تاریخ نگارش : چهاردهم فروردين 1391

پیامدهاى زشت دروغ
حاجیه تقی زاده فانید

1. نابودى ایمان
دروغ با ایمان ناسازگار است و ضعف و نابودى آن را در پى‏دارد.
حسن ابن محبوب مى‏گوید: از حضرت صادق (ع) پرسیدم:
یکون المومن بخیلا؟ قال: نعم، قلت: فیکون جبانا؟ قال: نعم، قلت: فیکون کذابا؟ قال: لا و لا خائنا، ثم قال: یجبل المومن على کل طبیعه الا الخیانه و الکذب. [1]
آیا مومن ممکن است بخیل باشد؟ فرمود: بله. آیا ممکن است ترسو باشد؟ فرمود بله. آیا ممکن است دروغگو باشد؟ فرمود: نه، مومن داراى هر سرشتى مى‏شود، جز دروغ و خیانت.
دروغ و خیانت هرگز در دل مومن یافت نمى‏شود.
 کلید واژه : پیامدهاى زشت دروغ

1. نابودى ایمان
دروغ با ایمان ناسازگار است و ضعف و نابودى آن را در پى‏دارد.
حسن ابن محبوب مى‏گوید: از حضرت صادق (ع) پرسیدم:
یکون المومن بخیلا؟ قال: نعم، قلت: فیکون جبانا؟ قال: نعم، قلت: فیکون کذابا؟ قال: لا و لا خائنا، ثم قال: یجبل المومن على کل طبیعه الا الخیانه و الکذب. [1]
آیا مومن ممکن است بخیل باشد؟ فرمود: بله. آیا ممکن است ترسو باشد؟ فرمود بله. آیا ممکن است دروغگو باشد؟ فرمود: نه، مومن داراى هر سرشتى مى‏شود، جز دروغ و خیانت.
دروغ و خیانت هرگز در دل مومن یافت نمى‏شود.
پیامبر اکرم (ص) مى‏فرماید:
یطبع المومن على کل خصله و لا یطبع على الکذب و لا على الخیانه. [2]
مومن هر سرشتى را مى‏پذیرد، جز دروغ و خیانت.
پس سرشت دروغگویى با ایمان ناسازگار است و ایمان را از قلب خارج مى‏کند.
در بیان امام باقر (ع) چنین آمده است:
ان الکذب هو خراب الایمان. [3]
همانا دروغ، نابودى و خرابى ایمان است.
امیر مومنان على (ع) فرمود:
جانبوا الکذب فانه یجانب الایمان. [4]
از دروغ بپرهیزید؛ چرا که ایمان را دور مى‏کند.

2. محرومیت از هدایت الهى
دروغ، انسان را از هدایت الهى محروم مى‏سازد.
پروردگار عز و جل در قرآن کریم مى‏فرماید:
ان الله لایهدى من هو کاذب کفار. [5]
همانا خداوند دروغگوى ناسپاس را هدایت نمى‏کند.
ان الله لا یهدى من هو مسرف کذاب. [6]
همانا خداوند کسى که اسراف کننده دروغگو است را هدایت نمى‏کند.

3. زمینه سازى کفر و نفاق
دروغ گاه زمینه کفر یا نفاق را در انسان فراهم مى‏سازد. زمانى که دل دروغگو از ایمان خالى شد، کفر یا نفاق به آن راه خواهد یافت؛ چنان که روایت شده: مردى خدمت رسول اکرم (ص) رسید و عرض کرد:
یا رسول الله ما عمل اهل النار؟ قال النبى (ص): الکذب، اذا کذب العبد فجر و اذا فجر کفر و اذا کفر دخل النار. [7]
اى رسول خدا! کار اهل آتش چیست؟ پیامبر فرمود: دروغ. هرگاه دروغ گوید، فاسق مى‏شود و هرگاه فاسق شود، کافر مى‏شود و هرگاه کافر شد، در آتش قرار مى‏گیرد؛
بنابراین، دروغ افزون بر دور ساختن ایمان از قلب انسان، زمینه کفر عملى او را نیز فراهم مى‏کند.
دوگانگى میان واقعیت و خبر شخص دروغگو، مایه پیدایش و رشد صفت پلید نفاق در دل او مى‏شود امیر مومنان على(ع) مى‏فرماید:
الکذب یودى الى النفاق. [8]
دروغ انسان را به نفاق مى‏کشاند.
طبق نقل حضرت صادق (ع)، پیامبر اکرم (ص) فرمود:
ثلاث من کن فیه کان منافقا و ان صام و صلى و زعم انه مسلم،
1. من اذا ائتمن خان
2. و اذا حدث کذب
3. و اذا وعدا خلف. [9]
سه چیز است که در هر کس باشد، منافق است؛ اگر چه روزه بگیرد و نماز بخواند و گمان کند که مسلمان است:
1. آن گاه که او را امین به شمار آورند، خیانت کند.
2. آن گاه که سخن براند دروغ گوید.
3. آن گاه که پیمان بندد، پیمان شکند.
دل نیارامد ز گفتار دروغ آب و روغن هیچ نفروزد فروغ [10]

4. ضعیف ساختن مروت و جوانمردى
پیامبر گرامى (ص) فرمود:
اقل الناس مروه من کان کاذبا. [11]
جوانمردى در شخص دروغگو از همه کمتر است.
آن گاه که دروغ، عادت فرد شود، چه بسا جوانمردى، یکسره از وجود او رخت بربندد؛ چنان که در سخنان گهربار حضرت على(ع) آمده است:
من کذب افسد مروته. [12]
هرکس دروغ گوید، جوانمردى خویش را تباه سازد.
گوهر جوانمردى، جز با راستى و درستى سازگار نیست، و روح جوانمردى، از کژى و ناراستى گریزان است. حضرت در جاى دیگر مى‏فرماید:
لا یجتمع الکذب و المروءه. [13]
دروغ و جوانمردى جمع نمى‏شوند.

5. فراموشى
از آنجا که خبرهاى انسان دروغگو، با واقع مخالف است و مخالفت با واقع، حد و مرز و معیار واحدى ندارد، چه بسا خبرهاى او از یک واقعه، با هم سازگار و یکسان نباشد.
امام صادق (ع) فرمود:
ان مما اعان الله به على الکذابین، النسیان. [14]
همانا از کمک‏هایى که خداوند بر ضد دروغگویان مى‏کند، فراموشى ] آنها [ است.

6. سلب توفیق از رسیدن به برخى مقام‏ها و انجام برخى اعمال صالح
حضرت رسول (ص) فرمود:
الکذاب لا یکون صدیقا و لا شهیدا. [15]
دروغگو، نه در زمره صدیقان درآید و نه در زمره شهیدان.
امام صادق (ع) فرمود:
ان الرجل لیکذب الکذبه فیحرم بها صلاه اللیل فاذا حرم بها الرزق. [16]
همانا انسان دروغ مى‏گوید؛ پس، از نماز شب محروم مى‏شود؛ پس آنگاه که از نماز شب محروم شد، از روزى [گسترده که اثر نماز شب است‏] محروم خواهد شد.

7. کاهش ارزش اجتماعى
دروغگو قابل اطمینان نیست و مردم به او اعتماد نمى‏کنند؛ از این رو نزد مردم ارزش ندارد. ارزش انسان در جامعه بشرى، به اطمینان و اعتماد مردم به او است. آنگاه که شخصى وجهه و آبروى خاصى دارد، ارزشمند است و از بین رفتن اعتبار و آبرو، نابود کننده ارزش اجتماعى او است و دروغگویى، رفتار ناشایستى به شمار مى‏رود که اعتبار انسان را از بین مى‏برد. امیر مومنان على(ع) مى‏فرماید:
الکذاب و المیت سواء فان فضیله الحى على المیت الثقه به فاذا لم یوثق بکلامه بطلت حیاته. [17]
دروغگو و مرده یکسان هستند؛ زیرا همانا برترى زنده بر مرده، در اطمینان ] مردم [ به او است؛ پس وقتى مردم به سخن دروغگو اعتماد نکنند، زنده بودنش باطل است.
امام صادق (ع) از عیسى ابن مریم (ع) نقل فرمود:
من کثر کذبه، ذهب بهاءه. [18]
کسى که بسیار دروغ گوید، ارزشش نزد خدا و نزد خلق او از بین مى‏رود.
امیر مومنان على (ع) مى‏فرماید:
ینبغى للرجل المسلم ان یجتنب مواخاه الکذاب فانه یکذب حتى یجى بالصدق فلا یصدق. [19]
شایسته است که مسلمان از دوستى و برادرى با دروغگو بپرهیزد؛ زیرا او آنقدر دروغ مى‏گوید که اگر سخن راستى هم بر زبان آورد، دیگر باور نخواهد شد.
این ناباورى تا آنجا گسترش خواهد یافت که مردم شخص دروغگو را طرف مشورت خویش نیز قرار نخواهند داد؛ چنان که امیر مومنان على (ع) مى‏فرماید:
أ لا راى لکذوب. [20]
[دروغگو در مقام مشورت‏] هیچ رایى ندارد [رایش بى‏ارزش است‏].

8 . موجب لعن خدا و فرشتگان
دروغگویى به اندازه‏اى ناپسند است که موجب لعن خدا و فرشتگان شده، دروغگو را در شمار لعنت شدگان درگاه الهى قرار مى‏دهد. رسول خدا (ص) مى‏فرماید:
فلعنه الله على الکاذب و ان کان مازحا. [21]
خداوند دروغگو را لعنت کند؛ اگر چه شوخى کرده باشد.
المومن اذا کذب بغیر عذر لعنه سبعون الف ملک و خرج من قلبه نتن حتى یبلغ العرش فیلعنه حمله العرش. [22]
آن گاه که شخص مومن، بدون عذر دروغ گوید، هفتاد هزار فرشته او را لعنت مى‏کنند و از قلب او بوى گندى بیرون مى‏آید که به عرش مى‏رسد؛ آن گاه حاملان عرش الهى نیز او را لعن مى‏کنند.

9. فقر و تنگدستى
زمانى که دروغ گفتن، رفتارى ثابت و عادى شود، فقر و تنگدستى را به بار مى‏آورد و برکت را از زندگى مى‏برد. امیر مومنان على(ع) در شمارش سبب‏هاى فقر مى‏فرماید:
... و اعتیاد الکذب یورث الفقر. [23]
و عادت به دروغ، تنگدستى را به جاى مى‏نهد.

10. سرزنش و پشیمانى
سرانجام دروغگویى، سرزنش شدن و پشیمانى از کرده خویش است؛ زیرا مردم دیر یا زود، به رفتار ناشایست و گفتار خلاف واقع دروغگو پى برده، او را خواهند شناخت. از حضرت على(ع) نقل شده است:
عاقبه الکذب ملامه و ندامه. [24]
سرانجام دروغ، سرزنش و پشیمانى است.

11. نابودى شرم و حیا
کسى که عادت کند بدون توجه به ارزش و منزلت انسانى دیگران، به آنها دروغ بگوید، پرده حیا میان خود و ایشان را دریده، بى‏شرم مى‏شود، چنان که سرور پرهیزکاران حضرت على(ع) فرموده است:
لا حیاء لکذاب. [25]
دروغگو بى‏حیا است.
دروغ پیامدهاى زشت دیگرى نیز دارد که سرانجام همه آنها دوزخ و عذاب الهى است.
از پیامبر خدا (ص) نقل شده است:
ایاکم و الکذب فانه من الفجور و انهما فى‏النار. [26]
از دروغ بپرهیزید. همانا دروغ از فجور و ستمکارى است و همانا دروغ و فجور در آتش جاى دارند.
امیر مومنان على(ع) هم مى‏فرماید:
ثمره الکذب المهانه فى‏الدنیا و العذاب فى‏الآخره. [27]
میوه دروغ، پستى در دنیا، و عذاب در آخرت است.

پی نوشت :

[1]. محدث نورى: مستدرک الوسائل، ج 14، ص 13، ح 15966.
[2]. علامه مجلسى: بحار الانوار ج 74 ص 160، ح 150.
[3]. کلینى: کافى، ج 2، ص 339، ح 4.
[4]. حر عاملى: وسائل الشیعه، ج 12، ص 246، ح 16216.
[5]. زمر (39): 3.
[6]. غافر (40): 28.
[7]. محدث نورى: مستدرک الوسائل، ج 9، ص 89، ح 10305.
[8]. . آمدى: غرر الحکم، ص 220، ح 4408.
[9]. کلینى: کافی، ج 2، ص 290، ح 8.
[10]. مولوى: مثنوى معنوى، دفتر سوم، قصه خورندگان پیل بچه.
[11]. محدث نورى: مستدرک الوسائل، ج 9، ص 87، ح 10295.
[12]. همان، ص 221، ح 4415.
[13]. همان، ح 4417.
[14]. کلینى: کافی، ج 2، ص 341، ح 15.
[15]. محدث نورى: مستدرک الوسائل، ج 9، ص 84، ح 10280.
[16]. حر عاملى: وسائل الشیعه، ج 8، ص 160، ح 10305.
[17]. آمدى: غرر الحکم، ص 220، ح 4386.
[18]. کلینى: کافی، ج 2، ص 341، ح 13.
[19]. همان، ح 14.
[20]. محدث نورى: مستدرک الوسائل، ج 9، ص 88، ح 10300.
[21]. همان، ج 11، ص 372، ح 13294.
[22]. همان، ج 9، ص 86، ح 10291.
[23]. حر عاملى: وسائل الشیعه، ج 15، ص 347، ح 20704.
[24]. آمدى: غرر الحکم، ص 221، ح 4413.
[25]. همان، ح 4416.
[26]. محدث نورى: مستدرک الوسائل، ج 9، ص 88، ح 10302.
[27]. آمدى: غرر الحکم، ص 220، ح 4400.
منبع:اخلاق الهى (آفات زبان ) ج4 ص 118