تاریخ نگارش : هفتم دي 1393
سیمای سوره ی نبأ
حمیدرضا همایون
سوره نبأ هفتاد و هشتمین سوره قرآن است که پس از سوره معارج در سال دوم بعثت در مکه نازل شده و ۴۰ آیه دارد . اکثریت سوره های جزء آخر قرآن در مکه نازل شده است و بیش از همه چیز روی موضوع مبداء و معاد و بشارت و انذار تکیه می کند .
محتوا و محور های سوره نبأ
۱- سوالی که در آغاز سوره از حادثه بزرگ ( نباء العظیم ) یعنی روز قیامت مطرح شده است .
۲- بیان نمونه هایی از مظاهر قدرت خداوند در آسمان و زمین و زندگی انسانها و مواهب آن .
۳- بیان قسمتی از نشانه های آغاز رستاخیز .
۴- بیان گوشه ای از عذابهای دردناک طغیانگران .
۵- بیان قسمتی از نعمتها و موهبتهای شوق انگیز بهشتی را شرح می دهد .
نام های سوره نبأ و علت نامگذاری
۱- نبأ ( خبر ) خبر مهم و بزرگ قیامت که مردم درباره اش از یکدیگر سوأل می کنند .
۲- نام دیگر ( عمً ) است به معنای از چه ، زیرا سوره با این کلمه آغاز شده است .
۳- نام دیگر ( تساءل ) است به معنای از هم پرسیدن .
۴- به نام ( معصرات ) هم ذکر شده که در آیه ۱۴ آمده و اشاره به ابرهایی دارد که در اثر فشار ، باران از آنها می بارد .
سیمای سوره ی نبأ
سیاق های سوره ی نبأ
آیات ۱ تا ۵ - نفی پرسش انکاری از وقوع قیامت
ابتدا بر نزدیک بودن زمان آگاهی از صدق این خبر بزرگ تاکید می کند .
عَمَّ یَتَسَاءَلُونَ (١) عَنِ النَّبَإِ الْعَظِیمِ (٢) الَّذِی هُمْ فِیهِ مُخْتَلِفُونَ (٣) کَلا سَیَعْلَمُونَ (۴) ثُمَّ کَلا سَیَعْلَمُونَ (۵)
آیات ۶ تا ۱۶ - اثبات امکان و ضرورت قیامت
تکذیب کنندگان را متوجه نظام هستی می نماید ، توجهی که با آن جایی برای انکار علم و قدرت و حکمت خداوند و در نتیجه انکار امکان و ضرورت معاد باقی نمی ماند .
أَلَمْ نَجْعَلِ الأرْضَ مِهَادًا (۶) وَالْجِبَالَ أَوْتَادًا (٧) وَخَلَقْنَاکُمْ أَزْوَاجًا (٨) وَجَعَلْنَا نَوْمَکُمْ سُبَاتًا (٩) وَجَعَلْنَا اللَّیْلَ لِبَاسًا (١٠) وَجَعَلْنَا النَّهَارَ مَعَاشًا (١١) وَبَنَیْنَا فَوْقَکُمْ سَبْعًا شِدَادًا (١٢) وَجَعَلْنَا سِرَاجًا وَهَّاجًا (١٣) وَأَنْزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ مَاءً ثَجَّاجًا (١۴) لِنُخْرِجَ بِهِ حَبًّا وَنَبَاتًا (١۵) وَجَنَّاتٍ أَلْفَافًا (١۶)
آیات ۱۷ تا ۳۹ - توصیف روز جدایی طغیانگران و تقوا پیشگان
در ادامه برای تثبیت اعتقاد به قیامت ، زبان به توصیف آن می گشاید و سرنوشت طغیانگران از متقیان جدا می گردد ، معیار این جدایی ابدی ، مواضع آنها نسبت به یوم الفصل است ، آنانی که به حساب یوم الفصل اعتقاد ندارند گرفتار جهنم ابدی می شوند .
إِنَّ یَوْمَ الْفَصْلِ کَانَ مِیقَاتًا (١٧) یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْوَاجًا (١٨) وَفُتِحَتِ السَّمَاءُ فَکَانَتْ أَبْوَابًا (١٩) وَسُیِّرَتِ الْجِبَالُ فَکَانَتْ سَرَابًا (٢٠) إِنَّ جَهَنَّمَ کَانَتْ مِرْصَادًا (٢١) لِلطَّاغِینَ مَآبًا (٢٢) لابِثِینَ فِیهَا أَحْقَابًا (٢٣) لا یَذُوقُونَ فِیهَا بَرْدًا وَلا شَرَابًا (٢۴) إِلا حَمِیمًا وَغَسَّاقًا (٢۵) جَزَاءً وِفَاقًا (٢۶) إِنَّهُمْ کَانُوا لا یَرْجُونَ حِسَابًا (٢٧) وَکَذَّبُوا بِآیَاتِنَا کِذَّابًا (٢٨) وَکُلَّ شَیْءٍ أَحْصَیْنَاهُ کِتَابًا (٢٩) فَذُوقُوا فَلَنْ نَزِیدَکُمْ إِلا عَذَابًا (٣٠) إِنَّ لِلْمُتَّقِینَ مَفَازًا (٣١) حَدَائِقَ وَأَعْنَابًا (٣٢) وَکَوَاعِبَ أَتْرَابًا (٣٣) وَکَأْسًا دِهَاقًا (٣۴) لا یَسْمَعُونَ فِیهَا لَغْوًا وَلا کِذَّابًا (٣۵) جَزَاءً مِنْ رَبِّکَ عَطَاءً حِسَابًا (٣۶) رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا الرَّحْمَنِ لا یَمْلِکُونَ مِنْهُ خِطَابًا (٣٧) یَوْمَ یَقُومُ الرُّوحُ وَالْمَلائِکَهُ صَفًّا لا یَتَکَلَّمُونَ إِلا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَقَالَ صَوَابًا (٣٨) ذَلِکَ الْیَوْمُ الْحَقُّ فَمَنْ شَاءَ اتَّخَذَ إِلَى رَبِّهِ مَآبًا (٣٩)
آیه ۴۰ - غفلت زدایی از عذابی نزدیک و حسرتبار
در آخرین گام هشدار غفلت زدایی صادر می شود : مبادا غفلت کنید و در آن روز بزرگ ، کافری باشید با این زبان حال که : ای کاش خاک بودم .
إِنَّا أَنْذَرْنَاکُمْ عَذَابًا قَرِیبًا یَوْمَ یَنْظُرُ الْمَرْءُ مَا قَدَّمَتْ یَدَاهُ وَیَقُولُ الْکَافِرُ یَا لَیْتَنِی کُنْتُ تُرَابًا (۴٠)
نکات اخلاقی و اجتماعی سوره نبأ
۱- کیفرهای الهی عادلانه است ( جزاء وفاقا آیه ۲۶ )
۲- پاداشهای الهی عطا و تفضل اوست نه اینکه ما طلبی داشته باشیم ( آیه ۳۶ )
۳- دلیل غفلت آن است که مردم قیامت را دور می پندارند ( عذابا قریبا آیه ۴۰ ) در حالی که عذاب نزدیک است .
۴- سرنوشت اخروی هر کس به دست خود اوست ( ینظر المرء ما قدمت یداه آیه ۴۰ )
۵ – پشیمانی دلیل بر اختیار انسان است ( یا لیتنی کنت ترابا آیه۴۰ ) خاک یک دانه می گیرد یک خوشه می دهد ولی کفار صدها دلیل و بر هان می شنوند ولی یکی را نمی پذیرند پس خاک بر کافر برتری دارد ( کافر با دیدن عذابها می گوید ای کاش خاک بودم )
ویژگی های سوره ی نبأ
۱- در این سوره بیم و امید در کنار هم قرار گرفته ، پاداش متقیان در برابر طاغیان ( انً جهنم کانت مرصادا . . . انً للمتقین مفازا )
۲- کامیابی و رستگاری در سایه نعمتهای مادی و معنوی است ، برای متقین باغها (حدائق ) رمز نعمتهای مادی و لا یسمعون رمز نعمتهای معنوی است ، (لایسمعون فیها لغوا و لا کذابا ) نمی شنوند در آنجا سخن بیهوده و نه دروغی .
جلسات بهشتی این چنین است ، از باغهای سرسبز و حوریانی بسیار جوان ، جامهای لبریز و پی در پی و پاداشهای فراوان از جانب پروردگار و نعمتهای بهشتیان را اینگونه در مقابل عذابهای کافران مانند : چرک و خون آب سوزان و . . . به تصویر کشیده .
۳- در این سوره اشاره به نعمتهایی می نماید که هم اکنون از آن بهره مندیم : آرامش در زمین ، وجود همسر ، پوشش شب و خواب ، تابش خورشید و نعمتهای باران و باغهای پر درخت و . . .
فضیلت سوره نبأ
رسول خدا (ص) فرمودند :
کسی که سوره عم یتساءلون را بخواند از نوشیدنی خنک و گوارای بهشتی در قیامت سیرابش می کنند .
و نیز فرمودند:
کسی که آن را بخواند و حفظ کند حساب او در روز قیامت ( چنان سریع انجام می گیرد که ) به مقدار خواندن یک نماز خواهد بود .
امام صادق علیه السلام فرمودند :
کسی که همه روزه خواندن سوره عم یتساءلون را ادامه دهد ، سال تمام نمی شود مگر این که خانه خدا را زیارت کند .
بارالها ! آن روز که همه اعمالمان را با چشم خود می بینیم ما را شرمنده و شرمسار مفرما آمین یا رب العالمین .