تاریخ نگارش : هجدهم دي 1392

سبک زندگی قرآنی در فضای مجازی؛ ضرورتی متناسب با ذائقه کاربران
وهاب خدابخشی

سبک زندگی قرآنی باید با یک انسجام و متناسب با ذائقه کاربران و زندگی در قرن بیست و یکم معرفی شود، تا بتوانیم سبک زندگی‌ها را اسلامی کنیم.
 کلید واژه : سبک زندگی قرآنی
 ناشر : وهاب خدابخشی

سبک زندگی قرآنی در فضای مجازی؛ ضرورتی متناسب با ذائقه کاربران

یکی از آیات قرآن که در رابطه با استفاده صحیح از ابزار و امکانات دنیا برای ساختن و آباد کردن آخرت آمده است، آیه 77 از سوره مبارکه قصص است در این آیه آمده است: «وَ ابْتَغِ فیما آتاک اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَ لا تَنْسَ نَصیبَک مِنَ الدُّنْیا وَ أَحْسِنْ کما أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیْک وَ لا تَبْغِ الْفَسادَ فِی الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْمُفْسِدینَ. (القصص/ 77) و با آنچه خدایت داده سراى آخرت را بجوى و سهم خود را از دنیا فراموش مکن، و همچنانکه خدا به تو نیکى کرده نیکى کن و در زمین فساد مجوى که خدا فسادگران را دوست نمی‌‏دارد.»

آیات الهی همه انسان‌ها را توصیه می‌کند تا علاوه بر اینکه از زندگی، نهایت استفاده را می‌برند به فکر آینده خود نیز باشند و توشه‌ای مناسب برای آینده مهیا کنند. این آینده‌نگری می‌تواند نسبت به سرای آخرت باشد که این قسمت از آیه به آن اشاره دارد و هم می‌تواند نسبت به دنیایی که در آن زندگی می‌کنیم باشد بدین صورت که ما از هم‌اکنون برای زندگی خود برنامه‌ریزی کنیم و اهدافی را که قرار است به آنها برسیم تعیین کنیم و در مرحله بعد برای رسیدن به آن اهداف، نهایت سعی و تلاش خود را بکار ببندیم.

آیات الهی به بهترین نحو سبک زندگی را برای ما معرفی کرده‌اند

نعمت‌ها و امکاناتی را که خداوند متعال در اختیار بندگانش قرار داده است باید همیشه در راه درست و صحیح استفاده شود. این امر سبب می‌شود تا به امکانات بیشتری در زندگی و قرار گرفتن در یک محیط اسلامی و قرآنی دست پیدا کنیم. آیات الهی به بهترین نحو سبک زندگی را برای ما معرفی کرده‌اند سبکی که اگر آن را در زندگی خود پیاده کنیم موفقیت در دنیا و آخرت برای ما تضمین شده است.

البته تشریح مفهوم سبک و فرهنگ زندگی، به مسائلی نظیر خانواده، ازدواج، نوع مسکن، نوع لباس، الگوی مصرف، تفریحات، کسب و کار و رفتارهای فردی و اجتماعی در محیط‌های مختلف، بستگی دارد و سبک زندگی به همه مسائلی بر‌می‌گردد که متن زندگی انسان را شکل می‌دهند.

تا‌کنون در پژوهش‌های گوناگانی هم که انجام شده، مؤلفه‌های بسیاری را برای سبک زندگی نشان و نمایش داده‌اند که از آن جمله می‌توان روابط اجتماعی، رفتارهای عبادی، باورها و اعتقادات، رفتارهای اخلاقی، مالی، خانوادگی، سلامت و بهداشت، تفکر و علم، مولفه‌های دفاعی امنیتی، زمان‌شناسی، فعالیت‌های فیزیکی، تغذیه و دارو، خواب و بیداری، و نوع پوشش را برشمرد.

پس مفهوم سبک زندگی در یک معنای کل، همه زندگی فرد است که آن را پوشش می‌دهد. بعضی پژوهش‌ها به تناسب گستره‌ای که دارند، ممکن است به همه مؤلفه‌ها بپردازند و بعضی ممکن است بر یک جزء بسیار کوچک از سبک زندگی مثل سبک نشستن فرد پشت میز کامپیوتر، استفاده از فضای مجازی و اینترنت تمرکز کنند.

فضای مجازی پدیده‌ای نوظهور است که در دهه‌های قبل در سبک زندگی‌ها، حضور نداشته و اکنون حضوری پررنگ دارد و برای خود جایگاه و سهمی از وقت، توجه، نیرو و هزینه‌های زندگی را می‌طلبد و خود را به همه افراد، خانواده‌ها و نهادهای اجتماعی، تحمیل کرده و می‌کند و این‌گونه به نظر می‌رسد که هیچ گریزی از آن نیست.

تأثیر فضای مجازی بر سبک زندگی به خاطر ماهیت خاص آن است

اختصاص یافتن چنین سهمی به فضای مجازی و فناوری‌های نوین ‌ موجب کاسته شدن از سهم بخش‌های دیگر زندگی است. تأثیر دیگری که فضای مجازی بر سبک زندگی‌ها دارد ناشی از ماهیت خاص آن است. فضای مجازی اگرچه به لحاظ مفهوم، کاملاً مستقل از انسان است و از ویژگی‌های ذاتی یا فطری انسان تلقی نمی‌شود اما از زمانی که در زندگی انسان حضور پیدا کرده است، با سرعت زیاد و در گستره‌ای وسیع خودنمایی کرده و جوامع، نهادهای اجتماعی، آموزشی، فرهنگی، مالی، سیاسی، ارتباطات اداری و حتی مناسبات بین‌المللی و ... را به گونه‌ای مقهور خود ساخته و رویگردانی افراد و نهادها از این فضا موجب انزوا و تحمیل هزینه‌های زیاد بر آن‌ها خواهد شد.

فضای مجازی، ماهیتاً یک ابزار است. اگرچه قدرت و برد فضای مجازی زیاد و ظهور و بروز آن پرقدرت بوده است و شاید توده مردمی که ارزش زندگی را فقط در حد گذراندن می‌دانند به آسانی تسلیم لوازم و آثار فضای مجازی می‌شوند و در سبک زندگی خود اثرپذیری بی‌چون و چرایی از آن خواهند داشت، اما کسانی که به انسان و هویت مادی، معنوی، دنیایی، اخروی و حیات دائمی او توجه دارند می‌دانند که این اثرگذاری پر قدرت فضای مجازی موجی هرچند بزرگ اما گذراست.

راهکار مواجهه با فضای مجازی، کنار آمدن با واقعیت‌های فعلی آن است

حال باید به این نکته توجه داشت که راهکار مواجهه با این فضا در کوتاه مدت، در کنار آمدن با واقعیت‌های فعلی آن است. هرچند در این مرحله برای پرهیز از انزوا و عقب‌ماندگی با این واقعیت‌ها کنار می‌آییم اما در بلند مدت، باید با تدبیر امور برای هرچه انسانی، اسلامی و قرآنی‌تر ساختن فضای مجازی و نزدیک کردن آن به هویت انسانی کوشید.

مثبت یا منفی بودن فضای مجازی مرتبط با تربیت خود انسان‌ها است

بارزترین مسئله‌ای که در رابطه با قرآنی و اسلامی کردن فضای مجازی باید توجه شود این است که مثبت یا منفی بودن فضای مجازی مرتبط با تربیت خود انسان‌ها است. با وجود این‌که این ابزار امکان رفتارهای غیر اخلاقی و غیر انسانی فراوانی را فراهم کرده که قبلاً ممکن نبود، لکن از سوی دیگر، امکان رفتارهای اخلاقی و انسانی فراوانی را نیز پدید آورده است و این‌که فردی به کدام سمت گرایش پیدا کند امری است که به تربیت اخلاقی وی باز می‌گردد.

داشتن نگاه طبیبانه به وضعیت موجود فضای مجازی ضروری است

ما در بسیاری از مسائل خرد و کلان دنیا ممکن است نیاز به وسعت بخشیدن مقیاس‌هایمان داشته باشیم، مقیاس‌هایی که زندگی و راه آن را مشخص می‌کنند. باید گفت که علاوه بر داشتن نگاهی که انسان‌ها به وقایع زندگی خود دارند، شامل پدیده‌ها و رویدادها، آن چه ضروری است داشتن نگاه طبیبانه به وضعیت موجود فضای مجازی است. پس باید نگاه ما در دنیای مجازی، نگاه پیامبرانه نسبت به انسان جاهل و بی‌فرهنگ باشد.

اگر نگاه‌ ما اینگونه باشد، اول از خودمان می‌پرسیم که «آیا ما به اندازه کافی با این فضا آشنایی داریم» و اگر بلد نیستیم موظف هستیم که آن را یاد بگیریم. از خود می‌پرسیم «آیا به اندازه کافی برای سرنوشت این‌ فضا و کاربران آن دلسوز هستیم» اگر نیستیم، باید با تأسی از پیامبر اکرم(ص)، این دلسوزی را بیش از پیش داشته باشیم و براساس آن عمل کنیم.

باید بپرسیم «آیا ما نسخه‌ای برای معایب و مشکل‌های شناخته شده این فضا و کاربران آن تهیه کرده‌ایم؟» حقیقت این است که ما سبک زندگی قرآنی را با یک انسجام و مناسب با زندگی قرن بیست و یکم معرفی نکرده‌ایم، و آنگاه ناراحت می‌شویم که چرا در کل دنیا و به تبع آن در فضای مجازی، سبک زندگی‌ها، اسلامی نیست.

توجه به این امر که قرآن و سبک زندگی که در آن آمده است را به گونه‌ای برای کاربران مجازی معرفی کنیم که با ذائقه آنان متناسب باشد و شیرینی معنویت‌های آن به دهان آنها هم آید از اهمیت بسیار برخوردار است. اگر بخواهیم سبک زندگی قرآنی و اسلامی را ترویج دهیم باید در این راه با همکاری مسئولان و فعالان این امر تلاش بسیاری کنیم.

گردآوری وهاب خدابخشی

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

برگرفته از:

- قرآن کریم، سوره قصص، آیه 77

- پایان‌نامه ارائه الگوی سبک زندگی اسلامی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم.

- خبرگزاری ایکنا، 1391، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد کاویانی، هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

- دین و سبک زندگی، مطالعه موردی شرکت‌کنندگان در جلسات مذهبی، محمدسعید مهدوی‌کنی، دانشگاه امام صادق (ع)، 1387

- مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی www.askdin.com