تاریخ نگارش : سی ام فروردين 1390
کردار شایسته از منظر قرآن کریم
فاطمه نصیری خلیلی
بشر برای رسیدن به رستگاری واقعی به پیامبران و کتب آسمانی و جعل احکام و تکالیف از جانب خداوند حکیم نیاز دارد؛ زیرا کسی جز او به مصالح و مفاسد فردی و اجتماعی بشر و راه سعادت و شقاوت وی به صورت کامل آگاه نیست.
کلید واژه : رفتار، کردار
ناشر : پایگاه شیعه‌ها
خوشبختی بشر در گرو دو امر است: نخست دانستن راه رستگاری و دیگری رفتن در آن راه برای رسیدن به مقصود. دانستن راه رستگاری نیازمند راهنما و مربی دانا و آگاه به خیر و شر است؛ از این جهت بشر برای رسیدن به رستگاری واقعی به پیامبران و کتب آسمانی و جعل احکام و تکالیف از جانب خداوند حکیم نیاز دارد؛ زیرا کسی جز او به مصالح و مفاسد فردی و اجتماعی بشر و راه سعادت و شقاوت وی به صورت کامل آگاه نیست. به همین سبب آفرینش بشر با راهنما همراه بوده و این سنت الهی همواره ادامه داشته تا به خاتم پیامبران حضرت محمد مصطفی (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و معجزه جاودانه اش قرآن کریم پایان یافته و این راهنمای الهی راه نجات و خوشبختی آدمیان را تا قیامت تأمین فرموده و آن را در پیروی از قرآن و عترت قرار داده است، آنجا که میفرماید: انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی؛ همانا من در بین شما دو گوهر گرانبها به جای میگذارم: کتاب خدا و اهل بیتم.
معجزه جاویدان پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) که برنامه عملی انسان در دوره زندگی وی برای سعادت ابدی او است در جایگاه قرآن صامت و مفسران قرآن یعنی اهل بیت (علیهم السلام ) به صورت قرآن ناطق در کنار هم موجبات سعادت دنیا و آخرت انسان را فراهم میسازند. قرآن که از هر جهت برنامه ای مدون و کامل شمرده میشود، ارزش انسان را در ایمان و عمل صالح خلاصه کرده تا آن جا که در بسیاری از صفحات آن از این دو مسأله ذکری به میان آمده است؛ از آن جمله:
— و اما من امن و عمل صالحا فله جزاء الحسنی و سنقول له من ا‡م¬رنا یسرا. (۱)
مراد از عمل صالح چیست؟ علامه طباطبایی می فرمایند: صلاح یعنی به نحوی لیاقت داشتن، و این کلمه در آیات قرآن گاهی به خود انسان نسبت داده و گفته شده انسان صالح و گاهی به عمل و گفته شده عمل صالح و نمونههایی از این دو عبارتند از:فلیعمل عملا صالحا (۲) و و انکحوا الایامی منکم و الصالحین من عبادکم و امائکم (۳٫) توجه قرآن به عمل صالح و تأثیر آن در پرورش نسل صالح بسیار چشم گیر است. استاد جعفر سبحانی میفرمایند: عمل صالح، نه تنها نشانه وجود ایمان در دل ها و مایه تجلی و درخشش آن در قلمرو زندگی است – و ایمان بدون عمل و انجام مسؤولیت، بسان درخت بی ثمر است که فقط به درد سوختن می خورد نه برای تربیت و پرورش – بلکه عمل صالح نسبت به ایمان، به منزله تنه و شاخه به ریشه آن است که هر یک در دیگری اثر متقابل دارد و وجود هر یک مایه تکامل دیگری است و آسیب پذیری یکی موجب آسیب پذیری دیگری نیز هست. (۴) از این رو آیت الله جوادی آملی در تفسیر آیه ۲۵ سوره بقره می نویسد: کسی که ایمان (حسن فاعلی) داشته باشد ولی هیچ عمل خیری (حسن فعلی) کسب نکرده باشد ایمانش به حال او سودمند نیست و مانند کسی است که ایمان نیاورده باشد. (۵)
آثار عمل صالح
قرآن درباره آثار عمل صالح در دو مرحله سخن می گوید که یکی به سرای جاودان و دیگری به این جهان مادی مربوط است.
آثار اخروی عمل صالح
همه کارهای نیک به صورت سرمایههای جاودان درآمده و در صندوق بس نسوز ذخیره می گردد؛ چنان که می فرماید: هر کس عمل نیک انجام دهد برای خود ذخیره می سازد. (۶)
قرآن هم چنین در بیان تأثیر عمل صالح در نیکفرجامی و حیات اخروی، آثار زیر را برشمرده است:
۱٫ پاداش آنان نزد خدا است؛ (۷)
۲٫ آن ها ترسی ندارند؛(۸)
۳٫ پاداش نیکو برای آنان است؛(۹)
۴٫ آن ها داخل بهشت می شوند؛(۱۰)
۵٫ امید است از رستگاران باشند.(۱۱)
آثار دنیوی کردار نیکو
کردار شایسته، زاییده ایمان به خدا و سرای دیگر است و فزونی عمل نیک، به قدرت ایمان بستگی دارد. در صفحات زندگی فردی که سرلوحه زندگی او را آیه«ما عندکم ینفد و ما عند الله باق»(۱۲) تشکیل می دهد، اعمال صالح به صورت بی‌شمار خودنمایی می کند.
۲٫ زندگی پاکیزه: زندگی پاکیزه، گونه ای از زندگی است که در آن مفاهیم انسانی زنده شود، صلح و صفا، محبت و دوستی، همدردی و همکاری، آرامش و امنیت حکم‌فرما باشد و بشر از قید خود محوری و ستم کاری بیرون آید و جامعه در سایه ایمان به خدا از تباهی ها در امان ماند. این نوع زندگی در پرتو کردار شایسته به جامعه باز می گردد و افراد جامعه بسان اعضای یک تن، به همیاری یکدیگر میشتابند. قرآن در این باره در آیه ۹۷ سوره نحل میفرماید: هرکس کار نیک انجام دهد در حالی که مؤمن است، خواه مرد باشد یا زن، به او زندگی پاکیزه می بخشیم.
۳٫ افزایش نورانیت: خود ایمان، نور و روشنی بخش است ولی افزوده شدن عمل صالح به آن، مایه درخشندگی بیش‌تر آن میشود و انسان در زندگی از جهات مادی و معنوی، آگاه تر می گردد. در آیه ۱۱ سوره طلاق آمده است: پیامبری را برای شما بر انگیختیم که آیه های روشنگر خدا را برایتان تلاوت کند تا افراد با ایمان و نیکوکار از تاریکی به روشنایی گام نهند… .
۴٫ محبوبیت در دل مردم: یکی از نتایج مؤثر کار نیکو که بعد اجتماعی آن، در خدمات و تعاون عمومی نمود می یابد، توجه عواطف انسان و علایق قلبی مردم به افرادی است که در جهت خدمت به جامعه گام برمیدارند.
هیچ کس نمیتواند این حقیقت را انکار کند که نتیجه مستقیم خدمت خالصانه به جامعه، جذب عواطف و نفوذ در قلوب است. قرآن می فرماید:
« آنان که ایمان آورده و عمل نیک انجام داده اند، برای آن ها در قلوب انسان ها مهر و محبت پدید می آوریم. » (۱۳)
۵٫ مایه آمرزش گناهان: این حقیقت که ایمان و کار نیکو موجب پاکشدن گناهان می شود، در آیات متعددی آمده و از آن جمله آیه دو سوره محمد که می فرماید: آنان که ایمان آورده و عمل نیک انجام داده اند و بر آن چه بر محمد نازل شده در حالی که آیین حق از جانب خدا است ایمان آورده اند، گناهان آنان را بخشوده و حال آن ها را اصلاح کرده است.
جاودانگی کار شایسته
طبیعت زندگی این جهان مادی، نابودی است و محکم ترین بناها، قوی ترین انسان ها و هر چیز مستحکم دیگری سرانجام فرسوده و سپس نابود می شود. اگر بتوان این موجودات را به گونه ای با ذات پاک خداوند پیوند داد و برای او و در راه او به کار انداخت رنگ جاودانگی به خود می گیرند؛ چرا که ذات پاکش ابدی است و هر چیز با او نسبتی پیدا کند رنگ ابدیت می یابد. خداوند در دو آیه پی در پی سوره نحل می فرماید: هرگز پیمان الهی را با بهای کمی مبادله نکنید. آن چه نزد خدا وجود دارد، برای شما بهتر است اگر بدانید. زیرا آنچه نزد شما می باشد فانی است ولی آن چه نزد خدا است باقی میماند.(۱۴)
علی (علیه السلام) می فرماید: بسیار تفاوت دارند عملی که لذتش از میان می رود و مسؤولیتش می ماند و عملی که درد و رنجش میرود و اجرش باقی میماند.(۱۵)
پی نوشت ها:
۱٫ کهف، ۸۸
۲٫کهف، ۱۱۰
۳٫ نور، ۳۲
۴٫ جعفر سبحانی، منشور جاوید تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج ۳، صص ۳۱۵-۳۱۶
۵٫ آیت الله جوادی آملی، تفسیر شبنم، مرکز نشر اسراء، چاپ دوم، ۱۳۷۹ ش، ج۲، ص ۴۷۲
۶٫ روم، ۴۴
۷٫ بقره، ۶۲
۸٫ مائده،۶۹
۹٫ کهف،۸۸
۱۰٫ مریم،۶۰
۱۱٫ قصص،۶۷ ، روم، ۴۴
۱۲٫ نحل، ۹۶
۱۳٫ مریم، ۹۶
۱۴٫ تفسیر نمونه، ج ۱۱، ص ۳۹۰-۳۸۶
۱۵٫ نهج البلاغه، کلمات قصار، شماره ۱۲۱-۳۸۶