تاریخ نگارش : پانزدهم فروردين 1391

نامی که قرآن بر کوفیان بی وفا می نهد!
حاجیه تقی زاده فانید

آن هنگام که حضرت زینب به درازه کوفه رسید در یک سخنرانى آتشین مردم را مورد خطاب قرار داده، فرمود: «اِنَّما مَثَلُکمْ کمَثَلِ الَّتى نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّة...» مَثَل شما مردم بى وفا و پیمان شکن کوفه، مثل آن زن احمق و أبله و نادانى است که ریسمان تابیده محکم خود را از هم گسیخته مى سازد .
 کلید واژه : نامی که قرآن بر کوفیان بی وفا می نهد!

خداوند در آیه 92 سوره نحل در بیست و نهمین مثل مى فرماید: «وَ لا تَکونُوا کالَّتى نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّة اَنْکاثاً تَتَّخِذُونَ اَیْمانُکمْ دَخَلاً بَیْنَکمْ اَنْ تَکونَ اُمَّةٌ هَِى اَرْبى مِنْ اُمَّة اِنَّما یَبْلُوکمْ اللّهُ بِه وَ لَیُبَیِّنُنَّ لَکمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ ما کنْتُمْ فیهِ تَخْتَلِفُونَ»؛ همانند آن زن [سبک مغز ] نباشید که پشم هاى تابیده خود را پس از استحکام، وامى تابید! در حالى که سوگند [و پیمان] خود را وسیله خیانت و فساد قرار مى دهید بخاطر اینکه گروهى، جمعیّتشان از گروه دیگر بیشتر است [ و کثرت دشمن را بهانه اى براى شکستن بیعت با پیامبر مى شمرید]! خدا فقط شما را با این وسیله آزمایش مى کند و به یقین روز قیامت، آنچه را در آن اختلاف داشتید، براى شما روشن مى سازد!


دورنماى بحث

در آغاز اسلام که مسلمانان در اقلیّت و دشمنان و مشرکان در اکثریّت بودند، برخى از جوانان شیفته پیامبر شده، به آن حضرت ایمان مى آوردند ولى آنها تحت فشار خانواده، دوستان، آشنایان و جامعه مشرک قرار مى گرفتند(1)، در این مرحله برخى همانند ابوذرها، بلال ها و عمّارها مستحکم و پایدار بودند و حتّى در راه عقیده خود جان مى باختند. ولى برخى از تازه مسلمانان سست بودند و طاقت تحقیرها، سرزنش ها و اعتراضات اطرافیان را - که اکثریّت جامعه را تشکیل مى دادند نداشتند و پس از پشت سر گذاشتن مراحل سخت اسلام و ایمان مرتد گشته، دوباره به صف مشرکان مى پیوستند. آیه فوق درباره این دسته از تازه مسلمانان سست ایمان نازل شده است.

(متأسفانه امروزه شاهدیم که خیلی از ما از مصادیق این آیه شریف هستیم تا بادی می وزد به یک باره منکر مسلمانیمان می شویم و به هر رنگی در می آییم، خود را به گونه ای جلوه می دهیم که مثلا با این دین بیگانه ایم و چه بسا که عده ای هم خیانت می کنند. تشبیه قرآن را ببینید این دیوانگی نیست پس چیست؟)


شرح و تفسیر

«وَ لا تَکونُوا کالَّتى نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّة اَنْکاثاً»: اى تازه مسلمانان، اى کسانى که با زحمت و تحمّل مشکلات، مراحل اسلام و ایمان را پشت سر گذاشتید و مفتخر به قبولى پاک ترین و بهترین دین آسمانى شدید، مانند آن زن نادان سبک مغزى که ریسمانى مى تابید و بعد از تمام شدن کار آن را وامى تابید، نباشید و پس از گرویدن به اسلام و ایمان، زحمت هاى خود را هدر ندهید و به کفر و شرک بازنگردید.

در اینکه نام این زن سفیه و أبله چه بوده است، اختلاف است. برخى او را «رایطه» نامیده اند. بعضى معتقدند که نامش «ربطه» بوده است و عدّه اى نیز بر این عقیده اند که او را «رابطه» مى خواندند ولى به هر حال، این زن در زمان جاهلیّت زندگى مى کرد و بسیار ابله و نادان بود. به همین جهت، عرب او را «حمقاء» نیز نامیده است.
اى تازه مسلمانان، اى کسانى که با زحمت و تحمّل مشکلات، مراحل اسلام و ایمان را پشت سر گذاشتید و مفتخر به قبولى پاک ترین و بهترین دین آسمانى شدید، مانند آن زن نادان سبک مغزى که ریسمانى مى تابید و بعد از تمام شدن کار آن را وامى تابید، نباشید و پس از گرویدن به اسلام و ایمان، زحمت هاى خود را هدر ندهید و به کفر و شرک بازنگردید

تابیده شده را واتابند و دوباره تبدیل به پشم کنند، آنها نیز چنین مى کردند. روز بعد دوباره صبح هنگام پشم ها را طناب و عصرگاهان طناب تابیده را تبدیل به پشم مى کردند و این داستان احمقانه هر روز تکرار مى شد.

قرآن مجید در این آیه شریفه به تازه مسلمانان سست ایمان هشدار مى دهد که مانند آن زن احمق عمل نکنند و از دین و ایمان خود باز نگردند.

تَتَّخِذُونَ اَیْمانُکمْ دَخَلاً بَیْنَکمْ: اى تازه مسلمانان! اى سست ایمانان! سوگند و پیمان خود را وسیله خیانت و فساد قرار ندهید و در بیعت با خداى خویش تقلّب نکنید.

اَنْ تَکونَ اُمَّةٌ هِىَ اَرْبى مِنْ اُمَّة: شما تنها به این دلیل که مشرکان در اکثریّت هستند و مسلمانان در اقلیّت، براى پیمان شکنى با پیامبر خدا این را بهانه قرار ندهید که این عذر و بهانه شما پذیرفته نیست، بلکه باید به پیمانتان وفادار باشید.

اِنَّما یَبْلُوکمُ اللّهُ بِه: کثرت دشمن و قلّت مسلمانان، عذر بازگشت به کفر نیست، بلکه این خود نوعى امتحان الهى براى مسلمانان و مؤمنان است. سعى کنید در این امتحان پیروز و سربلند باشید.
پیمان

وَ لَیُبَیِّنُنَّ لَکمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ ما کنْتُمْ فیهِ تَخْتَلِفُونَ: بى شک در روز قیامت خداوند تمام اختلافات را برطرف مى سازد و حقایق ظاهر مى شود، و حتّى کافران و مشرکان افسوس مى خورند که چرا ایمان نیاوردند.

این مثل، مثل بسیار زیبا، رسا، جالب و جاذبى است و هشدارباشى است براى مسلمانانى که طناب ایمان خود را محکم تابیده اند و با زحمت فراوان آن را به اتمام رسانیده اند تا مبادا پس از این همه زحمت با روى آوردن به شرک آن را هدر دهند.


پیام هاى آیه شریفه

1- پشم در حالت عادى براى هیچ کارى قابل استفاده نیست نه فرش، نه لباس، نه ابزار زندگى، و نه چیز دیگر امّا وقتى همین پشم تابیده مى شود، اگر باریک باشد و به صورت نخ درآید، با آن پارچه و فرش و مانند آن مى بافند. و اگر ضخیم تر باشد با آن طناب و حتّى خانه هاى بیابانى و چادر مى سازند.

جامعه متفرّق و از هم گسیخته نیز مانند پشم بى خاصیّت است اما به هنگام اتّحاد منشأ اثرات فراوانى مى گردد.

2- پشم در حالت عادى بسیار سست و آسیب پذیر است وزش باد ملایمى آن را مى برد و قدرت مقاومت در مقابل نسیم را ندارد اما اگر همین پشم تابیده شود و محکم گردد، گاهى از اوقات سنگین ترین وزنه ها را با آن حمل و نقل مى کنند و حتّى کشتى هاى بزرگ را به وسیله آن مهار مى کنند و با آن لنگر مى اندازند.

3- تنها عاملى که این پشمِ بى مصرفِ سست را مقاوم مى کند، اتّحاد رشته هاى پشم است. آرى پس از اینکه این رشته ها دست به دست هم دادند و همدیگر را در آغوش گرفتند و پیمان اتّحاد و هماهنگى بستند و دست از تشتّت و اختلاف برداشتند، منشأ خیرات فراوانى مى گردند. و این به انسان مى آموزد که وجود تو هم استعدادهاى بالقوّه فراوانى دارد، اگر تابیده شود محکم مى شود و پیام آور محصولات تازه و مفیدى چون تصمیم، اراده، وحدت کلمه، ایمان، توکل به خدا و مانند آن خواهد شد.
حضرت على (علیه السلام) در نامه 53 نهج البلاغه (عهدنامه مالک اشتر) مى فرماید: اى مالک! در عهدى که مى بندى پایدار و وفادار باش چه طرف پیمان تو مسلمان باشد، چه کافِر زیرا در میان تمام دستوراتى که خداوند برشمرده است، هیچ دستورى به اهمیّت عهد و پیمان نیست چه اینکه عهد و پیمان در میان تمام امّت ها و ملّت ها محترم است

از این رو، قرآن مجید مى فرماید: شما به وسیله ایمان تابیده شده اید، انسان عاقل دوباره طناب ایمان خود را وانمى تابد!

این تشبیه بسیار زیبا، جالب و پرمعنا در کلام حضرت زینب(علیهاالسلام) نیز آمده است در آن هنگام که حضرت زینب به دروازه کوفه رسید در یک سخنرانى آتشین مردم را مورد خطاب قرار داده، فرمود: «اِنَّما مَثَلُکمْ کمَثَلِ الَّتى نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّة...» مَثَل شما مردم بى وفا و پیمان شکن کوفه، مثل آن زن احمق و أبله و نادانى است که ریسمان تابیده محکم خود را از هم گسیخته مى سازد.(2) شما، هم با امام على(علیه السلام) بیعت کردید و هم با نماینده امام حسین (علیه السلام)، مسلم بن عقیل، رشته پیمان را محکم کردید ولى هنگامى که ابن زیاد آمد، با چند وعده و وعید و ایجاد رعب و وحشت، پیمان خود را شکستید و معلوم شد که تمام آن دعوت ها و بیعت ها و اعلان وفادارى ها جز حقّه بازى چیزى نبوده است، و اکنون هم با دیدن سر حسین بن على(علیهماالسلام) گریه مى کنید هم مى کشید و هم عزادارى مى کنید!

کسانى که با ادبیّات عرب آشنا هستند، درمى یابند که این خطبه چقدر ارزشمند است. به عقیده ما حضرت زینب (علیهاالسلام) از بازار آشفته کوفه دست گشود و پایه هاى تخت و تاج حکومت یزید را در شام به لرزه درآورد و مقدّمه سرنگونى بنى امیّه و انقلاب ها و شورش هاى بعدى را فراهم کرد.


اهمیّت وفاى به عهد و پیمان

حضرت على(علیه السلام) در نامه 53 نهج البلاغه (عهدنامه مالک اشتر) مى فرماید:

اى مالک! در عهدى که مى بندى پایدار و وفادار باش چه طرف پیمان تو مسلمان باشد، چه کافِر زیرا در میان تمام دستوراتى که خداوند برشمرده است، هیچ دستورى به اهمیّت عهد و پیمان نیست چه اینکه عهد و پیمان در میان تمام امّت ها و ملّت ها محترم است.

دنیاى کنونى نیز چنین است و غالب کشورها به عهد و پیمان ها پایبند هستند و حتّى در زمان جاهلیّت نیز چنین بوده است و بت پرستان نیز به پیمان هاى خود وفادار مى ماندند. بنابراین، لازم است مسلمانان در پیمانهاى خود با خدا و مردم وفادار باشند.

پی نوشت ها:

1- ما که اکنون از نعمت بزرگ و بى بدیل اسلام برخورداریم، باید قدردان پدران و مادران خود باشیم که در آغاز اسلام را پذیرفتند و ما در جامعه و خانواده اى مسلمان متولّد شدیم و اسلام را پذیرفتیم.

2- به نقل از کتاب «امام حسن و امام حسین (علیهم السلام)» تألیف علاّمه سیّد محسن امین عاملى، صفحه 256.

منبع : مثالهای زیبای قرآن جلد 1،آیت اللّه العظمى مکارم شیرازى(مدّظلّه)