تاریخ نگارش : بیست و یکم آذر 1390

حورالعین پاداش اهل تقوا
لیلا حسین زاده

در مقالأ حاضر نویسنده با ارائه تعریفی جامع از حورالعین، به ویژگیها و اوصاف آنها از طریق آیات قرآن کریم می پردازد و راه رسیدن به آنها را بیان می کند که با هم آن را از نظر می گذرانیم.


کلید واژه : تقوا

انسان، در جستجوی آرامش
انسان آرزوهای بلندی دارد. هر مرد و زنی می کوشد تا آرامش خویش را در کنار جنس مخالف که از آن به همسر یاد می شود جست وجو کند. از نظر قرآن آرامشی خاص را می توان در کنار همسر جست. از این رو فلسفه و علت اصلی آفرینش زوج را دست یابی هر یک به آرامش دانسته است. آیاتی چند این مفهوم را بیان کرده و به تحلیل و تبیین مسئله پرداخته است که از آن جمله می توان به آیه 12 سوره روم اشاره کرد.
از نظر روان شناسی نیز اثبات شده که انسان پس از انگیزه تأمین امنیت غذایی و جانی به سوی ابزارهایی جهت پاسخ گویی به نیازهای عاطفی و احساسی خویش روی می آورد.
به هر حال گرایش انسان به زوج و همسر برای تأمین نیازهای روحی و عاطفی خویش و پاسخ گویی به مهم ترین رکن زندگی یعنی آرامش است.
بر این اساس نخستین دغدغه و پرسش وی آن است که جهان آخرت چه وضعیتی دارد و از چه موقعیتی برخوردار خواهد شد؟ آیا غذا و آسایش وی تأمین می شود؟ و آیا به نیازهای عاطفی و آرامشی او پاسخی در خور داده خواهد شد؟
از آن جایی که قرآن به نیازهای فطری و غریزی انسان به طور کامل توجه داشته و پاسخ می دهد، آیات بسیاری را به این امر اختصاص داده است، بطوری که بخشی از آیات مربوط به رستاخیز و بهشت به مسئله آسایش و برخی دیگر به آرامش انسان توجه داشته و به کیفیت و چگونگی غذاها و خانه ها و پوشاک ها و نیز مردان و زنانی که از آن ها بهره های جنسی و عاطفی می برند پرداخته است.

سیه چشمان بهشتی
یکی از مهم ترین نعمت های بهشتی در رستاخیز انسان، زنان و مردانی است که از آن ها به حورالعین تعبیر می شود. از آن جایی که پرسش اصلی از سوی مردان انجام می شود و زنان در هاله ای از حیا و عفت به مسئله می نگرند، پاسخ، ظاهراً به مردان داده می شود و این گونه گمان می شود که مراد از حورالعین و سیه چشمان، تنها زنان بهشتی است. در حالی که به نظر می رسد حورالعین یعنی سیه چشم اشاره به وصف غالب مردان و زنانی دارد که در اختیار مؤمنان و بهشتی ها قرار می گیرند. عده ای، از مردان جوان بهشتی به غلمان یاد می کنند که در ادبیات عربی به معنای، جوانان رشید و رعنا است. چنان که مراد از کواعب اتراب، دخترانی هستند که در سن میان چهارده تا هیجده سالگی قرار دارند.
در کتب لغت عربی حور جمع حور به فتح واو به کسی گفته می شود که از شدت سفیدی اطراف چشم سیاهی میان چشم خود را به شکلی بسیار زیبا نشان می دهد. (ترتیب العین ج1 ص144)
برخی دیگر حور را به معنای پدیدار شدن اندکی از سفیدی چشم از میان سیاهی دانسته اند. (مفردات راغب اصفهانی ص262)
شیخ طبرسی مفسر گرانقدر شیعی در کتاب مجمع البیان بر این باور است که حورالعین زنانی سفید چهره اند (مجمع البیان ج9 و 01 ص401) از نظر وی این لفظ اختصاص به زنان بهشتی دارد و شامل مردان بهشتی نمی شود. وی در ادامه تأکید می کند که اصولا عین در زبان عربی دارای معانی چندی می باشد که یکی از آن ها زنانی هستند که فراخ چشم می باشند.
بر این اساس حورالعین یعنی زنانی که دارای چشمانی درشت و گشاده همانند آهوی مستان می باشند. و آدمی را به سوی خویش می کشانند. این چشمان درشت و گشاده دورش را حلقه ای بسیار روشن از سفیدی فراگرفته است و جاذبه بسیاری دارد و آدمی را محو خویش می سازد. از این رو شخص، پیش از دیدن بخش های دیگر بدن وی، محو چشم هایش می شود. لذا این زنان بهشتی و زیبا را به چشم ایشان نام گذاری کرده اند که بر همه بخش های دیگرشان غلبه و چیرگی دارد.

اوصاف حورالعین در قرآن
خداوند در آیات 07 و 37 سوره الرحمن حوریان را نیک سیرت و زیبا صورت می نامد که از نعمت های خاص بهشتی ها بشمار می روند.
این زنان بهشتی که هرگز عادت ماهانه نمی شوند زنانی هستند که به متقین داده می شوند. (دخان آیه 15 تا 45 و طور آیه 71 تا 02)
برخی از آیات در توصیف زیبایی های حورالعین می فرماید که آنان در سفیدی و درخشندگی هم چون تخم شترمرغ زیر پر می باشند. (صافات آیات 84 و 94 و نیز مجمع البیان ج 7 و 8 ص 296)
آنان در صفا و طراوت و شادابی همانند مروارید نهفته در صدف هستند (واقعه آیات 22 و 32) و در جذابیت و زیبایی چون یاقوت و مرجان می باشند. (الرحمن آیه 65 و 85)
این ساکنان بهشتی و همسران متقین از مرد و زن، اختصاصی به انسان ها نداشته و بلکه جنیان مؤمن و متقی نیز از آنان بهره مند می شوند. (الرحمان آیات 65 و 75 و نیز 27 و 47) بنابراین از نظر ساختار به گونه ای هستند که هر دو نوع انس و جن می توانند از آن ها بهره برند.
این استعداد و توانایی در حوریان خود بیانگر آن است که ساختار وجودی آنان به گونه ای است که می توانند به شکل مرد و یا زن و یا مطابق گرایش و سلیقه انسان و یا جن تغییر ماهیت و شکل دهند. این گونه است که زنان بهشتی دارای قابلیت های تغییرپذیری هستند به گونه ای که همگان از مرد و زن و یا انسان و جنیان را راضی و خشنود می سازند.
در حقیقت تنوع و تغییر آنان همانند میوه های بهشتی است که قابلیت های چندگانه با مزه های گوناگون را دارا می باشند و هر کسی هر میوه ای را می تواند اراده کرده و طعم و مزه آن را به دلخواه تغییر دهد. چنین امکانی نیز نسبت به حورالعین ها وجود دارد. از این رو خداوند در آفرینش آنان بیان می دارد که می توان جلوه قدرت و عظمت خداوندی را در حورالعین ها یافت. (واقعه آیات 43 تا 63)
براین اساس سخن گفتن از زنان بهشتی شاید بیهوده باشد و به جای آن می بایست همانند قرآن از واژه حورالعین استفاده کرد تا بی شکلی آنان را بیان داشت. به این معنا که آنان ماهیتی بی شکل دارند و مردان و زنان و نیز جن و انس می توانند آنها را به اراده و خواست خویش تغییر دهند.
درباره زنان حوری می توان گفت که ایشان زنانی غیر از همسران دنیایی افراد بهشتی هستند و آیات 64تا 47سوره الرحمن تصویری که از آنان ارائه می دهد به گونه ای است که آنان را نعمتی دیگر برای مردان بهشتی برمی شمارد.

ویژگی های حوریان بهشتی
حوریان بهشتی دارای اخلاق و سیرتی نیکو هستند (الرحمن آیات07و 27) و صورت زیبا و اخلاق نیک ایشان به گونه ای است که جن و انس از هم نشینی ایشان خسته نمی شوند (همان)
همه حوریان بهشتی دارای بدن های سفید و دلربایی هستند (صافات آیات 84و 94 و نیز دخان آیه45و طور آیه04 و واقعه آیه22) با این همه حوری های بهشتی دارای دوشیزگی همیشگی هستند و این دوشیزگی هرگز زایل نمی شود. (الرحمن آیه65 و نیز27و 47و واقعه آیات43 تا 63)
زنان حوری بهشتی، زنان پاک دامن و عفیف و با حیا هستند، از این رو همواره در خیام های خویش پنهان و مستور هستند و دیگران آنان را نمی بینند. (الرحمن آیه65و 27و 47)
این زنان، نورس و نارپستان هستند و شماری از ایشان همسر یک مرد بهشتی می شوند. از این رو در آیه11 «کواعب اترابا» از دختران نورسیده همسن و سال سخن گفته شده است. (نبا آیه33)
چنان که گفته شد تمام زیبایی حوریان درچشمان افسون گر آنان است لذا خداوند ایشان را به زیبایی چشمانشان ستوده و نامگذاری کرده است. (صافات آیه84 و 94 و آیات دیگر)
خماری در چشمان ایشان به گونه ای است که مردان را به سوی خویش می کشاند و چون آهن ربا مجذوب خود می سازد و این در حالی است که از نگاه بیگانگان مصون هستند و تنها برای شوهران خویش عشوه و دلربایی می کنند. (الرحمن آیه65) شیفته شوهران بودن و تنها دلبسته به آنان بودن از خصوصیات برجسته حوریان است که خداوند در آیه65 سوره الرحمن و نیز 43 تا 73 سوره واقعه بدان اشاره می کند.
طنازی و عشوه گری کار ایشان است و دمی از این هنر دست برنمی دارند و چنان دلبری و دلربایی می کنند که شوهرانشان را دور خویش چون پروانه نگه می دارند و آرامش خاصی به آنان می بخشند. (واقعه آیه43و 73)
با همه عشوه گری و طنازی و جذابیت های جنسی، زنانی عفیف و چشم پاک هستند و هرگز به بیگانه توجه نکرده و بدان نگاه نمی کنند. (الرحمن آیه 65و 27 و 47 و نیز واقعه آیه 22و 32)
در کام دهی به همسرانشان یگانه دهر و یکتای عشق بازی هستند و در این میان گوی سبقت را از همه رقیبان عالم ربوده اند، از این رو همسران خود را به خیام خویش می کشند و کام دهی به همسران را دمی فرو نمی گذارند و همواره در جذب و جلب آنان تلاش می کنند. (الرحمن آیه27)
ایشان از نظر سنی همسن و سال شوهران خویش هستند (واقعه آیه43و 73) بر این اساس می توان گفت که همه بهشتی ها در سن جوانی به سر می برند و رنگ پیری و کهولت را نخواهند دید.
البته برخی با توجه به آیات 43 تا 73 سوره واقعه بر این باورند که همه حوریان بهشتی همانند و همسان هم هستند و تفاوتی میان ایشان نیست و هیچ یک بر دیگری برتری ندارند ولی به نظر می رسد که نوعی تفاوت میان ایشان وجود دارد؛ زیرا هر کسی براساس مرتبه و درجه بهشتی، از زنان بهشتی بهره مند می شود و تفاوت درجات بی گمان نوعی تفاوت را پدید خواهد آورد. به نظر می رسد که همه در اصل کلی بیان شده یکسان هستند و این امور ویژگی های عمومی ایشان است ولی برای برخی از مؤمنان از نظر تعداد و نیز کیفیت، تفاوت هائی وجود دارد که می توان از تفاوت اصحاب یمین و سابقون، آن را به دست آورد؛ زیرا مقام و نعمت های ابرار و سابقون بیش تر و بهتر از کسانی است که در مقام اصحاب یمین هستند.
این ها نمونه هائی از اوصاف حورالعین است که بیان شد. در روایات تفسیری ویژگی های دیگری نیز برای آن ها بیان شده است که علاقمندان می توانند به کتبی چون مجمع البیان، المیزان، نورالثقلین و تفسیر صافی مراجعه کنند.

راه بهره مندی از زنان بهشتی
کسانی که تا به این جای مقاله با ما همراه بودند، دریافتند که خداوند نعمت بزرگی را برای مردان و زنان بهشتی فراهم کرده و با تأکید بر این نعمت ها مردم را به سوی آن ترغیب نموده است به طوری که برخی در آرزوی رسیدن به نعمت های بهشتی و رهایی از زندان دنیا لحظه شماری می کنند.
هر کسی دوست دارد که به آسایش و آرامش ابدی دست یابد و همه رنج ها و گرفتاری ها و اندوه ها از وی زدوده شود. توصیفات قرآنی از بهشت و نعمت های متعدد و متنوع آن همه را به وجد می آورد و دل ها را به سوی خویش به پرواز در می آورد.
بسیاری از آیات قرآنی مربوط به معاد پیش از آن که از دوزخ و وصف آن سخن بگوید به توصیف بهشت و نعمت های آن پرداخته است و شگفت این که یکی از مستحبات در ختم اموات آن است که سوره الرحمن قرائت شود که در بردارنده وصف بهشت و بهشتیان و بهره مندی آنان است. تا به خانواده متوفی و دیگر کسانی که در این مجالس گرد هم می آیند یادآوری شود که مرگ آخر راه نیست و شخص اگر مطیع خداوند و اهل تقوا باشد از این نعمت های بی شمار بهره مند می شود.
و نیز برای آنان انتقال به جهانی را یاد کند که سرشار از آسایش و آرامش ابدی است تا همه حاضران در اندیشه به دست آوری آن تلاش کنند. از این رو در مجالس مرگ و سوگواری سخن از بهشت و شادی ها و بهره مندی های متنوع و متعدد آن است که نوعی بشارت به شنوندگان و خوانندگان این آیات در مجالس سوگواری و مرگ است.
اکنون این پرسش مطرح می شود که برای به دست آوردن این نعمت ها چه باید کرد؟
قرآن از آن جایی که کتاب هدایت است، همواره در بیان هر وصفی از بهشت و توصیفی از نعمت می کوشد تا مردم را به حقیقتی آشنا کند و آنان را به خود هوشیار و از غفلت رهایی بخشد. و لذا در همه این آیات تنها به توصیف ویژگی های زنان و یا مردان سیه چشم بهشتی بسنده نمی کند بلکه به بیان راهکار دست یابی به این نعمت ها نیز اشاره می کند.

نعمتهای ویژه برای افراد ویژه
در همه این آیات سخن از این است که این نعمت ها از آن کسانی است که به عنوان متقین شناخته می شوند. متقین که به معنای پرهیزگاران اسم فاعل است به معنای آن می باشد که شخص باید به مرتبه و مقامی از پرهیزگاری رسیده باشد که بتوان او را به این اسم نامید. بنابراین اگر شخص، گاهی اهل پرهیز است و به تعبیر دیگر پرهیزگاری نام و صفت وی نشده است نباید امید بهره مندی از این نعمت ها را داشته باشد.
در آیات بیان می شود که اصل نخست دستیابی به هر یک از نعمت ها رسیدن به مقام و مرتبه متقین است ولی این، همه سخن نیست بلکه از آن جایی که تقوا خود دارای درجات و مراتبی است، بهره مندی از هر یک از نعمت های خاص نیازمند رسیدن به مرتبه خاص آن می باشد. از این رو سخن از ابرار و یا اصحاب یمین و یا سابقون است. هر یک از این نام ها مرتبه بلندی است که بیانگر مرتبه برتر از مقام نخستین می باشد. برای «سابقون» و «ابرار» نعمت های برتر و بهتری است که در آیات از آن به طور خاص یادشده است.
بنابراین اگر کسی بخواهد به این نعمت ها و بخصوص حورالعین دست یابد می بایست راه متقین را بپیماید، راهی که به صورت دوری از کردارهای زشت و نابهنجار و پلشتی های فطری و عقلی و عقلایی نمود و بروز می یابد.
در مرحله دیگر، متقی کسی است که افزون بر دوری و پرهیزگاری، در مقام احسان و عدالت نه تنها اهل مسارعه و سرعت است: سارعوا الی مغفره من ربکم؛ بلکه اهل مسابقه هم است و در میدان عمل از همه پیشی می گیرد و به مقام سابقون دست می یابد.
بنابراین نباید امید به این نعمت ها و بهره مندی از آن ها داشت بی آن که عملی را انجام داد. خداوند در آیات بسیاری سخن از این دارد که آخرت مکانی برای مکافات و مجازات است و به هر کسی براساس عمل خویش به شکل «جزاء وفاقا» (پاداش برابر) داده می شود و اگر شخص در کار خیر و احسان باشد به شکل فضل و عنایت از نعمت های دوچندانی سود می برد. براین اساس برای این که به هر یک از این نعمت ها و مراتب و درجات بهشتی برسیم و از حوریان و زنان و مردان سیه چشم بهشتی بهره مند گردیم می بایست به همه آموزه های وحیانی قرآن عمل کنیم و از اطاعت سنت و سیره پیامبر(ص) سرباز نزنیم.
باشد با پیروی از راه اهل تقوا و پیروی از آموزه های وحیانی قرآن و سنت و سیره پیامبر و امامان معصوم(ع) از همه این نعمت های بهشتی بهره مند گردیم. آمین یا رب العالمین.