تاریخ نگارش : هفتم شهريور 1390
عامل سقوط انسان و جامعه
فاطمه نصیری خلیلی
حضرت آیت الله مظاهری طی سخنانی در درس اخلاق خود تصریح کردند: تجمل گرایی عامل سقوط انسان و اجتماع است. انسان تجمل‌گرا به حق خود قانع نیست و سعی میکند از هر راهی که می‌تواند زندگی تجملی را ادامه دهد و لازمه این تجمل گرایی گناهان نظیر حق‌الناس است.
کلید واژه : تجمل گرایی، عوامل سقوط انسان
ناشر : شیعه‌ها
بسم‌الله الرّحمن الرّحیم
«رَبِّ اشْرَحْ لی صَدْری، وَ یَسِّرْ لی أَمْری، وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانی، یَفْقَهُوا قَوْلی»
زندگی تجمّلی، زندگی چشم و هم چشمی و مصرفی و زندگی توأم با اسراف و تبذیر، انسان و اجتماع را نابود می‌سازد. امیرالمؤمنین«سلام الله‌علیه» می‌فرمایند: زندگی تجمّلی، انسان را به سقوط میکشاند.
و قد رقّت و دقّت و استرَقّت فضول العیش اعناق الرجالی
آنچه انسان را در دنیا و آخرت، ذلیل و خار میکند، موجب ضعف عصب و افسردگی است و آدمی را میرساند به آنجا که مجبور است در مقابل هر کس و ناکسی متواضع شود و گردن کج کند، زندگی تجمّلی و همراه با اسراف و تبذیر است.
«وَ أَصْحابُ الشِّمالِ ما أَصْحابُ الشِّمالِ، فِی سَمُومٍ وَ حَمِیمٍ، وَ ظِلٍّ مِنْ یَحْمُومٍ، لا بارِدٍ وَ لا کَرِیمٍ، إِنَّهُمْ کانُوا قَبْلَ ذلِکَ مُتْرَفِینَ، وَ کانُوا یُصِرُّونَ عَلَى الْحِنْثِ الْعَظِیم» [۱]
دست چپی‌ها در روز قیامت چقدر شومند. رسوایی و نامۀ عملشان به دست چپشان و بالأخره در صف کفّار و منافقین و فجّار هستند. به واسطۀ تجمّل گرایی‌ها در دنیا که منجر به گناهان بزرگ بزرگ شده است، زیر دود و هُرم جهنّم، به سر می‌برند.
قرآن شریف، راجع به آن ملّتی که تجمّل گرا باشد، میفرماید: وقتی که تجمّل گرایی در میان مردم زیاد شد، استحقاق عقوبت پیدا میکنند و بالأخره نابود میشوند.
«وَ إِذا أَرَدْنا أَنْ نُهْلِکَ قَرْیَةً أَمَرْنا مُتْرَفِیها فَفَسَقُوا فِیها فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْناها تَدْمِیرا» [۲]
لازمۀ تجمّل گرایی گناهانی نظیر حقّ النّاس است. زیرا انسان تجمّل گرا، به حق خود قانع نیست و سعی میکند از هر راهی که می‌تواند، زندگی تجمّلی را ادامه دهد. مجالس تشریفاتی و توأم با گناهان بزرگ، اختلاط بین زن و مرد، بدحجابی، بی حجابی و فساد اخلاقی، ناشی از تجمّل گرایی است. ملّت تجمّل گرا مستحق عذاب میشود و این ملت نابود است. ملّتی که نگرانی، افسردگی و ضعف عصب داشته باشد و نیز ملّتی که مبتلا به گناه است، نابود شده است.
*راهکار پیشگیری از سقوط تجمّل گرایی
راهکار پیشگیری از این سقوط نیز بازگشت به قناعت و ساده‌زیستی است. سرمشق گرفتن از سیرۀ اهل بیت«علیهم‌السّلام»، مانع سقوط است. البته از ما انتظار ندارند که مثل آن بزرگواران باشیم، زیرا نمی‌توانیم به اندازۀ ایشان قناعت و ساده‌زیستی داشته باشیم، بلکه باید از آن ذوات مقدّس ها سرمشق بگیریم.
«و لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَة لمن کان یرجو الله بل یوم الآخر» [۳]
هرکه آرزوی رسیدن به خداوند را دارد و هرکه طالب بهشت و برخورداری از نعمت‌های اخروی است، باید اهل بیت «علیهم‌السّلام» را اسوه قرار دهد و در حدّ توان سعی نماید شیوۀ زندگی خویش را به سیرۀ آنان شبیه سازد. اگر دولت و ملت، اراده کنند، می‌توانند در مدت کمی وضعیت را تغییر دهند و قناعت و ساده زیستی را در جامعه حاکم سازند تا از نابودی بیشتر و خسارات بالاتر، پیشگیری شود. کسی تصوّر نکند نمیشود، اگر بخواهیم حتماً درست میشود.
*زندگی مورد پسند قرآن کریم
قرآن کریم، زندگی مؤمن را ساده و به دور از اسراف می‌داند:
«وَ الَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً» [۴]
میفرماید: مؤمن آن است که زندگی تجمّلی و مسرفانه ندارد و البته بخیل هم نیست که زن و بچهاش در مضیقه باشند.
روش زندگی از نظر اقتصادی به سه قسم منقسم میشود: قسم اوّل: زندگی ضروری؛ یعنی در حدّ بخور و نمیر، قسم دوّم: زندگی رفاهی؛ یعنی زندگی متوسط، یعنی برخورداری رفاهی از خوراک، پوشاک، مسکن و ازدواج، همراه با ساده زیستی و بدون تجمّل، اسراف و تبذیر، که قرآن کریم این زندگی را برای مؤمنین می‌پسندد. قسم سوم: زندگی تجملّی، همین زندگی که امروزه در بین همۀ اقشار مردم رایج شده است و مورد مذمّت قرآن و عترت می‌باشد.
مجالس عقد و عروسی تشریفاتی، جهیزیه‌های ناروا و مهریه‌های سنگین، از مصادیق بارز تجمّل‌گرایی است و بلای بزرگی محسوب میشود که به قول قرآن کریم، ملّت را نابود میکند. بسیاری از لوازم جهیزیه‌ها اضافی است و هیچ‌گاه استفاده نمیشود، این کار نوعی احتکار است و گناه بزرگی دارد. مردم باید دست از این کارهای زشت بردارند و الاّ دردسرهایی که اکنون نیز وجود دارد، بیشتر میشود. جوان‌های عزیز، خداوند ضامن شده است که خرج را بدهد. خدا، کرم زیر زمین را گرسنه نمیگذارد. نمیشود که خداوند انسان را خلق کرده و روزی او را نرساند.
«إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِین» [۵]
خداوند تعالی قدرت دارد بر این‌که روزی انسان را برساند و روزی یعنی مخارج یک زندگی در حد متوسط. اما هزینه‌های زندگی برجی و تجمّلی را نمیرساند. کسی که طالب زندگی تشریفاتی و مصرفی است، مجبور است با قرض و وام و حتی با مال مردم خوری و ربادادن و با اقسام گناهان اقتصادی دیگر، مخارج زندگی را تهیه کند.
بنابر نظر اسلام، زندگی انسان باید در حد متوسط و به صورت رفاهی اداره شود و باقیماندۀ درآمد، صرف رسیدگی به دیگران و دستگیری از نیازمندان شود. تعاون و قانون مواسات، واجب است و هرکسی به اندازۀ وسعش باید به آن عمل کند. پایۀ اقتصاد اسلام تعاون است و باید جایگزین اسراف و تبذیر و خودخوری شود تا به اقتصاد اسلام عمل گردد.
*خسارات ناشی از تجمّل گرایی
بیماری‌های روحی روانی که امروزه بسیاری به آن مبتلا شده‌اند، ناشی از تجمّل گرایی است. در زمان جوانی ما این تجمّلات و تشریفات نبود و مردم ساده زیست بودند، این افسردگی‌ها و بیماری‌های عصبی هم وجود نداشت. اختلافات خانوادگی و افزایش طلاق و نیز مرگ‌های ناگهانی از همین ناحیه سرچشمه می‌گیرد. زندگی‌های امروزه، نشاط و شادابی ندارد و لذا زندگی نیست، مرگ تدریجی است.
رواج فساد اخلاقی و کردار زشت برخی جوانان در مدگرایی که مبالغ فراوانی برای آن هدر میرود، در اثر تجمّل‌گرایی است.
تجمّل گرایی، مانع ازدواج شده است. قضیّۀ عزوبت و تجرّد که خیلی مصیبت درست کرده، ناشی از این است که وقتی جوان به خواستگاری میرود، خانوادۀ عروس، سؤال‌های نامربوطی از او می‌پرسند که اگر نتواند نظر آنان را در تجهیز تجمّلات تأمین کند، به او جواب رد می‌دهند. به همین جهت سنّ دخترها و پسرها بالا رفته و نتوانسته‌اند ازدواج کنند. ما یک در صد هم خیال نمیکردیم که جمهوری اسلامی که پیروز شد، این مسائل پدید آید، بلکه تصوّر میکردیم پس از پیروزی انقلاب، مردم، به آیۀ «وَ الَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً»[۶] عمل میکنند. با کمال تأسف باید گفت که امروزه غریی‌ها ساده زیستتر از ما هستند. آن‌ها ساده زیستی را از اسلام گرفته‌اند و در حالی که از نظر پایه و ریشه و ارز و پشتوانه، بسیار عالی و از نظر صنعت، بسیار مقتدر و پیشرفته هستند، اما زندگی آنان بسیار ساده است. یعنی به آنچه اسلام میگوید، عمل میکنند. وقتی انقلاب پیروز شد دلار هفت تومان بود؛ یعنی پول ما ارزش داشت. الان کار به جایی رسیده که دلار بیش از هزار تومان و ریال سعودی، بیش از دویست و پنجاه تومان است. اسلام میگوید: «أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّة»[۷] میفرماید: شما باید هم از نظر اسلحه و هم از نظر مالی، در مقابل دشمن، قدرتمند باشید. به جای این‌که ما به این آیه عمل کنیم، غربی‌ها عمل کرده‌اند و ما این‌گونه دستورات اسلام را فراموش کرده‌ایم.
اقتصاد ما صددرصد مریض است و ما باید اقتصاد سالم داشته باشیم. خودِ من قبل از پیروزی انقلاب، چهار جلد کتاب به نام «مقایسه بین سیستم‌های اقتصادی» نوشتم و اقتصاد اسلام را با اقتصاد سرمایهداری و با اقتصاد کمونیستی و با اقتصادهای دیگر دنیا، مقایسه کردم و در آن کتاب اثبات کردم که اقتصاد اسلام، مهم‌تر و بلندمرتبه‌تر از همۀ اقتصادهاست. اکنون کار به جایی رسیده که اقتصاد ایران، در اثر تجمّل گرایی و حیف و میل، در مرتبۀ بسیار نازلی قرار دارد.
قبل از عید نوروز امسال، در همین جلسۀ اخلاق گفتم که ای مردم! امسال تجمّل گرایی نکنید، من تضمین میکنم اگر بخواهید می‌توانید مسئلۀ عزوبت را با کاهش خرج و مخارج اضافی به خصوص در مسافرت عید، حل کنید. اگر ملّت همکاری می‌کردند و دولت نیز هزینۀ حیف و میل و تشریفات و جشن نوروز و میهمانان خارجی را به این امر مهم و اساسی اختصاص می‌داد، همۀ دخترها و پسرهایی که در اثر فقر در خانه مانده‌اند، ازدواج می‌کردند و قضیّۀ مسکن نیز حل می‌شد. ولی ما به جای رسیدگی به دیگران و حلّ مشکلات مردم و جوانان، پول‌ها را آتش میزنیم. جشن نوروز که چند سال است در ایام عید، برگزار میکنند و میهمانانی از کشورهای مختلف دنیا به ایران می‌آورند و می‌برند، هزینه‌های فراوانی دارد که با مبالغ آن می‌توان بسیاری از مشکلات اقتصادی را رفع کرد. نمیدانیم از کجا بنالیم، از دولت تجمّل گرا یا از ملّت تجمّل گرا؟
ده سال، پیامبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» و پنج سال، أمیراألمؤمنین«سلام‌الله علیه» حکومت کردند و اقتصاد حکومت آنان سالم و عاری از کمبود و نارسایی بوده است. زیرا هم مردم و هم حکومت، تجمّل، اسراف، تبذیر و حیف و میل نداشته‌اند. داستان خاموش کردن شمع بیت‌المال توسط أمیرالمؤمنین، هنگامی که طلحه و زبیر کار خصوصی داشتند، خود شاهد این ادّعا است. تعاون آن حضرت نیز به گونه‌ای بود که طی بیست و پنج سال خانه‌نشینی، بیست و شش مزرعه برای فقرا و تقویت اسلام، آباد و وقف کردند.
اکنون اقتصاد ما بسیار بد است. افراد فقیر و گرسنه، مخصوصاً در روستاها فراوان داریم. بسیاری از مردم و به وی‍ژه جوانان، بی مسکن هستند. دسته‌ای از مردم نیز تجمّلگرا هستند و درآمدهای کلان خود را به صورت حرام هزینه میکنند. اما مسلّم است که بسیاری از مردم، از نظر خوراک، پوشاک، مسکن و ازدواج در مضیقۀ شدید هستند. افراد محترم و باآبرویی بی‌کار شده‌اند و در کمال احتیاج به سر می‌برند. معلوم است که بی کاری، ناگهان به قاچاق مواد مخدّر منتهی میشود. این قضیۀ اعتیاد که متأثّر از تجمّل گرایی است، غوغا میکند. اعتیاد از کجا پیدا شد؟ از بی اعتنایی دولت و ملت. همه در این زمینه مقصرند: کُلُّکُمْ رَاعٍ وَ کُلُّکُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِیَّتِه [۸].
«والسّلام‌علیکم و رحمة‌الله و برکاته»
۱- واقعه / ۴۶-۴۱
۲- اسراء / ۱۶
۳- احزاب / ۲۱
۴- فرقان / ۶۷
۵- ذاریات / ۵۸
۶- فرقان / ۶۷
۷- انفال / ۶۰
۸- بحارالأنوار، ج ۷۲، ص ۳۸