تاریخ نگارش : بیست و نهم مهر 1390

معنای حروف مقطعه قرآن
حاجیه تقی زاده فانید

در ابتدای ۲۹ سوره از سوره های قرآن، یک یا چند حرف از حروف الفبا وجود دارد، که مجموعاً ۷۸ حرف است که با حذف مکررات ۱۴ حرف می شود؛ یعنی نصف حروف هجاء که ۲۸ حرف است. این حروف را «حروف مقطعه»، یا «حروف نورانی» گویند.

دربارۀ حروف مقطعه آرا و نظریات گوناگونی ارائه شده است که به بعضی از آنها اشاره می کنیم:
کلید واژه : حروف مقطعه قرآن
ناشر : سایت فرهنگ و معارف قرآنی

معنای حروف مقطعه قرآن

در ابتدای ۲۹ سوره از سوره های قرآن، یک یا چند حرف از حروف الفبا وجود دارد، که مجموعاً ۷۸ حرف است که با حذف مکررات ۱۴ حرف می شود؛ یعنی نصف حروف هجاء که ۲۸ حرف است. این حروف را «حروف مقطعه»، یا «حروف نورانی» گویند.

دربارۀ حروف مقطعه آرا و نظریات گوناگونی ارائه شده است که به بعضی از آنها اشاره می کنیم:

۱- این حروف اشاره است به این که این کتاب آسمانی با آن عظمت و اهمیتی که تمام سخنوران عرب و غیر عرب را متحیر ساخته، و دانشمندان را از معارضه با آن عاجز نموده است، از همان حروف “الفباء” و کلمات معمولی که در اختیار همگان قرار دارد، ترکیب یافته است.

۲٫ حروف مقطعه از متشابهات قرآن است که هرگز قابل حل نبوده و از جمله مجهولات مطلق است و راه علم به آن، کاملاً بر مردم بسته است.

۳٫ این حروف، صرفاً حروف مجرده هستند و هیچ رمز و اشاره و معنایی جز خاصیت آوائی ندارند. حکمت آوردن این حروف در اوایل سوره ها از محدودۀ الفاظ و اصوات تجاوز نمی کند و آوای این حروف در آن روزگار هنگام تلاوت قرآن، موجب جلب توجه حاضرین بوده تا به قرآن گوش فرا دهند؛ زیرا معاندین پیوسته در این صدد بودند که سر و صدا ایجاد کنند تا نوای قرآن به گوش رهگذران عرب نرسد.

۴٫ این حروف نشانۀ بیشتر به کار رفتن حروف مزبور در کلمات آن سوره است و یک معجزه است. بدرالدین رزکشی گوید: یکی از اسرار دقیق این حروف آن است که بیشترین کلمات هر سوره با همان حرفی که در ابتدای آن واقع شده ترکیب یافته اند؛ مثلاً حرف “ق ” در هریک از سوره های “ق” و”حم عسق” ۵۷ بار تکرار شده است و نسبت به آن حروف دیگر این سوره بیشتر است به جز سوره “شمس”، “قیامت”، ” فلق”. یک دانشمند مصری بر اساس این نظر محاسبه های پیچیده ای را توسط رایانه انجام داده و نتیجه گرفته است که این حروف نشانۀ غلبه آن در کلمات آن سوره است و این خود یک معجزه است.

۵٫ این حروف به منظور سوگند به کار رفته اند. سوگند خوردن به این حروف بدان سبب است که اصل کلام در تمامی زبان ها بر پایه این حروف است.

۶٫ میان این حروف و محتوای سوره های مربوط، رابطه ای وجود دارد؛ زیرا با تدبر در سوره هایی که با حروف مقطعه مشابه افتتاح شده در می یابیم که این سوره ها از حیث محتوا متشابه به یکدیگرند.[۱]

۷٫ برخی از این حروف مقطعه علامت اختصاری و اشاره به اسمی از اسمای حسنای الاهی و برخی نیز رمز اشاره به نام پیامبر اکرم (ص) است، هریک از نامهای الاهی مرکب از چند حرف است و از هر نامی حرفی گزینش شده و به صورت ناپیوسته در ابتدای برخی سور قرآن قرائت می شود. جویریه از سفیان الثوری روایت کرده است که: به جعفر بن محمد بن علی بن الحسین (ع) عرض شد: ای پسر رسول خدا معنای این کلمات از کتاب خداوند متعال که می فرماید: “الم” و … چیست؟

امام صادق (ع) فرمود: معنای “الم” که در اول سورۀ بقره است، “انا الله الملک” است و اما “الم” که در ابتدای سوره آل عمران است، معنایش “انا الله المجید” است و …

۸٫ این حروف اجزای اسم اعظم الاهی است.

۹٫ این حروف به تعداد آیات سوره ها اشاره داشته باشد.

۱۰٫ حروف مقطعه هر سوره، نام همان سوره است، چنان که سوره های “یس”، “طه”، “ص”، و هر کدام به نام حروف مقطعه خود موسوم شده است.

۱۱٫ این حروف اشاره به مدت بقای امت اسلامی دارد.

۱۲٫ این حروف برای مرز بندی بین سوره ها و نشانه انقضای سوره قبلی و شروع سوره بعدی است.

۱۳٫ این حروف به منزلۀ خلاصه و پیام اجمالی محتوای سوره است.

۱۴٫ این حروف، ناظر به نام کسانی است که نسخه هایی از قرآن را در اختیار داشتند مثلاً (س) ناظر به نام سعدبن ابی وقاص است.[۲]

۱۵٫ این حروف رموزی هستند میان خدا و رسول، که کسی از آن، آگاهی ندارد. رأی مختار محققان این است. [۳]

امام صادق (ع) فرمود: “الم”، رمز و اشاره ای است میان خدا و حبیب او محمد (ص) خواسته تا کسی جز او بر آن آگاه نگردد آن را به صورت حروف درآورده تا آن رموز را از چشم اغیار دور نگاه دارد و تنها بر دوست روشن و ظاهر سازد.[۴]

از ترتیب حروف مقطعه در کنار هم، کلمات و عبارت های متعددی به دست می آید که اشخاص اهل فکر و نظر با توجه به اعتقادات و ذوق و سلیقه خود با استفاده از این حروف تفأل به مطالب مورد علاقه خود زده اند مثلا بدرالدین زرکشی گوید: از ترکیب این حروف می توان این جمله را ساخت. «نص حکیم قاطع له سر» و فیض کاشانی (ره) جمله «صراط علی حق نمسکه» (راه حضرت علی راه حق است به آن تمسک می کنیم) را استفاده کرده است[۵] و … ، اما هیچ کدام از این جملات منشأ روایتی ندارند.
[۱] المیزان، ذیل آیه ۶ سوره شوری

[۲] برای اطلاع بیشتر به مقاله حروف مقطه، سایت فرهنگ و معارف قرآنی مراجعه فرمائید.

[۳] معرفت هادی ، علوم قرآنی، ص ۱۳۸٫

[۴] ابن طاووس، سعد السعود، ص ۲۱۷، چاپ نجف.

[۵] تفسیر الصافی، ج ‏۱، ص