تاریخ نگارش : شانزدهم دي 1391

خلاصه ی تدبر در سوره های جزء 29 قرآن کریم همراه ترجمه واستدلال واستناد( سوره مبارکه ملک)
علیرضا یعقوبی سورکی

جهت هدایتی سوره
سوره در مقابله با این فضا، در سیاق اول، از استمرار خیر و برکت به دست قدرت خدای متعالی که فرمانروای هستی است، خبر داده و بر جریان ربوبیت او در عالم تأکید می¬کند.
سیاق دوم، در مقام انذار کافران صحنه عذاب آنها در قیامت را به تصویر می¬کشد، تا با شنیدن عاقبت کفر و تکذیب نذیر، سخن نذیران را باور کنند و با خشیت از مقام پروردگار خود را از عذاب آن روز رهایی بخشند.
و از آنجا که عدم باور به مقام ربّ، ترس از هر انذاری را در مورد آنها بی¬معنا کرده است، سیاق سوم با بیان نشانه¬هایی ضمن اثبات ربوبیت خدا در عالم، با احساس امنیت آنها از عذاب پروردگار مقابله کرده است.
این سیر هشداری برای کافران به ربوبیت است تا با پند پذیری از آن دست از تکذیب نذیر بردارند و با خشیت از مقام رب به مغفرت الهی نایل شوند.
جهت هدایتی این سوره به این بیان قابل ذکر است:
جهت هدایتی سوره
¬ مقابله با تکذیب نذیر از سوی کافران به ربوبیت
به منظور رساندن ایشان به خشیت از ربشان و بهره¬مندی¬شان از مغفرت او

کلید واژه : ترجمه / قرآن / جزء 29 /تدبر / استدلال/ استناد/ مُلک
ناشر : تنظیم از علیرضا یعقوبی سورکی

   
سوره مبارکه ملک
• تشخیص سیاقهای سوره
آیات سوره مبارکه ملک به 3 سیاق تقسیم می¬شود؛

وجه پیوستگی آیات سیاق اول: پیوستگی آیات این سیاق روشن است و نیازی به توضیح ندارد.
علت جدایی سیاق دوم از ماقبل: از ابتدای آیه 4 سیر مفهومی جدیدی آغاز می¬شود که به بیان عاقبت شیاطین و کافران به ربوبیت پرداخته است.
سؤال: آیه 3 از خلق آسمانهای هفت¬گانه سخن گفته (هو الذی خلق سبع سموات طباقاً)؛ و جمله نخست آیه 5، از زینت دادن آسمان دنیا با ستارگان سخن گفته است (ولقد زینا السماء الدنیا بمصابیح)؛ آیا این قرینه ای برای اتصال سیاقی این ایات با یکدیگر نیست؟
در پاسخ به این سؤال باید گفت که سیر مفهومی آیات قبل با آیه 5، متفاوت است، آیات قبل با تکرار «الذی»، در مقام توصیف خدا است و آیه 5 این سیر را ادامه نداده است، این آیه از زینت دادن آسمان دنیا با ستارگان خبر داده و به جنبه مقابله آنها با شیاطین سخن می¬گوید و در ادامه به عذاب اخروی شیاطین و کافران به ربوبیت اشاره می¬کند (و لقد زینا السماء الدنیا بمصابیح و جعلناها رجوماً للشیاطین و اعتدنا لهم عذاب السعیر و للذین کفروا بربهم جهنم و ....)، این تفاوت آشکار در سیر مفهومی دلیل جدایی آیه 5 از آیات قبل است.
وجه پیوستگی آیات سیاق دوم: آیات 5 و 6 از عذاب شیاطین و کافران به ربوبیت سخن گفته است و در ادامه آیات 7 تا 11، صحنه وارد شدن به عذاب و گفتگوی میان کافران و خزنه جهنم را به تصویر کشیده است و آیه 12 در مقابل عذاب کافران به ربوبیت به عاقبت خوب خشیت پیشگان اشاره کرده است.
علت جدایی سیاق سوم از ماقبل: سیر بیان عاقبت کافران به ربوبیت، در آیه 12 پایان یافته و از ابتدای آیه 13 سیر مفهومی جدیدی آغاز شده است که از شواهد ربوبیت خدا در عالم سخن می-گوید.
وجه پیوستگی آیات سیاق سوم: قرینه های زیر نشان¬دهنده اتصال سیاقی این آیات است:
الف). سیر خطابی آیات که تا پایان با کافران به ربوبیت سخن گفته است، (قولکم (13)، جعل لکم (15)، أمنتم (16)، ...... ماؤکم، یأتیکم (30)).
ب). تکرار اسلوبهایی مانند «هوالذی» و «قل» که نشان دهنده ادامه یافتن سیر آیات است.
ج). تکرار شواهد قدرت خدا در ربوبیت عالم که در جای جای آیات تا پایان سوره مشاهده می-شود؛ از قبیل: علم به نهان و آشکار(13)، فراهم کردن زمین بعنوان بستری برای زندگی و اشاره به قدرت خدا در نا امن کردن آن (15 تا 17)، مانعیت از سقوط پرندگان آسمان (19)، اشاره به رزاقیت خدا (21)، خلق انسان و قرار دادن او در زمین برای زندگی (23 و 24)، تأمین آب برای انسان (30).
(البته وجه اشاره به این شواهد در بیان جهت هدایتی سیاق سوم خواهد آمد).
• تشخیص فضای سخن و جهت هدایتی هر سیاق
سیاق اول، آیات 1 تا 4
   
                             •                         
فضای سخن
«تبارک» بمعنی استمرار خیر و برکت است و «بیده الملک» از مالکیت خدا بر هستی سخن می-گوید، ادامه آیات؛ از قدرت خدا (و هو علی کل شیئ قدیر)، هدف از خلقت مرگ و زندگی (خلق .... لیبلوکم)، شکست ناپذیری خدا (عزیز)، بخشندگی خدا (عفور)، انسجام خلقت آسمانها (خلق سبع سموات طباقاً) و نبود ناهماهنگی در خلقت خدا (ماتری فی خلق الرحمن من تفاوت ....) سخن گفته است؛ شروع سوره با این آیات، حاکی از فضایی است که مخاطب سوره نسبت به آنچه این آیات بر آن تأکید کرده، آگاهی و یا هوشیاری کامل ندارد؛
(اما سؤال اینجاست که عدم آگاهی و یا عدم هوشیاری به آنچه این آیات بر آن تأکید کرده است، از چه جنبه¬ای در سوره ملک مورد توجه قرار گرفته است؟ و چه مشکلی در مخاطب سبب شده که این سوره با این بیان آغاز شود؟ عدم باور به قدرت خدا، عدم باور به حکمت خدا، شک در اقتدار و فرمانروایی خدا و یا کفر به ربوبیت خدا؟ اینکه در این سوره کدام مسئله مد نظر است، از سیاقهای بعدی مشخص می¬شود).
ترجمه تدبری و سیر هدایتی آیات
بخوان این سوره را بنام خدای رحمتگر مهربان
استمرار خیر و برکت بدست خداوندى است که فرمانروایى در دست اوست و او بر هر کارى تواناست .«1»
همان که مرگ و زندگى را آفرید تا شما را بیازماید و مشخص کند که کدامتان نیکوکارترید; و اوست آن مقتدرِ شکست ناپذیرى که آمرزنده گناهان شماست .«2»
همان که هفت آسمان را به صورت طبقه طبقه آفرید .
او مرگ و زندگی را هدفمند و آسمانها را منسجم و هماهنگ آفریده است!
تو ، در آفریده هاى خداىِ رحمان هیچ اختلاف و تفاوتى نمى بینى ، چرا که همه روى به سوى هدفى دارند که برایشان مقرر شده است و براى رسیدن به مقصد خود از شرایط لازم برخوردارند . باز چشم به سوى آفریده ها برگردان و با دقت در آنها بنگر ، آیا خلل و نقصانى در آنها مى بینى ؟«3»
سپس باز هم چشم به سوى آنها برگردان و بارها به دقت در آنها بنگر ، سرانجام دیده ات فرو مانده به سوى تو باز مى گردد ، در حالى که خسته است و هیچ خلل و نقصانى در آفرینش ندیده است .«4»
کشف جهت هدایتی
محور آیات این سیاق، آیه 1 است (تبارک الذی بیده الملک .... )، که از استمرار خیر و برکت بدست قدرت مالک هستی خبر داده¬است؛
«الذی» در آیه 1 فاعل فعل «تبارک» است و ادامه آیات با تکرار «الذی»، همین فاعل را توصیف می¬کند، بنابراین ادامه آیات در راستای آیه 1 مورد توجه است.
جهت هدایتی این سیاق به این بیان قابل ذکر است:
جهت هدایتی آیات 1تا 4
جریان و استمرار خیر و برکت بدست قدرت مالک هستی است
او کسی است که مرگ و زندگی را هدفمند و آسمانهای هفتگانه را منسجم آفرید.
سیاق دوم، آیات 5 تا 12
 •                 •               •                      •             •     •           •      •   
فضای سخن
آیه «وللذین کفروا بربهم عذاب جهنم»، از عذاب خدا برای کافران ربوبیت سخن گفته، با توجه به این قرینه می¬توان فهمید فضای سخن این سیاق کفر به رب (پروردگار) و عدم خشیت از مقام او است.
همچنین از اقرار کافران به ربوبیت در جهنم به تکذیب نذیر، (بلی قد جائنا نذیر فکذبنا)، حاکی از آن است که حتی آمدن نذیر از جانب رب نیز آنها را از کفر نسبت به ربوبیت خدا در عالم منصرف نساخته است.
نکته: ذکر عذاب مشترک «سعیر» برای شیاطین و کافران به ربوبیت، نشان می¬دهد که جرم شیاطین نیز کفر به ربوبیت بوده¬است؛ پس شیاطین نیز از آن¬جهت که کفر به ربوبیت دارند در این سیاق مد نظر هستند.
ترجمه تدبری و سیر هدایتی آیات
و به راستى ما نزدیک ترین آسمان به زمین را با ستارگانى همچون چراغ بیاراستیم ، و از آن ستارگان تیرهایى براى راندن شیاطین ( جنیّان شرور ) پدید آوردیم و براى آنان عذاب آتش افروخته آماده کرده ایم .«5»
و براى کسانى که منکر ربوبیت پروردگارشان شدند عذاب دوزخ خواهد بود و آن بد بازگشتگاهى است .«6»
هم شیاطین و هم انسانهایی که به ربوبیت خدا در عالم کافر شدند به عذاب الهی افکنده خواهند شد!
هنگامى که در دوزخ افکنده شوند نعره دَمِش آن را مى شنوند و بدین طریق آنان را در خود فرو مى برد و پیوسته مى جوشد و آنان را بالا و پایین مى برد .«7»
نزدیک است از شدّت خشم پاره پاره شود . هرگاه گروهى از کافران در آن افکنده شوند ، فرشتگانِ نگهبان آن ، سرزنش کنان از آنان مى پرسند : مگر براى شما پیامبرى هشداردهنده نیامد ؟«8»
مگر شما را از عاقبت سخت کفر به ربوبیت انذار نکرد؟
مى گویند : چرا ، پیامبرى هشداردهنده براى ما آمد ولى او را تکذیب کردیم و گفتیم : خداوند هیچ چیزى فرو نفرستاده است و شما مدّعیان نبوت جز در گمراهى بزرگى نیستید .«9»
و مى گویند : اگر سخن پیامبران را مى شنیدیم و مى پذیرفتیم یا حق را آن گاه که بیان کردند با خردورزى درمى یافتیم امروز در زمره همدمان این آتشِ افروخته نبودیم .«10»
و به گناه خود اعتراف مى کنند ، پس ذلّت و نابودى بر اهل این آتشِ افروخته باد .«11»
آری، آتش افروخته سزای رفتار کسانی است که نذیر را تکذیب کردند و به انذار او از عاقبت کفر به رب اعتنایی نداشتند.
امّا مؤمنان ، همانان که از ربّشان که از دیدشان نهان است مى هراسند ، آمرزش و پاداشى بزرگ خواهند داشت .«12»
کشف جهت هدایتی
آیات این سیاق در مقام انذار کافران به ربوبیت، صحنه¬ای از عاقبت دردناک کافران به رب و حسرت آنها در تکذیب نذیر را به تصویر کشیده و برای انتخاب راه درست، در مقابل از عاقبت خوب خشیت پیشگان از مقام رب سخن گفته است، جهت هدایتی این سیاق به این بیان قابل ذکر است:
جهت هدایتی آیات 5 تا 12
تصویری از عاقبت دردبار کافران به ربوبیت که نذیر را تکذیب کردند
و خشیت از رب خویش پیشه نکردند تا مشمول مغفرت او شوند.
سیاق سوم، آیات 13 تا 30
                                    •             •                                       •                 •                    •                  •                                                  •             •                     • 
فضای سخن
همانطور که در فضای سخن سیاق دوم مطرح شد مخاطب این سیاق کافران به ربوبیت خدا در عالم هستند، ربوبیت خدا در عالم را قبول ندارند و نذیری را هم که از طرف خدا برای انذار آنان آمده¬است تکذیب می¬کنند.
اما در این سیاق، آیه «وأسروا قولکم أو اجهروا به .... » بر علم خدا به آشکار و نهان تأکید کرده است، بجا بودن این خدای متعالی، حاکی از پنهانکاری مخاطب سوره است؛ اما مخاطب چه چیزی را پنهان می¬کند؟ سیاق دوم نشان داد که تکذیب نذیر امری ظاهری است و در کافران بروز دارد (فکذبنا و قلنا ما نزل الله من شیء إن أنتم إلا فی ضلال کبیر)، پس کفر به رب، همان امریست که از سوی آنها پنهان می¬شود.
آنها در دل خود ربوبیت خدا در عالم را باور ندارند و از همین رو انذارهای نذیر نیز سودی به حالشان نمی¬بخشد، چرا که در نظر آنها خدا رب عالم نیست و انذار از عذاب خدایی که رب عالم نباشد و دخالتی در تدبیر امور عالم نداشته باشد، هراسی ندارد!
ترجمه تدبری و سیرهدایتی آیات
و براى خدا یکسان است ، چه سخن خود را به راز گویید یا آن را با صداى بلند آشکار سازید ، همه را مى داند; زیرا او به افکار و اندیشه هاى نهفته در سینه ها به خوبى آگاه است; «13»
آیا آن کسى که بشر را آفریده است ، از گفتار و کردار و اندیشه هاى او بى خبر است ؟ هرگز ، او در درون هر چیزى نفوذ دارد و از تار و پود آن با خبر است .«14»
او می¬داند که علت تکذیب نذیر از سوی شما و بی¬اعتنایی به عذابهایی که او وعده می¬دهد، کفر به مقام ربی است که او از آن سخن می¬گوید! این همان ریشه¬ایست که آن را مخفی می¬کنید!
ربّ عالم و قدرت او را باور ندارید و از همین رو خود را از عذاب او ایمن می¬دانید!
اما جای ایمنی نیست!
اوست آن که زمین را همچون چهارپایى رام در اختیار شما قرار داد ، پس در اطراف و اکناف آن رهسپار شوید و از رزقى که خدا براى شما مقرّر داشته و شما آن را با تلاش خود به دست مى آورید بهره ببرید و زنده کردن مردگان تنها به حکم اوست .«15»
شما که ربوبیت خدا را بر جهان هستى انکار مى کنید،
آیا از آن ربّی که در آسمان است ایمنید که زمین را بشکافد و شما را در آن فرو برد ، پس ناگهان زمین به لرزه درآید ؟«16»
آیا از آنکه در آسمان است ایمنید که بر شما تندبادى بفرستد که سنگبارانتان کند ؟ به زودى خواهید دانست که هشدار من چگونه است .«17»
اگر باور نمى کنند ، در سرگذشت امّت هاى پیشین بیندیشند; همانا کسانى که پیش از اینان بودند ، ربوبیّت مرا انکار و پیامبرانم را تکذیب نمودند و به عذاب گرفتار شدند; [ پس بنگرند] که عقوبت من چگونه بود .«18»
آنان که ربوبیت خدا را بر جهان هستى انکار مى کنند،

آیا به پرندگان که بالاى سرشان در حال پروازند و بال هاى خود را مى گشایند و جمع مى کنند ، نظر ندوخته اند ؟ جز خداى رحمان هیچ کس آنها را در آسمان نگاه نمى دارد . قطعاً او به هر چیزى بیناست .«19»
ای کسانی که ربوبیت خدا را بر جهان هستى انکار مى کنید،
بلکه کیست آن کس که به جاى خداى رحمان سپاه شماست و شما را در برابر عذاب الهى ـ اگر عذابى براى شما بخواهدـ یارى مى دهد ؟ کافران جز در فریب فرو نرفته اند; چرا که مى پندارند معبودانشان یاور آنانند .«20»
بلکه کیست آن کس که گفته مى شود اگر خدا رزقش را از شما باز دارد او به شما روزى مى دهد ؟ آنان خود مى دانند که چنین کسى وجود ندارد ، ولى همچنان در سرکشى و گریز از حق فرو رفته اند .«21»
سر از خاک گمراهی بردارید و با چشم بینای خود نشانه¬های قدرت ربّ را تماشا کنید!
آیا آن کس که بر چهره خویش در افتاده و واژگونه سیر مى کند در نتیجه پیش روى خود را نمى بیند راهیاب تر است یا آن کس که استوار بر راهى راست حرکت مى کند و راه و مقصد خود را نظاره گر است ؟ کافران حق گریز و مؤمنان حق جو در مَثَل این گونه اند .«22»
به کافران ربّ،
بگو : خداست آن کس که شما را پدید آورده و براى شما گوش ها و دیده ها و دل ها قرار داده است و شما باید خدا را بر این نعمت ها سپاس گویید ولى اندک سپاسگزارى مى کنید .«23»
بگو : اوست که شما را در زمین آفرید ، و پس از مرگتان زنده مى شوید و شما را دسته جمعى به سوى او روانه مى کنند .«24»
آنان مى گویند : اگر راست مى گویید که رستاخیزى در کار است ، این وعده کى تحقق خواهد یافت ؟«25»
بگو : علم آن تنها نزد خداست و من هم فقط پیامبرى اخطارگرم که پیامم را به روشنى به شما ابلاغ مى کنم .«26»
و هنگامى که آن وعده را نزدیک ببینند ، چهره کسانى که آن را انکار مى کردند اندوهبار مى شود و آثار ناکامى و نومیدى در آنها آشکار مى گردد و به آنان گفته مى شود : این است همان چیزى که پیوسته آن را مى طلبیدید و مى گفتید : این وعده کى فرا مى رسد ؟«27»
آری بالأخره وعده خدا تحقق خواهد یافت!
برای ما هرچه خواسته شده باشد رخ خواهد داد، اما آیا تا کنون به حال خود در برابر عذاب خدا فکر کرده¬اید؟
بگو : به من خبر دهید ، اگر خدا مرا و هر که را با من است نابود کند یا ما را مورد رحمت قرار دهد ، چه کسى شما کافران را پناه مى دهد و از عذابى دردناک مى رهاند ؟«28»
بگو : آن کسى که من شما را به بى همتا دانستن او فرا مى خوانم ، همان خداى رحمان است که ما به او ایمان آورده و فقط بر او توکل کرده ایم . پس به زودى خواهید دانست که از ما و شما چه کسى در گمراهى آشکارى قرار داشته است .«29»
به آنان که ربوبیت خدا را بر جهان هستى انکار مى کنند،
بگو : به من خبر دهید ، اگر آب [مورد نیاز] شما در زمین فرو رود ، چه کسى آبى روان براى شما خواهد آورد ؟«30»
کشف جهت هدایتی
آیات این سیاق، در فضای پیش گفته نخست از علم خود نسبت به ریشه تکذیب نذیر در مخاطبان، یعنی کفر به ربوبیت خبر می¬دهد (13 و 14) و در بیانی هنرمندانه با بیان نشانه¬های ربوبیت خدا در عالم؛ ضمن اثبات این مسئله، احساس امنیت کافران از عذاب رب را در هم شکسته است؛
توضیح: طبق آیات این سیاق، پروردگاری که همه شرایط امن موجود را برای زندگی انسانها فراهم کرده است، به یقین برای از بین بردن این امنیت و آوردن عذابی در عوض آن نیز قدرت دارد؛ توجه به نحوه بیان آیات نشان می¬دهد، تنها درصدد اشاره به نشانه¬های ربویت خدا در عالم نیست، بلکه در مورد بیان هر نشانه مخاطبان را نسبت به از بین رفتن آن تهدید کرده است: مانند: «هوالذی جعل لک الأرض ذلولا ......» (اوست آن که زمین را همچون چهارپایى رام در اختیار شما قرار داد) «أ أمنتم أن یخسف بکم الأرض ..... أم أمنتم أن یرسل علیکم حاصباً .....» (آیا ایمنید از اینکه زمین را بشکافد و شما را در آن فرو برد ..... آیا ایمنید از اینکه بر شما تندبادى بفرستد که سنگبارانتان کند)؛ این بیان در ادامه آیات سیاق در رابطه با یاری خدا (من هذا الذی ینصرکم من دون الرحمن) و رزق (من هذا الذی یرزقکم إن أمسک رزقه) نیز ادامه یافته است؛ بعد از اینکه آیات سیاق جمع¬بندی می¬شود، آیه پایانی به نشانه¬ای دیگر از ربوبیت خدا اشاره می-کند، تا نشان دهد که نشانه¬های ربوبیت خدا تا حدی زیاد است که این سیر پایانی ندارد.
اشاره به عذاب اقوام گذشته بخاطر کفر به ربوبیت و تکذیب نذیر در لابلای آیات (ولقد کذب الذین من قبلهم فکیف کان نکیر)، نشانه¬ای از عملی شدن تهدیدهای ربّ در عالم است که سیاق را برای هدف مقابله با احساس امنیت از عذاب ربّ یاری کرده است.
با توجه به آنچه گفته شد، جهت هدایتی این سیاق به این بیان قابل ذکر است:
جهت هدایتی آیات 13 تا 30
سلب احساس امنیت موهوم کافران در برابر وعده¬های نذیر
خدا به کفر کافران آگاهی دارد و با توجه به قدرتش در نزول عذاب و سیره عملی او در عذاب اقوام گذشته، جای احساس امنیت از نزول عذاب نیست و به هنگام گرفتاریها و نزول عذاب شما کافران پشتیبانی بغیر از خدا ندارید.
• تشخیص فضای سخن و جهت هدایتی سوره
فضای سخن سوره
از آنچه در فضای سخن سیاقها گفته شد مشخص می¬شود که فضای سخن این سوره کفر به ربوبیت و تکذیب نذیری است که از عاقبت این کفر انذار می¬دهد، کافران به ربّ در دل خود ربوبیت خدا در عالم را باور ندارند و انذارهای نذیر نیز سودی به حالشان نمی¬بخشد، چرا که در نظر آنها خدا رب عالم نیست و انذار از عذاب خدایی که رب عالم نباشد و دخالتی در تدبیر امور عالم نداشته باشد، هراسی ندارد!
جهت هدایتی سوره
سوره در مقابله با این فضا، در سیاق اول، از استمرار خیر و برکت به دست قدرت خدای متعالی که فرمانروای هستی است، خبر داده و بر جریان ربوبیت او در عالم تأکید می¬کند.
سیاق دوم، در مقام انذار کافران صحنه عذاب آنها در قیامت را به تصویر می¬کشد، تا با شنیدن عاقبت کفر و تکذیب نذیر، سخن نذیران را باور کنند و با خشیت از مقام پروردگار خود را از عذاب آن روز رهایی بخشند.
و از آنجا که عدم باور به مقام ربّ، ترس از هر انذاری را در مورد آنها بی¬معنا کرده است، سیاق سوم با بیان نشانه¬هایی ضمن اثبات ربوبیت خدا در عالم، با احساس امنیت آنها از عذاب پروردگار مقابله کرده است.
این سیر هشداری برای کافران به ربوبیت است تا با پند پذیری از آن دست از تکذیب نذیر بردارند و با خشیت از مقام رب به مغفرت الهی نایل شوند.
جهت هدایتی این سوره به این بیان قابل ذکر است:
جهت هدایتی سوره
¬ مقابله با تکذیب نذیر از سوی کافران به ربوبیت
به منظور رساندن ایشان به خشیت از ربشان و بهره¬مندی¬شان از مغفرت او