن و جهت هدایتی هر سیاق
سیاق اول، آیات 1 تا 14
   
 •                          •         •   •                                •    •                  • 
فضای سخن
آیه «إنا سنلقی علیک قولاً ثقیلاً» از بار سنگین قول الهی خبر می¬دهد و آیات «واصبر علی مایقولون ـ ذرنی و المکذبین اولی النعمه»، از فشار مکذبان بر علیه پیامبر حکایت دارد.
فشار حاصل از تحمل بار سنگین وحی الهی از یک سو و سخنان مکذبانی که با تکیه بر قدرت و ثروت خود به مقابله با پیامبر 6 و پیامهای الهی وحی می¬پردازند، از سوی دیگر، شرایط را برای ادامه مسیر دریافت و ابلاغ وحی دشوار کرده است.
استفاده از تعبیر «مزمل» نیز فضای فوق را تأیید می¬کند، «مزمل» کسی است که در اثر تحمل فشارهای زیاد، برای تسکین و آرامش جامه به خود می¬پیچد تا به استراحت مشغول شود؛
ترجمه تدبری و سیر هدایتی آیات
بخوان این سوره را بنام خدای رحمتگر مهربان

جبهه مکذبان با تکیه بر قدرت و ثروت خود، فرستاده خدایشان را تحت فشار سنگینی قرار داده¬اند و راه را برای ادامه مسیر سخت و دشوار کرده¬اند؛ قول ثقیل الهی در راه است و او مسیر سختی را پیش رو دارد؛ خسته از بار تهمتها جامه خواب به خود پیچیده و در خود تنیده است؛
معبود بی¬همتای او با ندایی سرشار از رحمت و عطوفت فرستاده خود را فرامی¬خواند:
اى جامه خواب به خود پیچیده .«1»
شب را ـ جز اندکى ـ به پا خیز .«2»
نیمى از شب را یا اگر خواستى اندکى از نیمه بکاه .«3»
یا اندکى بر نیمه بیفزاى و قرآن را پى در پى و شمرده بخوان .«4»
باید از این راه خود را برای دریافت وحی آماده¬سازی!
که به زودى ما گفتارى گرانبار را که دریافت حقایق آن دشوار و پایدارى بر دستوراتش سخت است بر تو القا مى کنیم .«5»
شب برای این منظور انتخاب شده، چرا که
قطعاً پدیده شب براى پیراستنِ نفس پابرجاتر از روز و سخن در آن ثابت تر و درست تر است .«6»
تو در روز کارهایى دارى که به خود مشغولت مى کند و زمان درازى را از تو سپرى مى کند از این رو نمى توانى آن گونه که باید به پروردگارت روى بیاورى ، پس شب را دریاب و در آن به عبادت خدا بپرداز.«7»
و زبان به ذکر نام پروردگارت بگشاى و از همگان منقطع شو و به او روی آور.«8»
اوست پروردگار خاور و باختر ، معبودى شایسته پرستش جز او نیست ، پس او را در همه امورت کارساز خویش برگیر.«9»
با توکل به خدا بار تهمتها و ناسزاهای صاحبان زر و زور را تحمل کن!
و بر آنچه مشرکان درباره تو مى گویند شکیبا باش و با آنان مقابله به مثل مکن ، بلکه با خویى پسندیده آنان را به حق فراخوان .«10»
و مرا با تکذیب کنندگان [رسالتت] که صاحبان نعمت اند و سر کردگانِ کفر ، واگذار ، تا خود از آنان انتقام گیرم ، و به آنان اندکى مهلت ده تا زندگى چند روزه دنیا را سپرى کنند .«11»
روز عذابشان خواهد رسید!
به یقین نزد ما بندها و آتشى برافروخته است ،«12»
و طعامى گلوگیر و عذابى دردناک !«13»
در روزى که زمین و کوه ها سخت بلرزند و کوه ها به صورت شن هایى روان درآیند .«14»
کشف جهت هدایتی
آیات این سیاق در فضای پیش گفته، نخست راهکار آمادگی برای ادامه مسیر دریافت قول ثقیل الهی را مطرح کرده (آیات 1 تا 7) و در ادامه با ذکر دستوراتی پیامبر6 را به صبر در برابر سخنان مکذبان دعوت کرده است (8 تا 10) آیات سیاق در پایان با بیان فرجام مکذبان ضمن تقویت روحیه پیامبر6 در مقابل سخنان آنها، مکذبان را نیز به وجود چنین عاقبتی تهدید می¬کند، جهت هدایتی آیات این سیاق، برآیند همه آیات آن است:
جهت هدایتی آیات 1تا 14
آماده¬سازی رسول خدا6 برای ادامه مسیر دریافت و ابلاغ وحی (رسالت)
از راه شب زنده¬داری و تلاوت قرآن درشب خود را برای دریافت قول ثقیل الهی مهیا کن و در مقابل آنچه مکذبان می¬گویند صبر کن و آنها را به خدا واگذار کن چرا که عذابی سخت برای آنها فراهم ساخته است.
سیاق دوم، آیات 15تا 19
                          •          •          
فضای سخن
فضای این سیاق، همان فضای سخن سیاق اول است، با این تفاوت که این بار مکذبان مورد خطاب قرار گرفته¬اند، همان مکذبانی که با سخنان خود، پیامبر6 را تحت فشار قرار می¬دادند، اما وجود نکته¬ای در آیات این سیاق فضای برگرفته از سیاق قبل را تکمیل می¬کند، این آیات بر سنت بعث انبیاء با عنوان رسالت تأکید می¬کند، تا جایی که حتی در مورد فرعون نیز نامی از پیامبر فرستاده شده نیست، بلکه فقط از ارسال رسول به جانب او خبر داده شده است (إنا أرسلنا الیکم رسولا شاهدا علیکم کما أرسلنا إلی فرعون رسولاً) همچنین در ادامه عصیان در برابر رسول بعنوان گناه فرعون (فعصی فرعون الرسول) معرفی می¬شود، این قرائن نشان می¬دهد، هدف اصلی تکذیب مکذبان، به تکذیب رسالت تعلق گرفته است، بنابراین مراد از تکذیب در آیات قبل نیز، تکذیب امر رسالت است.
ترجمه تدبری و سیر هدایتی آیات
ما به سوى شما پیامبرى را که بر اعمالتان گواه است فرستاده ایم ، همان گونه که به سوى فرعون نیز پیامبرى فرستادیم .«15»
ولى فرعون آن پیامبر را نافرمانى کرد ، از این رو ما او را به کیفرى سخت فرو گرفتیم .«16»
آری سنت الهی در ارسال رسولان در مورد شما نیز به اجرا درآمده و رسولی به سوی شما فرستاده شده، بدانید که ادامه مسیر تکذیب فرستاده خدا عذاب سخت الهی را در پی دارد، فرعون که سمبل زورمداری و تکیه بر قدرت و ثروت است، در مقابل عذاب الهی کاری از پیش نبرد!
پس اگر شما [به رسالت پیامبر] کافر شوید ، چگونه از عذاب روزى که کودکان را پیر مى کند ، پرهیز توانید کرد ؟«17»
آن روز آسمان شکافته مى شود ، و وعده خدا انجام شدنى است .«18»
قطعاً آنچه گفته شد؛ پند و تذکارى است ، پس هر که خواهد راهى به سوى پروردگارش برگیرد و به قُرب او نایل آید ، این راه را برمى گزیند .«19»
کشف جهت هدایتی
خدای متعالی در این سیاق مکذبان را مخاطب قرار داده و با گوشزد کردن عاقبت سخت فرعون بخاطر تکذیب رسولی از جانب خدا (فعصی فرعون ... فأخذناه ...)، ایشان را از عاقبت سخت سرپیچی از رسولان الهی انذار می¬دهد 0فکیف تتقون إن کفرتم ...).
این همان تذکره¬ای است که آیه آخر سیاق به آن اشاره می¬کند و آن را راهی به سمت پروردگار معرفی می¬نماید (إن هذه تذکره فمن شاء اتخذ الی ربه سبیلاً)، جهت هدایتی آیات این سیاق به این بیان قابل ذکر است:
جهت هدایتی آیات 15تا 19
هشدار به کافران، نسبت به عدم پذیرش رسالت رسول خدا6
عاقبت تکذیب و عصیان در برابر رسول حق، عذاب الهی است، چنانچه فرعون به این عذاب گرفتار آمد، این تذکر خداست برای هرکس که بخواهد راهی به سوی او برگزیند.
سیاق سوم، آیه 20
 •                   •                                            •   •                   •    
فضای سخن
فضای سخن این آیه همراهی عده¬ای از مؤمنان با پیامبر6 در عمل به دستور شب زنده¬داری ابتدای سوره است.
عمل به این فرمان از سوی مومنان، قطعاً بعنوان وظیفه واجب نبوده چرا که آیات، این دستور را خطاب به شخص پیامبر6 و برای ایجاد آمادگی در ایشان بیان کرده بود، بنابراین می¬توان گفت، هدف مومنان نیز از عمل به این دستور همراهی با پیامبر6 به منظور آمادگی کامل برای پیشبرد امر رسالت بوده است.
ترجمه تدبری و سیرهدایتی آیات
همانا پروردگارت مى داند که تو نزدیک به دو سوم شب و گاه نیمى از آن و گاه یک سوم آن را به نماز برمى خیزى ، و گروهى از کسانى که با تواَند ، نیز این گونه اند . چگونه خدا بى خبر باشد ، در حالى که اوست که اندازه شب و روز را مقرّر مى کند ؟
آنها برای فراهم شدن هرچه بهتر زمینه پیشبرد امر رسالت در فرمان شب¬زنده¬داری با تو همراهی می¬کنند، اما
خدا دانست که همه شما نمى توانید زمانِ تعیین شده براى عبادت شبانه را به شمار آورید; از این رو با رحمت خویش به شما روى کرد و تکلیف شما را کاهش داد . اکنون لازم نیست دو سوم یا نیمى از شب یا یک سوم آن را به نماز برخیزید ، ولى هر چه از قرآن براى شما آسان است بخوانید .
او همچنین دانست که برخى از شما بیمار خواهند شد و عدّه اى دیگر براى به دست آوردن روزى و برخوردارى از فضل خدا سفر مى کنند ، و گروهى دیگر در راه خدا پیکار مى نمایند و بر آنان دشوار است که حدود نیمى از شب را به نماز برخیزند. بنابراین هر چه از قرآن براى شما آسان است بخوانید و نماز را برپا دارید و زکات اموالتان را بپردازید و با انفاق در راه خدا به خدا وامى نیکو دهید .
آری راهکار همراهی با رسولخدا ، قرائت قرآن به قدر ممکن در کنار عمل به وظایفی است که گفته شد.
و هر کار خیرى براى آخرت خود پیش مى فرستید ، آن را نزد خدا نیکوتر از آنچه کرده اید و با پاداشى بزرگ تر خواهید یافت . و از خدا آمرزش بخواهید که خدا بسیار آمرزنده و مهربان است .«20»
کشف جهت هدایتی
خدای متعالی با بیانی حاکی از تأیید رفتار مومنان در همراهی پیامبر6، بخاطر عواملی که ذکر می-کند (علم أن لن تحصوه ـ علم أن سیکون منکم مرضی)، سنگینی این فرمان را نسبت به ایشان تخفیف می¬دهد و ایشان را به مقدار میسور قرائت قرآن در کنار عمل به رئوس وظایف دینی راهنمایی می¬کند (فاقرؤا ما تیسر .... وأقیموالصلاه و....) تا از این طریق رسول خدا را در پیشبرد امر رسالت یاری کنند، جهت هدایتی این سیاق به این بیان قابل ذکر است:
جهت هدایتی آیه 20
یاری و راهنمایی مومنان برای همراهی با رسول خدا6 در ادامه راه رسالت
راهکار آمادگی مومنان در پیشبرد امر رسالت، عمل به مقدار ممکن آنچه به پیامبر6 دستور داده شده در کنار عمل به وظایف دینی است.
سؤال: آیا با وجود اینکه خدای متعالی در این آیه پیامبر6 و مومنان را با هم مخاطب قرار داده، نمی-توان گفت که تخفیف صادره از جانب خدای متعالی شامل حال ایشان نیز شده¬است؟
پاسخ: دأب قرآن کریم همراه کردن پیامبر و مومنان در ذکر نیست، چنانکه خود این آیه نیز در خطاب، همین دأب را رعایت کرده است: ابتدای آیه پیامبر6 و مومنان را در کنار هم مخاطب قرار نداده و در ادامه عبارت «طائفه من الذین معک» را به ماقبل عطف کرده است، با توجه به این دأب نمی¬توان، جمله «علم أن لن تحصوه فتاب علیکم» را خطاب به پیامبر و مؤمنان با هم دانست.
تعلیل امر شب¬زنده¬داری در آیه 5 نیز پاسخ دیگری برای سؤال بالاست، این آیه القای قول ثقیل الهی به پیامبر را دلیل فرمان شب¬زنده¬داری عنوان کرده است، با توجه به اینکه این تعلیل به رسول اختصاص دارد و تا زمان القای قول ثقیل الهی به حال خود باقیست، تخفیف صادر در این آیه به کسانی مربوط می¬شود، که از سر احساس وظیفه خود با پیامبر همراه شده و ایشان را یاری می-کردند.
• تشخیص فضای سخن و جهت هدایتی سوره
فضای سخن سوره
فضای مستفاد از سیاق اول سوره در سیاق دوم نیز باقی است، چرا که سیاق دوم، همان مکذبان ثروتمندی را مخاطب قرار داده که در فضای سیاق اول، عامل فشار بر علیه پیامبر6 بوده¬اند، سیاق سوم نیز با دستور شب¬زنده داری در سیاق اول، در ارتباط بوده و درواقع، از فروعات آن به شمار می¬رود، بنابراین می¬توان گفت محور اصلی فضای سخن سوره، همان فضای سخن سیاق اول است، یعنی نیاز پیامبر6 به آمادگی برای ادامه مسیر رسالت (دریافت و ابلاغ وحی الهی)، با توجه به فشاری که از طرف مکذبان نسبت به این جریان وارد می¬شود.
جهت هدایتی سوره
سوره مبارکه مزمل به منظور فراهم سازی زمینه پیشبرد امر خطیر رسالت، نخست مهمترین رکن این جریان یعنی رسول خدا6را مخاطب قرار داده است و ایشان را به ترتیل قرآن در شب و صبر در این مسیر با توکل به خدا توصیه می¬کند (سیاق اول)؛
در گام دوم مکذبانی را که با تکذیب رسول در این مسیر مانعیت ایجاد می¬کنند، مخاطب قرار داده و ایشان را نسبت به تکذیب رسول هشدار می¬دهد (سیاق دوم)
و در سیاق پایانی سوره، راهکار همراهی مؤمنان با پیامبر در این زمینه را تبیین می¬کند.
جهت هدایتی این سیاق به این بیان قابل ذکر است:
جهت هدایتی سوره
فراهم¬سازی زمینه پیش¬برد امر خطیر رسالت
با آماده¬سازی رسول 6 (و مومنان همراه او) و هشدار به مکذبان رسالت.