تاریخ نگارش : سي و يکم فروردين 1390

انس بیشتر با قرآن
فاطمه نصیری خلیلی

دوست دارم انس بیش‏ترى با قرآن داشته باشم; چگونه مى‏توانم با قرآن مانوس شوم؟ چگونه مى‏توانم با قرآن از دید تدبر و تعقل برخورد کنم؟
 کلید واژه : انس
 ناشر : پرسمان شماره5 - نور پرتال

براى شناخت قرآن و بهره‏مندى بیش‏تر از آن باید مراحلى را طى کرد . مهم‏ترین مراحل این مسیر عبارت است از:
1 . آشنایى با اهداف قرآن و محورهاى اساسى آن
2 . آشنایى با ابزار و شرایط فهم قرآن
3 . رعایت آداب تلاوت قرآن
4 . رفع موانع فهم قرآن

1 . شناخت اجمالى قرآن
هدف این کتاب بزرگ هدایت و مخاطب آن «ناس‏» (همه انسان‏ها) است; چنان که در سوره مبارکه ابراهیم مى‏خوانیم: «الر کتاب انزلناه الیک لتخرج الناس من الظلمات الى النور باذن ربهم الى صراط العزیز الحمید» . محورهاى کلى آیات نهفته در این کتاب مقدس عبارت است از:
الف) یگانه‏شناسى و معرفى اسما و اوصاف خداوند تبارک و تعالى
ب) معادشناسى و معرفى حیات اخروى در مراحل و منازل مختلف مرگ، عالم بزرخ، قیامت کبرا و بهشت و جهنم .
حدود یک سوم از آیات قرآن کریم به این محور اختصاص یافته است . این امر اهمیت و نقش ویژه مباحث معادشناسى در فرآیند هدایت و سعادت را مى‏نمایاند .
ج) دعوت به تهذیب نفس وتطهیر باطن: این امر شرط رسیدن به هدایت، یعنى خروج از ظلمات به سوى نور و تقرب الى الله، به شمار مى‏آید .
د) قصص انبیا و اولیا: این بخش از آیات پیام‏ها و معارف فراوان دارد و دقت در آن‏ها انسان را با فراز و فرودهاى مسیر کمال و روش‏هاى پیروزى در این راه آشنا مى‏سازد .
ه) سرگذشت جنگ‏ها و برخورد کفار با اهل ایمان .
و) آیات احکام:
در این بخش از آیات به کلیات احکام و وظایف عملى یک فرد مسلمان (عبادات، معاملات و اجتماعیات مثل نماز و روزه و خمس و جهاد و بیع و نکاح) اشاره شده است و تفصیل و جزئیات آن در سخنان پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) تبیین مى‏گردد .

2 . ابزار و شرایط استفاده از قرآن
براى برخوردارى از فهم و توان تفسیر قرآن، آگاهى از ادبیات عرب، طرح سؤال، تفکر و تدبر در آیات، توجه به آراى مفسران و از همه مهم‏تر طهارت دل و تهذیب نفس از آلودگى ضرورت دارد .
در این میان، طرح سؤال بهترین شیوه براى به دست آوردن ظرافت‏هاى آیات الاهى است . باید از چینش الفاظ آیات، انتخاب واژه‏ها و ترتیب آیات پرس و جو کنیم یا با طرح سؤال‏هاى کلى در جست و جوى پاسخ آن از قرآن برآییم; براى مثال در جست و جوى این باشیم که خداوند چگونه شگردهاى شیطان را در قرآن بیان کرده است و با این نگاه در آیات الاهى تدبر کنیم .
بعد از طرح سؤال، مهم‏ترین مساله «بردبارى و حوصله‏» در پاسخ‏یابى است . نباید در یافتن پاسخ شتاب ورزید و بدون رعایت قواعد ادبى و لغوى و قرائن و شواهد چیزى را به قرآن نسبت داد; زیرا خطر تفسیر به راى همواره وجود دارد .
توجه به آرا و نظرهاى مفسران نیز بسیار مهم است; زیرا مى‏توانیم برداشت‏هاى خود را با آراى آن‏ها مقایسه کنیم و نقاط ضعف و قوت را دریابیم . «طهارت دل‏» اساسى‏ترین نقش را در فهم قرآن دارد; زیرا اندیشه ما تحت الشعاع آن قرار مى‏گیرد . قرآن خود از این حقیقت پرده برداشته و تصریح مى‏کند که «لا یمسه الا المطهرون‏» . همان گونه که از نظر شرع بدون طهارت دست زدن به خطوط قرآن ممنوع است، از جهت تکوینى نیز کسى که طهارت و صفاى دل ندارد، به شناخت دقیق قرآن دست نمى‏یابد .

3 . رعایت آداب
انسان به عملى که برایش لذت بخش باشد، اشتیاق دارد و از آن بیش‏تر بهره مى‏برد . رعایت آداب تلاوت قرآن موجب شیرینى و جذابیت‏بیش‏تر عمل مى‏گردد . بخشى از این آداب ظاهرى و بخشى معنوى است .
الف) تحصیل طهارت که همان وضو گرفتن و مسواک زدن است . پیامبر گرامى اسلام مى‏فرماید: «نظفوا طریق القرآن قیل یا رسول الله و ما طریق القرآن قال افواهکم قیل بماذا؟ قال بالسواک‏» .
ب) پناه بردن به خدا از شر شیطان و برداشت‏هاى ناصواب; «فاذا قرات القرآن فاستعذ بالله من الشیطان الرجیم‏» .
ج) جارى ساختن «بسم الله الرحمن الرحیم‏» بر زبان .
د) تعظیم و احترام: از جمله آدابى که در استفاده از قرآن تاثیر دارد، عظیم شمردن قرآن است; به این معنا که حساب ویژه‏اى را براى آن باز کرده، قرآن را نظیر کتاب‏هاى معمولى ندانیم . توجه به این حقیقت که آیات و سوره‏ها سخن چه کسى است، حامل آن کیست، حافظ آن کیست، شارحان و مفسران آن کیانند، از عواملى است که به بزرگداشت و تعظیم قرآن مى‏انجامد .
ه) نظر تعلیم و تعلم داشتن: تلاوت قرآن ثواب‏هاى فراوان و پاداش‏هاى ارزشى دارد; ولى باید تعلیم و تعلم را نیز فراموش نکرد و با آن هدف به قرآن روى آورد .
و) حضور قلب و خشوع: چند لحظه تمرکز در یاد خدا، رهاسازى خود از درگیرى‏هاى ذهنى و انتخاب زمان و مکان مناسب براى تلاوت قرآن در دستیابى به حضور قلب بسیار سودمند است .
ز) تفکر و تدبر در آیات .
ح) تطبیق آیات بر خود و جبران کمبودها و درمان دردها: براى مثال وقتى آیات ویژگى‏هاى اهل ایمان را تلاوت مى‏کنیم، باید به خود بیندیشیم و وضعیت‏خویش را با شاخص‏هاى قرآنى بسنجیم . از خداوند توفیق بیش‏تر بخواهیم و شاکر باشیم .

4 . موانع فهم قرآن
براساس روایات اهل بیت (ع)، امور زیر انسان را از فهم درست آیات الاهى باز مى‏دارد:
الف) غررور علمى و خودبینى
ب) آراى باطل و عقاید نادرست
ج) گناهان و خصلت ناشایست