تاریخ نگارش : شانزدهم ارديبهشت 1392

راههای کم کردن فشار قبر
مرضیه علمدار .ب

مقصود از قبر در بسیارى از روایات عالم برزخ است . مقصود از«فشار» عذاب خاصى است که انسان در آن عالم متناسب با کنش‏هاى خود مى‏بیند. فشار و عذاب قبر جسمانى و روحانى است، ولى جسم و بدن برزخى عذاب و فشار مى‏بیند. نه بدن مادی ؛

 ناشر : برگرفته از سایت مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی

مقصود از فشار قبر این نیست که در قبور خاکى محسوس - که جزئى از عالم ماده است - فشارى بر بدن مادى انسان ها وارد مى‏شود. بلکه مقصود از قبر در بسیارى از روایات عالم برزخ است . مقصود از«فشار» عذاب خاصى است که انسان در آن عالم متناسب با کنش‏هاى خود مى‏بیند. فشار و عذاب قبر جسمانى و روحانى است، ولى جسم و بدن برزخى عذاب و فشار مى‏بیند. نه بدن مادی ؛ زیرا روح انسان در عالم برزخ، با بدن برزخى (که متناسب با آن عالم است) و قالب مثالى، همراه است.
نکته دوم :
عذاب قبر (عالم برزخ) براى برخى از مومنان که مبتلا به برخی گناهان شده اند ، نعمت است؛ زیرا در عالم برزخ ، متناسب با کمیت و کیفیت گناه در عذابند . هر گاه از آن گناه پاک شدند ، در عالم قیامت با پاکی وارد بهشت می گردند.
آن گونه که از برخی احادیث استفاده می‌شود، فشار قبر برای برخی کیفر اعمال محسوب می‌شود . برای برخی‌، ملایم‌تر و به منزله کفاره گناهان و جبران کوتاهی‌ها است‌. امام صادق (ع) از پیامبر اکرم نقل فرمود‌: فشار قبر برای مؤمن‌، کفاره نعمت‌هایی است که ضایع کرده است‌.(1)
برای درک بهتر و داشتن تصویری روشن‌تر از کارهایی که باعث «آرامش در قبر» می‌شود، باید مسئله را از دو نگاه نگریست:
یک: کارهایی که باعث فشار قبر می‌گردد کدام است تا انسان از آن ها دوری ورزد.
دوم: عواملی که باعث کاهش عذاب قبر یا مانع آن می‌شود، بلکه سبب آرامش و «رَوْح و ریحان» می‌گردد، چیست، تا انسان موانع آرامش را برطرف و موجبات آن را فراهم سازد و بدین وسیله بتواند، به هدفش برسد.

الف- برخی کارها که مانع آرامش و موجب عذاب قبر و فشار در شب اوّل می‌گردد، عبارتند از:

1ـ سبک شمردن نماز.
2ـ یاری نکردن ضعیف.(2)
3ـ سخن‌چینی و ایجاد اختلاف بین دو نفر.
4ـ دوری نکردن از نجاست و ترشحات بول مثل کسانی که ایستاده بول می‌کنند و یا روی زمین سفت و آسفالت بول می‌کنند و از ترشحات آن دوری نمی‌کنند.
5ـ مردی که جدا از همسرش می‌خوابد و به خواسته‌های طبیعی او پاسخ مثبت نمی‌دهد.(3)
6ـ بداخلاقی با همسر.(4)
7ـ تباه کردن نعمت‌ها (نعمت سلامتی، جوانی و مالی).(5)
8ـ یک سوم عذاب قبر به خاطر غیبت است.(6)
9- دروغ گویی( 7)
10- غیبت کردن از مؤمنان (8)
11- غفلت از ذکر و یاد خدا :
یکی از مصادیق « مَعِیشَةً ضَنْکاً » در آیه « وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً » (9) عذاب قبر است . بنا براین هر کسی از یاد و ذکر خدا دور شود ،خداوند او را به عذاب قبر گرفتار سازد .

ب) برخی از کارها که باعث آرامش در قبر و شب اوّل می‌شود، عبارتند از:

1ـ شهادت در راه خدا.
2ـ استواری و استقامت در خط امامت و ولایت، که باعث می‌شود فرد اگر چه در بستر خویش بخوابد، شهید شمرده شود . در عالم برزخ به آرامش و رفاه و سعادت نایل گردد.(10)
3ـ امر به معروف و نهی از منکر و هدایت نمودن افراد.
حضرت علی(ع) می‌فرماید: «من قوّی مسکیناً فی دینه، ضیعفاً فی معرفته، علی ناصِب مخالف؛(11) هر کسی افراد مستضعف فکری را تقویت نماید ، او را در برابر مخالفان راه ما اهل بیت(ع) با سلاح استدلال و بیان و منطق مجهز کند، در برزخ مورد لطف ویژه خداوند قرار می‌گیرد . آن لطف، تلقین معارف بر حق است».
4ـ اتمام رکوع و سجود :
حضرت امام باقر(ع) فرمود: «هر که نمازش را با حضور قلب بخواند ، رکوع (و سجودش) را درست انجام بدهد ، عجله نکند، خداوند وحشت قبر را از او بردارد.(12)
5ـ محبّت پیامبر(ص) و اهل بیت.
پیامبر اکرم(ص) فرمود:
«علاقه و محبت من و اهل بیتم در هفت جای حساس و خطرناک، آرامش‌بخش و نجات دهنده است، از جمله موقع مرگ، نیز آن هنگام که ملک الموت جهت قبض روح حاضر می‌شود، دیگر در قبر، هنگامی که نکیر و منکر جهت بازجویی و سوال حاضر می‌گردند».(13)
6ـ صلوات بر محمد و آل محمد.(14)
7ـ زیارت امام حسین(ع)؛
یکی از پاداش هایی که خداوند به زائر قبر امام حسین می دهد، آن است که از عذاب و فشار قبر او را نجات می‌دهد (15)
8ـ نماز شب.
پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: صلاه اللیل، سراج لصاحبها فى القبر؛ (16)
نماز شب، چراغى است براى صاحبش در قبر.
وقتى که جناب ابوذر غفارى (ره) به مکه معظمه مشرف گردیده بود ،نزد کعبه ایستاد، و گفت :
ایها الناس ! من خیر خواه شما و مهربان بر شما هستم ، به سوى من بیایید.
مردم از اطراف دور او جمع شدند، فرمود:
اى مردم ! هر گاه یکى از شما خواست به سفرى برود، زاد و توشه‌اى براى خود بر مى‌دارد - به آن اندازه که در سفر دارد - و چاره اى از آن ندارد، پس هر گاه چنین است، سفر آخرت سزاوارتر است به زاد و توشه راه.
در این هنگام مردى برخاست و گفت: پس ما را راهنمایى کن اى ابوذر!
فرمود: ... "صل رکعتین فى سواد اللیل لوحشه القبور" (17) در تاریکى شب، دو رکعت نماز بخوان، برای (رهایی از) وحشت قبرها.
9ـ احیای شب بیست و سوم ماه رمضان و شب زنده‌داری آن و مشغول شدن به نماز، استغفار و تلاوت قرآن.
10ـ خواندن تلقین برای میت.
11ـ خواندن برخی دعاها، ذکرها و سوره‌ها از جمله خواندن سوره تکاثر موقع خوابیدن و خواندن سوره نساء در هر جمعه و تلاوت سوره «ن والقلم» در نمازهای واجب و مستحب و خواندن سوره ملک.
12ـ پیامبر اکرم (ص) فرمود:
«سه گروه از زنان هستند که عذاب قبر ندارند و در قیامت با حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها محشور می‌شوند:
ـ زنی که با همسرش سازگاری داشته باشد . با فقر و تنگدستی او بسازد.
ـ زنی که با بداخلاقی شوهرش بسازد . صبر و بردباری از دست ندهد.
(البته این حرف به معنی جواز بداخلاقی مردان نیست،‌زیرا برای مردها که با همسرش بداخلاقی کند، چنان کیفر و عذاب قبرش شدید و جدّی است که حتی اگر موقعیت فردی چون «سعد معاذ» را داشته باشد که هزاران فرشته در تشییع جنازه او شرکت کردند و پیامبر(ص) تابوت او را بر دوش خود می‌گذارد و در کفن و دفن و خواندن نماز میت و تلقین او حضور می‌یابد، باز عذاب قبرش برداشته نمی‌شود).
ـ زنی که در مهریه سختگیر نباشد . با بخشیدن (تمام یا بخشی) مهریه‌اش، باری از دوش همسر خود بردارد.(18)
13ـ چهار بار به حج رفتن؛
امام صادق(ع) می فرماید: "کسی که چهار حج به جا آورد، هیچ گاه او را فشار قبر نمی گیرد".(19)
14ـ مرگ در اوقات خاص؛
امام صادق(ع) فرمود: "کسی که بین زوال شمس روز پنج شنبه تا ظهر روز جمعه بمیرد، خداوند او را از فشار قبر محافظت می کند"(.20)
حضرت فرمود: کسی که در روز جمعه بمیرد ،خدا رهایی از فشار قبر برای او مقرر می کند. (21)
15- قرائت سوره نساء در روزهای جمعه:
امام علی (ع) فرمود: کسی که در هر جمعه سوره نساء را بخواند، از فشار قبر در امان خواهد بود.(22)
16- قرائت سوره نون والقلم:
امام صادق (ع) می فرماید:کسی که سوره نون والقلم را در نماز واجب یا مستحب بخواند، خدا او را برای همیشه از فقر در امان می دارد .هنگامی که بمیرد ، او را در پناه خود از فشار قبر مصون می دارد.(23)
17- قرائت سوره یس
سوره یس خواندن نیز از عواملی است که ایمنی از فشار قبر می آورد .(24)
18-خواندن سوره تکاثر در موقع خواب.
رسول خدا(ص) فرمود: هرکس موقع خواب سوره تکاثر را بخواند،از فشار قبر نگهداشته می شود .خداوند او را از شر نکیر و منکر کفایت می کند.(25)
19 خواندن سوره توحید .
رسول خدا(ص) فرمودند: خواندن سوره توحید برای بیمار ، در مرضی که به مرگ منتهی می شود ، باعث رهایی از فشار قبر می گردد. (26) هم چنین :
هرکس بعد از سلام هر نماز قل هو الله احد را بخواند، در قبرش عذاب نمی شود و از فشار قبر در امان است.(27)
20- مداومت بر خواندن سوره زخرف.
امام باقر (ع) فرمود: کسی که مداومت بر خواندن سوره زخرف کند ،خداوند از حیوانات و حشرات زمین در امانش نگه می دارد .از فشار قبر ایمن می کند.(28)
21 - خواندن سوره احزاب (29)
22- خواندن سوره ملک :
امام محمد باقر : خواندن سوره تبارک الذی بیده الملک از رسیدن عذاب قبر ممانعت می کند . (30)
23- خواندن آیت الکرسی ( به ویژه بعد از سلام هر نماز واجب ) ( 31)
24- پیامبر اکرم (ص) در وصیتش به امیر المؤمنین (ع) فرمود :
هر صبح و شب دعای یستشیر بخوان . به امامان بعد از خودت نیز سفارش کن که این دعا را بخوانند . آن گاه برای خواندن این دعا آثار و ثواب های زیادی بیان فرمودند ، یکی از آثار آن در امان ماندن از عذاب و فشار و تاریکی قبر است . (32)
خواندن چهار رکعت نماز:
هرکس در روز جمعه بین طلوع آفتاب تا ظهر چهار رکعت نماز بخواند ،در هر رکعت بعد از حمد سوره تبارک(ملک) و سوره حم سجده را بخواند ،خداوند از فشار قبر نگهش می دارد.(33)
25- امام محمد باقر :
هر کس در شب جمعه دو رکعت نماز ، در هر رکعت بعد از حمد پانزده مرتبه سوره زلزال را بخواند ، خداوند او را از هول و هراس قیامت و عذاب قبر حفظ می کند . (34)
26- نماز در ماه رجب :
پیامبر اکرم : هر کس در شب اول ماه رجب بعد از نماز مغرب ، بیست رکعت نماز بخواند ( در هر دو رکعت سلام دهد ) در هر رکعتی یک حمد و یک مرتبه سوره توحید بخواند ، خداوند جان و مال او و خانواده اش را حفظ می کند . او را از عذاب قبر نجات می دهد . (35 )
خواندن سی رکعت نماز در شب نیمه رجب ( بعد از هر دو رکعت سلام دهد ) در هر رکعت حمد یک مرتبه و توحید یازده مرتبه ، خداوند ثواب هفتاد شهید را به او می دهد . او را از عذاب قبر و آتش جهنم حفظ می کند .(36)
روزه در ماه رجب :
پیامبر :پاداش روزه ماه رجب ،امان یافتن از عذاب قبر است. (37)
27- در روایت آمده است که هر کسی در شب بیست و چهارم ماه شعبان دو رکعت نماز بخواند ، در هر رکعتی هر یک از سوره های حمد و نصر و فتح را ده مرتبه بخواند ، خداوند او را از آتش جهنم و عذاب قبر نجات دهد . ( 38 )
28- نماز در روز چهارشنبه :
هر کسی در روز چهارشنبه دوازده رکعت نماز بخواند - در هر دو رکعتی سلام دهد - در هر رکعتی یک مرتبه حمد و هر یک از توحید و ناس و فلق را سه مرتبه بخواند، از عذاب و فشار قبر رهایی می یابد . (39)
29- دو رکعت نماز در شب جمعه : از رسول خدا (ص) روایت شده که هر کس در شب جمعه دو رکعت نماز بخواند ، در هر رکعت بعد از حمد پنجاه مرتبه سوره توحید بخواند ، بعد از سلام، صلوات بفرستد، خداوند او را از عذاب قبر نجات دهد . ( 40 )
30 - شرکت در نماز جماعت (41 )
31- همیشه با وضو بودن (42)
32- در حدیث آمده است ، هنگامی که مرده را دفن کردند و مردم پراکنده شدند ، اگر خویشان و نزدیکان او بمانند و دو رکعت نماز بخوانند، خداوند عذاب قبر را از او بر می دارد:
در رکعت اول هر یک از سوره های فلق و ناس را یک مرتبه ، در رکعت دوم هر یک از حمد و توحید و قدر را یک مرتبه بخوانند ، در سجده بگویند :
« یا من تعزّز بالقدره و قَهَر عباده بالموت » بعد از سلام «اللهم اغفر للمؤمنین و المؤمنات و المسلمین و المسلمات » سپس بگویند که ثواب این دو رکعت نماز را به متوفی هدیه کردیم .(43)
33- از امیر المؤمنین روایت شده که یکی از خواص تربت سید الشهدا علیه السلام ( و خواندن نماز بر آن ) در امان بودن از عذاب قبر است . (44)
34- محبت اهل البیت علیهم السلام: رَسُولُ اللَّهِ فرمود:
مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْجُوَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ فَلْیُحِبَّ أَهْلَ بَیْتِی؛ (45)
هر کسی که می خواهد از عذاب قبر نجات پیدا کند، باید اهل بیت مرا دوست داشته باشد .
34-صدقه دادن.
پیامبر(ص)فرمود:صدقه آفات دنیا و فشار قبر و عذاب روز قیامت را دفع می کند.(46)
35- اقامه نماز:
کسی که در دنیا پایبند به نماز است و به آن اهمیت می دهد ، فشار قبر از او بر داشته می شود . پیامبر : الصلاة شفیع بینه و بین ملک الموت و انس فى قبره و فراش تحت جنبه و جواب لمنکر و نکیر؛ (47)
نماز شفیع نمازگزار نزد ملک الموت ، مونس در قبر ، بسترى نیکو در قبر ، پاسخ به سوال نکیر و منکر مى‌باشد.
36 - پایبندی به نماز اول وقت :
پیامبر : "ما من عبد، اهتم بمواقیت الصلاة و مواضع الشمس، الا ضمنت الروح عند الموت و انقطاع الهموم و الاحزان و النجاة من النار؛ (48)
هر بنده‌اى به نماز اول وقت اهتمام کند، راحتى و آسایش در موقع مرگ و از بین رفتن ناراحتی ها و غم ها و رهایى از آتش را برایش ضمانت مى‌نمایم
خداوند به همه ی مومنین عمر با عزت وبرکت عطا نماید و سرانجام کارمان موجب رضایتش باشد. التماس دعا