تاریخ نگارش : بیست و هشتم خرداد 1390
12فضیلت از جانب خداوند به داوود(ع)
رضا رضائی
خداوند، به بندگان برگزیدهى خود، عطایاى ویژهاى مىدهد. و به حضرت داوود نیز: علم الهى، نبوّت و رسالت،کتاب آسمانى،خلافت، استوارى حکومت، امکانات فراوان، حکمت، قضاوت، نرم شدن آهن در دست او، فهمیدن سخن پرندگان، هم صدایى کوهها و پرندگان با او و فرزندىمثل سلیمان عطا فرموده است.
مواهب بزرگ خدا بر حضرت داوود
وَ لَقَدْ آتَیْنا داوُدَ مِنَّا فَضْلاً یا جِبالُ أَوِّبِی مَعَهُ وَ الطَّیْرَ وَ أَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ (سبا 10)
و همانا داوود را از سوى خود فضیلتى دادیم (و گفتیم:) اى کوهها! با او (در تسبیح خدا) هم نوا شوید و (اى) پرندگان! (همراهى کنید) و آهن را براى او نرم کردیم.
از آنجا که در آخرین آیه بحث گذشته سخن از" عبد منیب" و بنده توبه کار بود و مىدانیم این توصیف در بعضى از آیات قرآن (24 سوره ص) براى داوود پیامبر ذکر شده است بنابراین چه بهتر که گوشهاى از حال این پیامبر بزرگ و فرزندش سلیمان به عنوان یک الگو بازگو شود و بحث گذشته تکمیل گردد.
ضمنا هشدارى باشد براى همه کسانى که نعمتهاى خدا را به دست فراموشى مىسپرند و به هنگامى که بر عریکه قدرت مىنشینند خدا را بنده نیستند.
مىگوید:" ما به داوود از فضل خود نعمتى بزرگ بخشیدیم" (وَ لَقَدْ آتَیْنا داوُدَ مِنَّا فَضْلًا). واژه" فضل" مفهوم وسیعى دارد که تمام مواهبى را که خدا به داوود ارزانى داشته بود شامل مىشود، و ذکر آن به صورت" نکره" دلیل بر عظمت آن است.
حضرت داوود مشمول مواهب بسیارى چه در جنبه معنوى و چه در جنبه مادى از سوى پروردگار شده بود که آیات قرآن گویاى آن است.
داوود(ع) از این توانایى که خدا به او داده بود در بهترین طریق یعنى ساختن وسیله جهاد، آن هم وسیله حفاظت در برابر دشمن، استفاده مىکرد، و هرگز از آن در وسائل عادى زندگى بهرهگیرى ننمود، و تازه از در آمد آن- طبق بعضى از روایات- علاوه بر اینکه زندگى ساده خود را اداره مىکرد چیزىهم به نیازمندان انفاق مىنمود
دوازده فضیلتی که خداوند به حضرت داوود علیه السلام عطا فرموده به این شرح است:
1ـ علم الهى. «وَ لَقَدْ آتَیْنا داوُدَ وَ سُلَیْمانَ عِلْماً» (نمل، 15)
2ـ نبوّت و رسالت. «آتاهُ اللَّهُ الْمُلْکَ وَ الْحِکْمَةَ» (بقره، 251)
3ـ کتاب آسمانى. «آتَیْنا داوُدَ زَبُوراً» (اسراء، 55)
4ـ خلافت. «یا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناکَ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ» (ص، 26)
5ـ استوارى حکومت. «شَدَدْنا مُلْکَهُ»( ص، 20)
6ـ امکانات فراوان. «أُوتِینا مِنْ کُلِّ شَیْءٍ» (نمل، 16)
7ـ حکمت. «آتَیْناهُ الْحِکْمَةَ وَ فَصْلَ الْخِطابِ» (صف، 20)
8ـ قضاوت. «فَاحْکُمْ بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ» (ص، 26)
9ـ نرم شدن آهن در دست او. «أَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ»
10ـ فهمیدن سخن پرندگان. «عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ» (نمل، 16)
11ـ هم صدایى کوهها و پرندگان با او. «یا جِبالُ أَوِّبِی مَعَهُ وَ الطَّیْرَ»
12ـ فرزندى مثل سلیمان. «وَهَبْنا لِداوُدَ سُلَیْمانَ» (ص، 30) در حدیث مىخوانیم که خداوند به داوود فرمود: تو بنده خوبى هستى اگر از بیت المال مصرف نکنى! او چهل روز گریه کرد تا خداوند آهن را بدست او نرم و مشغول زرهبافى شد و هر روز یک زره به قیمت هزار درهم مىبافت و تا سیصد و شصت زره بافت. (کافى، ج 5، ص 74 و تفسیر نور الثقلین، ج 3، ص 446 به نقل از تفسیر راهنما)
در این آیه کلمه اوبى در اصل از " تاویب" به معنى ترجیع و گرداندن صدا در گلو است، این ماده گاهى به معنى توبه نیز استعمال مىشود بخاطر اینکه حقیقت آن بازگشت به سوى خداست.
امتیازداوود(ع)چه بود ؟
گرچه همه ذرات جهان ذکر و تسبیح و حمد خدا مىگویند، خواه داوودى با آنها هم صدا بشود یا نشود، ولى امتیاز داوود این بود که به هنگام بلند کردن صدا و سردادن نغمه تسبیح، آنچه در درون این موجودات بود آشکار مىگشت و زمزمه درونى به نغمه برونى تبدیل مىشد همانگونه که در مورد تسبیح" سنگریزه" در دست پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) نیز در روایات آمده است.
و نیز در روایتى از امام صادق (علیه السلام) مىخوانیم: انه خرج یقرأ الزبور و کان اذا قرأ الزبور لا یبقى جبل و لا حجر و لا طائر الا اجابه!:" داوود به سوى دشت و بیابان خارج شد، و هنگامى که زبور را تلاوت مىکرد هیچ کوه و سنگ و پرندهاى نبود مگر اینکه با او همصدا مىشد" " کمال الدین صدوق" (طبق نقل المیزان جلد 16 صفحه 390)
آیه، بعد از ذکر این فضیلت معنوى به ذکر یک فضیلت مادى پرداخته مىگوید: " و ما آهن را براى او نرم کردیم" (وَ أَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ).
گرچه همه ذرات جهان ذکر و تسبیح و حمد خدا مىگویند، خواه داوودى با آنها هم صدا بشود یا نشود، ولى امتیاز داوود این بود که به هنگام بلند کردن صدا و سردادن نغمه تسبیح، آنچه در درون این موجودات بود آشکار مىگشت و زمزمه درونى به نغمه برونى تبدیل مىشد همانگونه که در مورد تسبیح" سنگریزه" در دست پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) نیز در روایات آمده است
در این باره بعضی گفته اند: خداوند به صورت اعجازمانندى روش نرم کردن آهن را به داوود تعلیم داد، آن چنان که بتواند از آن مفتولهاى نازک و محکمى براى بافتن زره بسازد.
وبعضی دیگر بر این عقیده اند که: قبل از داوود براى دفاع در جنگها از صفحات آهن استفاده مىشد که هم سنگین بود و هم اگر آن را به خود مىبستند چنان خشک و انعطاف ناپذیر بود که جنگجویان را سخت ناراحت مىکرد، هیچکس تا آن روز نتوانسته بود از مفتولهاى باریک و محکم آهن چیزى همچون زره ببافد که همچون لباس به راحتى در تن برود و با حرکات بدن نرم و روان باشد.
ولى ظاهر آیه این است که، نرم شدن آهن در دست داود به فرمان الهى و به صورت اعجاز انجام مىگرفت، چه مانعى دارد همان کسى که به کوره داغ خاصیت نرم کردن آهن را داده، همین خاصیت را به شکل دیگر در پنجههاى داود قرار دهد؟ در بعضى از روایات اسلامى نیز به همین معنى اشاره شده است. (" تفسیر برهان" جلد 3 صفحه 343 و تفسیر" نور الثقلین" جلد 4 صفحه 315 )
در حدیثى آمده است که خداوند به داود وحى فرستاد: نعم العبد انت الا انک تاکل من بیت المال فبکى داود اربعین صباحا فالان اللَّه له الحدید و کان یعمل کل یوم درعا ... فاستغنى عن بیت المال:
" تو بنده خوبى هستى جز اینکه از بیت المال ارتزاق مىکنى، داود 40 روز گریه کرد (و از خدا راه حلى خواست) خداوند آهن را براى او نرم کرد، زرهى مىساخت ... و به این وسیله از بیت المال بى نیاز شد"( مجمع البیان ذیل آیه مورد بحث)
درست است که بیت المال مصرف کسانى است که خدمت بدون عوض به جامعه مىکنند، و بارهاى زمین مانده مهم را بر مىدارند، ولى چه بهتر که انسان بتواند هم این خدمت را بکند و هم از کد یمین- در صورت توانایى- امرار معاش نماید، و داوود مىخواست چنین بنده ممتازى باشد.
نعمات را بهترین شکل ممکن مصرف کنیم !
به هر حال داوود از این توانایى که خدا به او داده بود در بهترین طریق یعنى ساختن وسیله جهاد، آن هم وسیله حفاظت در برابر دشمن، استفاده مىکرد، و هرگز از آن در وسائل عادى زندگى بهرهگیرى ننمود، و تازه از در آمد آن- طبق بعضى از روایات- علاوه بر اینکه زندگى ساده خود را اداره مىکرد چیزىهم به نیازمندان انفاق مىنمود (تفسیر ابو الفتوح رازى جلد 9 صفحه 192) علاوه بر همه اینها فایده دیگر این کار آن بود که معجزهاى گویا براى او محسوب مىشد.
بعضى از مفسران چنین نقل کردهاند که" لقمان" به حضور" داوود" آمد به هنگامى که نخستین زره را مىبافت، آهن را به صورت مفتولها و حلقههاى متعددى در مىآورد، و در هم فرو مىکرد این منظره سخت نظر لقمان را به خود جلب کرد، و در فکر فرو رفت، ولى هم چنان نگاه مىکرد، و هیچ سؤال ننمود، تا اینکه داوود بافتن زره را به پایان رسانید، برخاست و بر تن کرد و گفت چه وسیله دفاعى خوبى براى جنگ است؟! لقمان که هدف نهایى را دریافته بود، چنین گفت الصمت حکمة و قلیل فاعله!:" خاموشى حکمت است اما کمتر کسى آن را انجام مىدهد"! (مجمع البیان ذیل آیه مورد بحث)
کسى که دل خود را براى خدا نرم کند، خداوند هم آهن را براى او نرم مىکند. «أَوِّبِی ... أَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ»
پیامهای آیه:
1ـ خداوند، به بندگان برگزیدهى خود، عطایاى ویژهاى مىدهد. «وَ لَقَدْ آتَیْنا داوُدَ مِنَّا فَضْلًا»
2ـ هستى، شعور دارد و مورد خطاب الهى قرار مىگیرد. «یا جِبالُ أَوِّبِی»
3ـ مناجات موجودات، امرى حقیقى است، نه مجازى. «أَوِّبِی مَعَهُ»
4ـ دنیا و آخرت قابل جمع است. (نبوّت و تصرّف در هستى براى داوود جمع شد). «أَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ»
5ـ اولیاى خدا، ولایت تکوینى و قدرت بر تصّرف در هستى دارند. «أَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ»
6ـ استفاده از طبیعت ارزش است. «فَضْلًا ... وَ أَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ»
7ـ کسى که دل خود را براى خدا نرم کند، خداوند هم آهن را براى او نرم مىکند. «أَوِّبِی ... أَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ»
8ـ ذوب آهن، سابقهى دیرینهاى دارد. «أَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ»
9ـ اولیاى خدا با صنعت ارتباط داشتند. «أَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ»