تاریخ نگارش : بیست و هشتم دي 1390

چگونه شاعرانه قرآن بخوانیم؟
مهسا پناهی

قرآن کریم آیات نوربخش خدای رحمن و رحیم است که زمزم زلال معارفش حبیب قلوب عاشقان و انیس نفوس عارفان و بسان آینه ای بی زنگار و زداینده ی تمامی ناپاکی و خبایث است.
کلید واژه : ادبیات فارسی- قرآن- شاعران پارسی گوی

ادبیات فارسی با این کتاب الهی ارتباط لاینفک و جدایی ناپذیری دارد به گونه ای که با تورقی بر دیوان تمامی شاعران فارسی گوی به این نکته ظریف خواهیم رسید که تمامی آنان کوشیده اند برای ارزش بخشیدن به کلام خود وحتی به قصد تیمن و تبرک کلام خویش را در قالب تلمیح، اقتباس، ارسال المثل و... با آیات نوربخش قرآن مبین مزین سازند چرا که یقین قلبی دارند که هیچ کلامی به غیر از کلام وحی بر معنویت و جذابیت کلام آنها نخواهد افزود به گونه ای که می توان ادعا نمود که پژواک تأثیر ادبیات هیچ یک از ملل غیر مسلمان از کتب آسمانی شان به اندازه قرآن در نزد شاعران و نویسندگان شان مشهود و ملموس نیست و شاید بتوان یکی از بزرگترین و پرافتخارترین ویژگی ادب فارسی را اثر پذیری کامل از قرآن عظیم دانست.
آنگاه که آیات نخستین وحی در بیست و هفتمین روز ماه رجب و در غار مقدس حرا در سرآغاز نزول تدریجی قرآن بر قلب نازنین پیامبر اعظم(ص)نازل شد-نه تنها نجات بخش قوم عرب بلکه درفش و رایت ظفر نمودن آزادی، عدالت، مساوات و اخوت-همان معبود و مسجود ابدی و سرمدی و نیاز اساسی نوع بشری-را در هر کجا که مسلمین به فتوحاتی نایل می آمدند؛ می افراشت و ملت ها و اقوام از دل و جان این شرع شریف و کیش حنیف را می پذیرفتند و این آیین الهی که با روح و سرشت پاک آدمی همراه بود؛ در ضمایر و سرایر رسوخ کرد و تمامی جوانب زندگانی از جمله ادبیات آنان را نیز تحت تأثیر قرار داد.
شاعران فارسی گوی نیز آنگاه که دین مبین اسلام در پهن دشت کشور ما سایه افکند از این کتاب تأثیرمضاعف یافتند و در ادبیات فراوانی قداست و حرمت این کتاب آسمانی را به مخاطبان گوشزد نمودند چرا که قرآن را مستجمع جمیع صفات و شافی دردها می دانستند و در هنگامه ها و بحبوحه های سخت و صعب دوران بهترین ملجا و مامن را توسل و تمسک بر این حصن حصین الهی به حساب می آوردند "فیه شفاء المستشفی و کفایه ی المکتفی؛ در قرآن شفا برای شفاطلبان و کفایت برای نیازمندان است" (خطبه 152-نهج البلاغه)
به هر دردی فرستاد او طبیب حاذق و درمان
چو نازل کرد بر ختم رسل از لطف قرآن را
قرآن کریم اعجاز جاوید نبوی و قانون سعادت انسان و جوامع انسانی برای همه اعصار و ناظر به زندگی فردی و اجتماعی انسانها و کاملترین و موثق ترین سندی است که می توان با کمال اطمینان و در نهایت ایقان به آن تکیه کرد چرا که همگان به عیان می بینند که قرآن کتاب زندگی و آیه های آن آیه های حرکت و آموزه های نظری و عملی آن، همخوان و موافق با فطرت و ذات هر انسان است و بسان ستاره منور و ازهری است که در آن غروب نیست و پرتو نورش همه جایی و برای همه کس است."ثم انزل الله علیه الکتاب نور الا یطفئوا مصابیحه و سراجالا یخبوا توقده و بحرا لا یدرک قعره و منهاجا لا یضل نهجه؛ پس پروردگار قرآن را که فروغ جاودانه است نازل کرد چراغی که افروختگی آن زوال ندارد و شعله وری آن پایانی نمی یابد، دریایی است که دست غواض به قعر آن نرسد و شاهراهی است که گمراهی در آن وجود ندارد. "(خطبه 198)
کتاب ایزد است ای مرد دانا معدن حکمت
که تا عالم به پای است اندرین معنی همی پاید
قرآن کریم ضامن سعادت دنیا و عقبی و معنویت انسانها از شیطان است زیرا هدف نهایی و غایی هر انسان کامل رسیدن به سعادت و خوشبختی است و طبیعی است که حصول این هدف در سایه برنامه ای مدون امکان پذیر است و بهترین برنامه مدون طراحی شده از جانب خداوند قرآن کریم و عمل به آموزه ها و فرامین لا یتغیر آن است. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: اگر زندگی سعادتمندان و مرگ شهیدان و نجات روز قیامت و سایه ی خنک روز داغ محشر و هدایت روز گمراهی را طلب می کنید به قرآن رجوع کنید که قرآن کلام خدای مهربان و عامل حفظ شما از وسوسه های شیطانی و مایه ی سنگینی اعمال شماست.
کس را که حسن عمل بیشتر
به درگاه حق منزلت بیشتر
(سعدی)
از حاصل کار این جهانی کردن
می کن زبهی آن چه توانی کردن
زیرا همه عمرت به دمی موقوف است
پیداست به یک دم چه توانی کردن
(مولوی)
مومنان و خداپرستان قرآن را همراه با تانی، تفکر، تدبر، تعقل و تدبیر قرائت می کنند و گاهی در اثر تعمیق در آیات، دل آنان اندوهگین و خوفناک می شود و از طریق قرائت قرآن و صوت زیبای آن دردهای باطنی خویش را درمان می کنند زیرا"قرآن خوانی شبانه و سحرانسان را به مقامی در خور ستایش و محمود می رساند" (سوره اسراء/78)
همه شب تا سحر آن عشق بازان
ز شوق دوست چون شمع گدازان
کنند اجزاء قرآن را تلاوت
به ترتیب و تفکر وز درایت
کنند از فکر در آیات قرآن
هزاران درد جان خویش درمان
کتاب عشق قرآن است دریاب
صحیفه سرسبحان است دریاب
می شیرین پاک آسمان است
زقرآن جو که تاک آسمان است
شهود غیبی و غیب شهود است
صعود قوسی و قوس صعود است
خوشا آنان که شب زین دفتر عشق
همی خوانند نام دلبر عشق
خوشا آنان که هرشب تا سحرگاه
بدین خوش نغمه از دل بر کننده آه