تاریخ نگارش : بیست و یکم آذر 1390

تصویر دوزخ در آینه آیات قرآن
لیلا حسین زاده

شاید سخن گفتن و یا نوشتن از دوزخ مثل جنگ امری ناخوشایند و زشت باشد.
اما با این همه مهم ترین آثاری که درباره جنگ نوشته شده و به همه جزئیات و پیامدهای دیگرش به شکل بدیع و زیبایی پرداخته نه تنها از بهترین و پرفروش ترین کتاب ها بلکه از تاثیرگذارترین آن ها بوده است. اگر انزجار جهانی نسبت به جنگ وجود دارد به جهت همین آثار مشهوری است که به خوبی ازعهده این مهم برآمده و با تصویر و ترسیم درست وقایع جنگی وآثار و پیامدهای زیانبار آن بر خانه و خانواده و جامعه، توانسته میزان خشونت و زشتی این عمل را بشناساند.
می گویند در آمریکا و غرب به خاطر برخی از کتاب های داستانی و رمان های بلند درباره برده داری، معضل برده داری به شکل مستقیم برداشته شد، هر چند که به اشکال نوین دوباره پدیدار شده است.
تصاویری که از کشتار ده هزار کرد در شهر حلبچه عراق تهیه گردید عمق فاجعه کشتار جمعی توسط سلاح های شیمیایی را به نمایش گذاشت و آثار مثبتی را از خود به جا نهاد به گونه ای که انزجار جهانی را برانگیخت و مخالفت با به کارگیری سلاح های کشتار جمعی را گسترش داد. براین اساس ترسیم دوزخ می تواند ازاین نظر امری خوشایند و مطلوب باشد تا انسان را با فاجعه ای که به زودی رخ می دهد آشنا ساخته و از نزدیکی به آن باز دارد.
کلید واژه : دوزخ

اوصاف دوزخ در قرآن
دوزخ در زبان فارسی به معنای جهنم در زبان عربی و معادل آن است. دوزخ اسم برای آتش برافروخته شده خداوند است که با آن، مستحقان راکیفر می دهد؛ چنان که به معنای مکانی است که خداوند، کافران، دشمنان خدا و ستمگران را در آن عذاب می کند. (مفردات، راغب اصفهانی، ص 209 و نیز لسان العرب، ابن منظور، ج 2 ص 204) البته در آیات قرآنی از این واقعیت به نام های دیگری چون نار (آتش) جحیم، سقر، حاقه و مانند آن یاد شده است که اشاره به بخشی از خصوصیات و توصیفی ازحالات دوزخیان است.
دوزخ دارای ظرفیت بسیار بالا و اشتهای بی حد و اندازه و سیری ناپذیر است. (ق آیه 30)
وقتی آن را می آورند (فجر آیه 23) همه کسانی را که ازحق و حقیقت اعراض کرده اند از کافران و مشرکان و فاسقان و منافقان به سوی خود فرا می خواند (معارج آیه 15 تا 17) این نشان می دهد که دوزخ از نوعی ادراک و احساس برخوردار است؛ افزون بر این که به پرسش های خداوند نیز پاسخ می دهد (ق آیه 30) و برای دریافت هر چه بیشتر دوزخیان درخواست خود را مطرح می سازد و با خداوند به تکلم می پردازد. (همان)
از خصوصیات و اوصاف دیگر دوزخ، بزرگی آن است که قرآن از آن به یکی از دو پدیده بزرگ در کنار بهشت یاد می کند(مدثر آیات 27 و 35) بزرگی دوزخ در آن حد و اندازه است که فراتر از بیان و ادراک آدمی است. (مدثر آیه 27) ازاین نظر می توان گفت که دوزخ از نوعی فراگیری و احاطه شکفت برخوردار است که همه دوزخیان را که شمار آنان چند برابر بهشتیان است دربرمی گیرد. (اعراف آیه 41 و توبه آیه 29 و آیات دیگر)
با این همه، فراخی بهشت بیشتر است و با آن که شمار بهشتیان کم تر است ولی از وسعت و فراگیری بیشتری برخوردار می باشد و بهشتیان در این فراخی گسترده به سیر و سیاحت و شادی می پردازند.
صدای دوزخ صدای شومی است به گونه ای که دوزخیان به هراس می افتد. (بقره آیه126 و ده ها آیه دیگر) صدای ناخوشایند دوزخ خود عذابی دیگر است که دوزخیان را می آزارد. (فرقان آیه 11 و 12 و ملک آیه6و 7).

اوصاف آتش دوزخ
از مهم ترین اوصافی که قرآن برای دوزخ بیان کرده می توان به سوزندگی بسیار شدید آتش آن اشاره کرد. خداوند در آیه81 سوره توبه می فرماید: قل نار جهنم اشد حرالو کانوا یفقهون؛ بگو آتش دوزخ بسیار سوزنده است اگر می فهمیدند. واژه فقه که در این آیه به کار رفته عمق فاجعه را به تصویر می کشد؛ زیرا فقه به معنای فهم و درک دقیق و عمیق مسأله است. به این معنا که اگر عمق فاجعه را درک می کردند این گونه رفتار نمی کردند و بسیار احتیاط آمیزتر از این در دنیا رفتار می کردند؛ زیرا آتش دوزخ آن چنان سوزناک است که کسی را طاقت تحمل آن نیست؛ (بقره آیه 175 و فرقان آیه 11تا 14) شدت، حدت و عظمتی که فوق تصور و درک آدمی است. (مدثر آیه 26تا 28 و نیز قارعه آیه 9تا11).
این آتش، درون و جان آدمی را می سوزاند و آتشی است که در دل ها لهیب می کشد. (همزه آیات 6و 7) شراره بزرگ آن دارای شاخه های گوناگونی است (مرسلات آیه 30تا 32) و در بزرگی و عظمت همانند کاخ ها و قصرها به آسمان می رود. (همان) آتش آن زرد گون است و از این بابت گویی که شتران زرد رنگ هستند که به آسمان می روند. (همان) آن چنان لهیب و بزرگ است (اعلی آیه 12) که صدای مهیب و خروش هولناکش دل ها را به وحشت و هراس می انگیزد. (فرقان آیه 11 و 12 و نیز ملک آیه 6و 8) این کوه های عظیم و بزرگ آتش که لهیب می کشد آن چنان انبوه و به هم پیوسته است که هرگز لحظه ای به خموشی نمی گراید. (کهف آیه 29و زمر آیه16 و مرسلات آیه 30و 33) ازنظر گستره و دامنه همانندی برای آن نیست و همه چیز را فرامی گیرد (کهف آیه 29) و از همه سوی آدمی را دربر می گیرد. از این رو هم از بالا و هم از پایین پا و جهات دیگر وی را دربر گرفته (زمر آیه16) و برجان و قلب عیب جویان احاطه کامل می یابد.(همزه آیات1تا9) آتشی که هرگز از لهیب باز نمی ایستد و بدون انقطاع و مستمر می سوزد و می سوزاند. (مدثر آیه 26و 28 و نیز مرسلات آیات 28تا 31)
از خصوصیات این آتش آن است که ذلت بار و خوارکننده است و کسی که به درون آن درآید خوار و ذلیل می گردد.(آل عمران آیه 192و توبه آیه 63)؛ به این معنا که همان گونه که تن را می سوزاند، بر جان اثر می گذارد و عواطف و احساسات روحی و روانی او را نیز دربر می گیرد و خواری و نیز ذلت روحی و روانی را به دوزخیان هدیه می کند.
آتش دوزخ هرچند نسبت به برخی از درجات و افراد، متفاوت است و حرارت آن قابل افزایش و تحت تأثیر برافروزنده آن است (تکویر آیه12) اما این شدت و نوسان و قوت و ضعف (اسراء آیه97) بدان معنا نیست که از عظمت و فراگیری آن کاسته شود، بلکه آن چه گفته شد صفات عمومی دوزخ و آتش آن است. البته در برخی موارد این آتش افزایش بیشتر از آن چه به عنوان وصف عام اوست پیدا می کند و شدت آن به گونه ای است که نسبت به صفت اصلی آن غیرقابل تصور است. (بقره آیه175) کسانی که در پایین ترین مرتبه دوزخ نشسته اند از این آتش غیرقابل تصور عذاب می بینند که صبر و طاقت آدمی را می برد.(همان)
این شعله های سوزان آتش دوزخ (معارج 15و 16 و مسد آیه3) دارای شکلی همانند ستون های بلند و کشیده شده است (همزه آیه4و 9)

آتشگیره های دوزخی
این آتش را هر چند خداوند می افروزد و خود او منشا آن است. (همزه آیه 6) ولی برخی از دوزخیان از ویژگی ای برخوردار هستند که در حکم آتشگیره به شمار می آیند. قرآن این دوزخیان را به شخص و یا صفت معرفی می کند تا آدمی را از این که به شکلی عمل کند که خود آتشگیره دوزخ شود برحذر می دارد.
از آتشگیره های دوزخی می توان به هفت شخص و طائفه اشاره کرد که عبارتند از 1- آل فرعون (آل عمران آیه 10-11) 2- تکذیب کنندگان وحی و آیات الهی (همان) 3- جنیان ستمگر (جن آیات 1 تا 15) 4- سنگ ها (بقره آیه 24 البته به نظر می رسد که این سنگ ها توصیفی از خود انسان هایی باشد که سنگ و یا همانند آن شده اند). خداوند درباره برخی از یهودیان سرکش و مخالف حضرت موسی(ع) به عنوان کالحجاره أو اشد قسوه یاد می کند که برپایه این برداشت این دسته از یهودیان خود آتشگیره دوزخ هستند.)
5- کافران (بقره آیه 24 و آل عمران آیه 10) 6- مشرکان (انبیاء آیه 98) و 7- معبودهای دروغین و باطلی که مشرکان آن ها به عنوان بت، ستایش و پرستش می کردند. (همان)

آشامیدنی های دوزخی
در دوزخ غیر از آتش که تن و جان آدمی و جنیان کافر و مشرک و فاسقان امت ها را می سوزاند، خوراکی ها و آشامیدنی هایی وجود دارد که آنها نیز به عنوان ابزار شکنجه و عذاب عمل می کنند.
قرآن برای این که آدمی را از عذاب دوزخ پرهیز دهد و از نزدیکی به عوامل ورودی آن بازدارد به تصویر و ترسیم آشامیدنی های دوزخی پرداخته است. یکی از این نوشیدنی های دوزخی آب های داغ و جوشان (انعام آیه 70) است که از خصوصیات این آب جوشان که همانند مس گداخته شده می باشد (کهف آیه 29) آن که بر اثر نوشیدن آن اندرون دوزخیان متلاشی می شود. (محمد آیه 15) و صورت هایشان بدان بریان می گردد (کهف آیه 29) و وقتی شخصی از آن بنوشد همانند شتران تشنه می شود. (واقعه آیه 51 تا 55)
دومین نوشیدنی دوزخیان، آب چرکین و جراحت است. (ابراهیم آیه 16 و حاقه آیه 34 تا 36) این آب مایع چرکینی است که یا از پوست های دوزخیان جاری می شود (ص 56 و 57 و حاقه آیه 31 و 35) و یا از چرک و خون جاری شده از زنان زناکار (ابراهیم آیه 16) می باشد. این نوشیدنی که گنداب بسیار سردی است در درون آتش دوزخ باعث می شود که عذاب دوزخیان تشدید شود. (ص آیه 53 تا 57)

بادهای دوزخ
از دیگر عذاب های دوزخ و دوزخیان بادهای دوزخ است که بسیار سمی و سوزان است. (طور آیه 17 و 27 و واقعه آیات 41 و 42) این بادها آن چنان وحشتناک و خطرناک هستند که خداوند از این که بهشتیان و اهل تقوا از آن در امان می مانند به عنوان منت و امتنان، از آن یاد می کند. (طور آیه 17 و 27)

موجبات دوزخ
چه چیزهایی انسان و جن را به این وادی پرخطر و دوزخ بی پایان و بی فرجام می کشاند؟ قرآن برای این که انسان از همه عوامل و علل و موجبات ورود به این جایگاه وحشتناک باخبر گردد گزارش کاملی از آن ها داده است که ما در این جا بر پایه آیات به آن ها اشاره می کنیم:
بر طبق آیات صریح قرآن عواملی از قبیل:
ارتداد از اسلام و مردن با حال کفر (بقره آیه 217)، استکبار و تکذیب آیات الهی (اعراف آیه 36)، استهزای آیات الهی (جاثیه آیه 34 و 35)، اصرار بر رباخواری (بقره آیه 275)، گمراه کردن دیگران (انعام آیه 128) انکار معاد و رستاخیز (رعد آیه 5) پذیرش ولایت کافران (مجادله آیه 14 و 17) پیروی از جنیان اغواگر (انعام آیه 128) پیروی از طاغوت و پذیرش ولایت ایشان (بقره آیه 257) تجاوز از حدود الهی (نساء آیه 14) تکبر (نحل آیه 29) خودکشی (نساء آیه 29 و 30) دشمنی با خدا (توبه آیه 63) دشمنی با پیامبر (توبه آیه 63) مخالفت با وی (نساء آیه 14) دعوت به کفر (حشر آیه 16 و 17) سرمستی و شادی باطل (غافر آیه 75 و 76) شرک (بقره آیه 165 و 167) شقاوت (هود آیات 106 و 107) فریفتگی به دنیا (جاثیه آیه 34 و 35) فسق (سجده آیه 20) قتل مومن (نساء آیه 93) کفر (بقره آیه 39) گناه پیشگی (بقره آیه 81) مخالف با خدا (نساء آیه 14) ناخشنودی از حق (زخرف آیه 74 و 78) نفاق (توبه آیه 68) و ولایت طاغوت (بقره آیه 257)، از موجبات ورود و خلود در دوزخ است.
لینک مطلب به کیهان : http://www.kayhannews.ir/860509/6.htm
خلیل منصوری ( با نام یوسف کاظمی منتشر شد)