تاریخ نگارش : هفتم شهريور 1390

تربیت فرزند از نظر آیت الله مکارم شیرازی
فاطمه نصیری خلیلی

آیت الله العظمی مکارم شیرازی در درس تفسیر خود، به ذکر عوامل اصلی در تربیت فرزند، حقوق فرزند بر والدین و عوامل موثر در سعادت وی پرداختند.
ایشان با اشاره به در پیش بودن عید فطر و با اشاره به آیات پایانی مربوط به زندگانی حضرت نوح(ع) گفتند: زمانی که پسر حضرت نوح(ع)، دعوت پدر را رد کرد و دچار غرقاب شد؛ در حالی که خداوند وعده داده بود که تمامی اهل این پیامبر بزرگ را نجات دهد، شیخ الانبیا (حضرت نوح(ع)) خطاب به خداوند، دلیل این مساله را جویا شد و خداوند نیز پسر حضرت را، به دلیل «غیر صالح» بودن، «غیر اهل» نیز معرفی کرد.

این مرجع تبلیغ، داستان پسر حضرت نوح(ع) را یکی از داستان های عبرت آموز تربیتی در دایره معارف اسلامی ذکر و تصریح کردند: بسیاری سوال می پرسند که زمانی که حضرت نوح(ع) برای هدایت یک نفر ۱۲ سال وقت صرف می کنند و فرزندشان با نطفه ای پاک به دنیا می آیند، چگونه نتوانستند فرزند خود را هدایت کنند، که در اینجا باید به نکاتی اشاره کرد که نشان می دهد، از نظر اسلام، عوامل مختلفی در رشد و تربیت فرزند موثر هستند.
کلید واژه : تربیت فرزند, حقوق هشت گانه فرزند بر والدین, دلایل انحراف فرزندان, دین داری، ملاک انتخاب همسر, نقش رسانه ها
ناشر : پایگاه شیعه‌ها

* دلایل انحراف فرزندان از نظر علوم تربیتی اسلامی

مثلث شخصیت

ایشان افزودند: دلایل انحراف افراد به موارد مختلفی مربوط می شود که دانشمندان علوم تربیتی سه مکتب اصلی را در شکل گیری تربیت شخص، ذکر کرده اند که به مثلث شخصیت معروف شده است؛ انسان ها در این سه مکتب مراحل رشد و تربیت خود را طی می کنند که توجه به هر یک از این سه مکتب از اهمیت بسیاری برخوردار است.

معظم له، دامان مادر و آغوش پدر را اولین مکتب تربیت فرزند ذکر کرده و خاطرنشان ساختند: درس استاد و جامعه و محیط کار، درس و اماکن عمومی از جمله مکاتبی است که در تربیت فرزند، نقش اساسی دارند.

* نقش رسانه ها در تربیت فرزندان

این مرجع تقلید، تصریح کردند: در عصر و زمان ما، مثلث شخصیت، به مربع تبدیل شده و رسانه های دیداری و شنیداری و مکتوب از جمله روزنامه ها، سایت ها، ماهواره ها، رادیو و تلوزیون و پیامک ها و سایر وسایل ارتباط جمعی نیز نقش مهمی در تربیت و یا انحراف افراد دارند، اما اسلام، برای همه این مکاتب و عرصه ها، برنامه های تربیتی دارد که توجه به آنها ضامن سعادت افراد است.

ایشان گفتند: از نظر اسلام، انتخاب همسر، اولین مرحله و مرتبه تربیتی فرزند محسوب می شود که در این باره نیز روایات متعددی برای نحوه و معیارهای انتخاب همسر از لسان حضرات معصومین(ع) به چشم می خورد که توجه به آنها می تواند سعادت فرد و فرزندانش در آینده را تامین کند.

* دین داری، ملاک اصلی در انتخاب همسر

این مرجع تقلید، دین داری را مهم ترین ملاک برای انتخاب همسر دانستند، و افزودند: چه بسیار افرادی که به خاطر جمال همسر، ثروت وی و یا ثروت پدر همسر، با وی ازدواج کردند که همین عوامل، بلای جان آنها شد.

ایشان با اشاره به حدیثی از امام صادق(ع) در خصوص ملاک های انتخاب همسر خاطرنشان ساختند: در این روایت،امام صادق(ع) فرموده اند که اگر کسی به خاطر زیبایی، مال دختر و یا خانواده وی با او ازدواج کند، خداوند، وی را به همان عوامل واگذار می کند و دست از حمایت وی بر می دارد؛ این در حالی است که اگر ملاک انتخاب، دیانت باشد، خداوند، بقیه عوامل را نیز برای وی فراهم می کند.

آیت الله العظمی مکارم شیرازی با ذکر این مطلب که تربیت فرزند، از منظر اسلام از دوران انعقاد نطفه وارد مرحله تازه ای می شود، اظهارداشتند: اسلام اعلام می دارد که آغاز نطفه گذاری باید با نام خدا انجام شود، پس از آن مراحل رشد جنین نیز با دستوراتی از جانب اسلام همراه است که تا آغاز تولد فرزند در این مرحله ادامه دارد که خوردن غذای حلال در دوران بارداری و شیر حلال و پاک در دوران آغاز تولد، از جمله آنهاست.

* حقوق هشت گانه فرزند بر والدین از نظر اسلام

معظم له در ادامه با ذکر این مطلب که اسلام، حقوق هشت گانه ای برای فرزندان بر عهده والدین قرار داده است، گفتند: این حقوق در سه روایت از امام علی(ع) و پیامبر اکرم(ص) برای مومنان بیان شده است که امام علی(ع) سه حق نام نیک، آموزش ادب و تربیت و آموزش قرآن را از جمله حقوق فرزند بر والدین ذکر فرموده اند.

این مرجع تقلید، نام گذاری برای فرزند را دارای آثار تلقینی بر وی ذکر کردند و اظهارداشتند: به طور قطع، زمانی که یک فرزند را با اسامی از جمله عبدالله، عبدالرحمن، علی، فاطمه و محمد صدا می زنند، آثار تلقینی زیادی در وی دارد که خوشبختانه در کشور ما توجه خوبی به این مساله شده است و با وجود افزایش روزافزون نام های رنگارنگ، بر اساس اعلام رسمی سازمان ثبت احوال، هنوز هم نام های محمد و علی و فاطمه و زهرا، بیشترین نام هایی است که والدین برای فرزندان خود انتخاب می کنند؛ در همین زمینه اسلام دستور داده اند که اسامی همچون خالد(همیشه جاویدان) و مالک را به دلیل آثار تلقینی آن بر فرزندان خود نگذارید.

این مرجع تقلید، آموزش عملی ادب و تربیت به فرزند را از مهم ترین وظایف والدین ذکر کرده و اضافه کردند: اگر پدر و مادری به فرزند خود به صورت زبانی و حتی تنبیه بدنی بخواهند ادب بیاموزند ولی خودشان دروغ بگویند و با الفاظ زشت یکدیگر را خطاب کنند، این تربیت به هیچ وجه موثر واقع نمی شود.

معظم له آموزش قرآن به فرزند را از دیگر وظایف مهم خانواده ها دانستند و گفتند: گاهی یک آیه قرآن می تواند فردی جنایتکار را اصلاح کند و توجه به همین آیات قرآنی ملت هایی را سعادتمند می کند.

ایشان افزودند: پیامبر اکرم(ص) نیز در روایاتی که در کنزالعمال ذکر شده است، ۵ حق دیگر را نیز از حقوق فرزندان بر پدر و مادر ذکر کرده اند که از آن جمله می توان به حق آموزش خواندن و نوشتن، شنا و تیراندازی اشاره کرد؛ در حالی که بسیاری به اشتباه می گویند که برخی از این وظایف به ویژه تیراندازی شاید در عصر حاضر ضروری نیست، ولی به این نکته توجه نداشته اند که اگر همین آموزش های نظامی نبود، بیگانگان ملت ما را نابود می کردند و اگر همین آموزش ها نبود، اسراییل حزب الله و کل لبنان را می بلعید.

ایشان گفتند: پرهیز از خوراندن غذای حرام به فرزندان و تلاش برای تهیه غذای پاک برای آنها از جمله مهم ترین وظایفی است که رسول الله(ص) متوجه والدین کرده اند.

این مرجع تقلید، هشتمین حق فرزند بر پدر و مادر را، که از جانب پیامبر گرامی اسلام(ص) ذکر شده است، تلاش در جهت فراهم کردن امکانات ازدواج برای فرزند، ذکر کردند و اظهارداشتند: در این زمانه که بسیاری از خانواده با ارایه شروط دست و پا گیر، ازدواج های آسان را سخت کرده اند و از همین مسایل پوچ برای جوان ها، بت هایی ساخته اند که ازدواج آنها را با مشکلات بسیاری متوجه کرده است، امام علی(ع) و حضرت زهرا(س) بهترین الگوی ازدواج، جشن و مهریه وجهیزیه برای هر فردی تلقی می شوند زیرا این دو بزرگوار به معنای واقعی ازدواج آسان را به همه جوانان و مسلمانان نشان دادند.

* چه موقع والدین شریک جرم فرزندان هستند

این مرجع تقلید خاطرنشان کردند: بسیاری از والدین رسم و رسوم دست و پاگیر را جزیی از آبروی خود می دانند در حالی که نمی دانند، زمانی آبروی آنها می رود که فرزندان آنها منحرف شوند، بسیاری از آنها به این روایت از معصوم توجه ندارند که اگر فرزندشان به سن ازدواج رسید و آنها شرایط ازدواج را برای وی فراهم نکنند، در هر گناهی که وی مرتکب شوند، شریک محسوب می شوند.

حضرت آیت الله مکارم شیرازی در پایان با توصیه به مومنان برای پرداخت زکات فطره در روز عید فطر، اظهارداشتند: افرادی که زندگی شان تامین است و در آمد آنها بیشتر از مخارج شان است، باید زکات فطره را بپردازند؛ در این میان، زکات دهندگان باید مراقب خویشاوندان نیازمند و افراد آبرومندی که می شناسند باشند و به آنها کمک کنند.