تاریخ نگارش : شانزدهم مهر 1390

آداب دعاکردن از دیدگاه معصومین (ع)
غلامرضا تاجری

: آداب دعا :
دعائی که با بسم الله الرّحمن الرّحیم شروع شود ردّ نمی شود رسول اکرم (ص)
رعایت زمان دعا :
امام صادق (ع) فرمودند: سه وقت است که دعا در آن اوقات مستجاب است
۱.بعد از نماز واجب
۲.هنگام آمدن باران
۳.هنگام ظاهر شدن نشانه ای از طرف خدا برای بندگان خود
اسباب و عوامل اجابت
دسته جمعی دعا کردن
امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود:
«هرگاه امری پدرم (امام باقر ـ علیه السلام ـ ) را محزون می کرد، زنان و کودکان را جمع نموده، دعا می کردند و آنها آمین می گفتند
موانع اجابت دعا
همان طور که عواملی موجب تسریع در اجابت دعا می شود، عللی نیز مانع اجابت دعا می گردند
از حضرت علی ـ علیه السلام ـ سؤال شد: فَاََیُّ دَعْوَةٍ اَضَلُّ؟ قالَ: الدّاعی بِما لا یَکُونُ
کدام دعا گمراهی است؟ فرمود: دعا کردن و خواستن کارهای نشدنی و غیر ممکن
شرایط دعا کردن
صلوات بر محمد و آل محمد قبل وبعد از دعا

 کلید واژه : دعا ، استجابت ، احادیث دعا ،زمان دعا،جماعت ،عوامل اجابت، موانع اجابت
 ناشر : غلامرضا تاجری

الف : آداب دعا
دعائی که با بسم الله الرّحمن الرّحیم شروع شود ردّ نمی شود رسول اکرم (ص)
1 - دعا کننده باید با تمام وجود متوجّه ذات مقدّس خدا باشد و از غیر او بکّلی دل بکند و هیچ امیدی به دیگران نداشته باشد.
2 - در طول روز در کارهای نیک پیشقدم باشدودر شب که همه دربها بجز در دوست باز است با بیم و امید در خلوت خود وخدا به دعا بنشیندوبا او دوستانه صحبت وراز ونیاز کند .
3 - توجّه قلبی نیز از شرایط دعاست که داعی باید با توجه کامل و از ته دل خدا را بخواند. حضرت علی علیه السّلام فرموند: لا یَقْبَلُ اللهُ عَزَّوَجَلَّ دُعا‌ءَ قَلْبٍ لاهٍ یعنی :خداوند بزرگ، دعای دلی را که غافل و مشغول باشد را نمی پذیرد
4 – بهتر است انسان هنگام دعا و مناجات دستهای خویش را به سوی آسمان بالا برد چنان که نقل شده است که رسول خدا ـ صلی الله علیه و اله ـ هنگام دعا و مناجات دستهایش را بالا می برد. امام صادق ـ علیه السلام ـ در مورد حکمت این کار فرمود: «هرگاه بنده دستهایش را به سوی خدا بالا برد، خداوند آنها را خالی برنمیگرداند.
5 - استعمال بوی خوش، صدقه قبل از دعا و انگشتر عقیق به دست داشتن نیز از آداب دعا شمرده شده است.

ب : رعایت زمان دعا
گرچه درهای رحمت الهی، همواره به سوی بندگانی که صادقانه و مخلصانه او را می خوانند، باز است و خداوند، به آنها وعده پاسخ داده است، امّا امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ به بعضی از زمانها و اوقات، عنایت بیشتری داشته اند و احتمال استجابت در آن مواقع خاص، بیشتر دانسته اند. از آن جمله:
1 - ماه مبارک رمضان بویژه شبهای قدر
2 - روز عرفه
3 - روزهای عید فطر، قربان، غدیر
4 - شبهای جمعه وشبهای ابیض در سه ماه رجب وشعبان ورمضان
5 - روزهای تولد ووفات امامان معصوم که عرشیان در حال جشن وسرورو یا غم هستند به زمینیان توجه دارند
6 – هنگام بارش باران وبین طلوعین و بعد ازتسبیح حضرت زهرا (س)در فریضه نمازهای واجب ودر قنوت
از امام صادق (ع) سؤال شد چه وقت هایی برای دعا کردن مناسب است
امام صادق (ع) فرمودند: سه وقت است که دعا در آن اوقات مستجاب است
۱.بعد از نماز واجب
۲.هنگام آمدن باران
۳.هنگام ظاهر شدن نشانه ای از طرف خدا برای بندگان خود

امام باقر ـ علیه السلام ـ فرمود:
«إِنَّ اللهَ تَعالی یُنادی کُلَّ لَیْلَةِ جُمُعَةٍ مِنْ فَوْقِ عَرْشِهِ مِنْ اَوَّلِ اللَّیْلِ إِلی آخِرِهِ: اَلا عَبْدٌ مُؤْمِنٌ یَدْعُونی لِدینِهِ وَ‌دُنْیاهُ قَبْلَ طُلُوعِ الْفَجْرِ فَاُجیبُهُ یعنی منادی خدای بزرگ در هر شب جمعه از اول تا آخر شب از بلندای عرش ندا دهد که آیا بنده مؤمنی نیست که امشب مرا برای دین و دنیای خویش بخواند تا او را اجابت کنم.
امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود:
إِذا زالَتِ الشَّمْسُ فُتِحَتْ اَبْوابُ السَّماءِ و اَبْوابُ الْجَنانِ وَ قُضِیَتِ الْحَوائِجُ الْعِظامُ
یعنی به هنگام نیمروز، درهای آسمان و بهشت گشوده می شود و حاجتهای مهم برآورده می گردد.
رسول اکرم صلیّ الله علیه و اله در ماه رمضان فرمودند: وَ دُعاءُکُمْ فیهِ مُسْتَجابٌ
دعا در ماه مبارک رمضان را مستجاب است .
ج : توجّه به مکان دعا
جای دعا کردن نیز در چگونگی استجابت دعا نقش دارد. مکان هر چه مقدستر باشد دعا به استجابت نزدیکتر است. مانند: مکه معظّمه، مدینه منوّره، مشاهد مشرّفه امامان، مساجد، امامزاده های معتبر
امام رضا ـ علیه السلام ـ درباره دعا کردن در شهر مقدّس مکّه فرمود:
هیچ کس در این کوهها (مکّه) نه ایستاد (و دعا نکرد) مگر اینکه مستجاب شد.
در جوار قبر رسول خدا ـ صلی الله علیه و اله ـ نیز دعا به اجابت می رسد.همچنین کنار مرقد مطهّر سیدالشهدا حسین بن علی ـ علیهما السلام ـ از مکانهایی است که دعا مستجاب می شود.
اگر همیشه سجاده نماز در جای ثابتی ودر مکان خاصی در منزل پهن گردد بسیار موثر است .
د: اسباب و عوامل اجابت
علاوه بر آداب ظاهری دعا، عوامل دیگری نیز در استجابت دعا موثرند، که در اینجا بطور اختصار می آوریم:
1 - قطع امید از غیر خدا
قطع امید از غیر خدا، عزم دعا کننده را در توسل به پروردگار و مبداء هستی قویتر کرده، با خلوص بیشتری خواسته های خود را از درگاه خدا طلب می کند.
امام صادق ـ علیه السلام ـ در این باره فرموند:
هرگاه یکی از شما اراده کرد که هر چه از خدا بخواهد به او بدهد باید از همه مردم ناامید شود و جز به خدا امیدوار نباشد. اگر خداوند این حالت را در قلب دعا کننده یافت هر چه از او درخواست شود عطا می کند.
2 - دسته جمعی دعا کردن
از دیگر عوامل مؤثر در اجابت دعا، گروهی بودن آن است و این نشانه اهتمام اسلام به جمع و اجتماع است. یکی از حکمت های آن، این است که هر چه افراد، بیشتر باشند، هر یک به سهم خود و نسبت به خصایل نیکویی که دارند، نظر پروردگار را جلب و دعا را به هدف اجابت، نزدیکتر می کنند.
امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود:
«هرگاه امری پدرم (امام باقر ـ علیه السلام ـ ) را محزون می کرد، زنان و کودکان را جمع نموده، دعا می کردند و آنها آمین می گفتند.
3 - واسطه قرار دادن اهل بیت ـ علیهم السلام
انسان غیر معصوم، به طور معمول، مرتکب گناه و اشتباه شده، بدین وسیله در درگاه الهی خجل و روسیاه است. از این رو، اگر اولیای مقرّب درگاه خدا را واسطه قرار دهد به خاطر آنها دعا به اجابت نزدیکتر می گردد. در میان امت اسلامی هیچ کس از پیامبر و خاندانش نزد خدای محبوب تر نیست. خداوند، فرموده است: محبوب ترین و گرامی ترین بندگانم نزد من محمّد و علی، حبیب و ولی من هستند، هر کس به وسیله آن دو و خاندان پاکشان از من چیزی بخواهد، خواسته اش را رد نمی کنم.
رسول اکرم ـ صلی الله علیه و اله ـ نیز فرمود: إِجْعَلُونی فی أَوَّلِ الدُّعاءِ وَ فی آخِرِه ِ‌وَ وَسَطِهِِ یعنی مرا در اول، وسط و آخر دعا قرار دهید.
ه : موانع اجابت دعا
همان طور که عواملی موجب تسریع در اجابت دعا می شود، عللی نیز مانع اجابت دعا می گردند، که به شرح زیر است:
1 - گناه : گناه، دشمن دیرینه و خطرناک انسان و دورکننده او از نعمتهای مادّی و معنوی است و مانع بزرگی در مسیر کمال او محسوب می شود.
2 - دعای فرد گنهکار به اجابت نمی رسد و ناله هایش خریدار ندارد.
امام باقر ـ علیه السلام ـ فرموند:
انسان گاهی حاجتی دارد و از خدا طلب می کند و خداوند ضمن قبول آن انجامش را به وقت مناسبی وا می گذارد، ولی بنده در این مدّت مرتکب گناه می شود. خداوند به مأمور اجابت دعا امر می کند: خواسته اش را اجابت نکن و او را از این لطف محروم نما که خشم ما را برانگیخت و شایسته بی اعتنایی گردید.
شخصی خدمت رسول خدا ـ صلی الله علیه و اله ـ آمد و گفت: دوست دارم که دعایم مستجاب شود، حضرت به وی فرمود: «طَهِّرْ مَأْکَلَکَ وَ‌لا تُدْخِلْ بَطْنَکَ الْحَرامَ یعنی : خوراک خود را پاکیزه کن و غذای حرام نخور.
3 - تقاضای امر محال و یا غیر جایز
اجابت دعا از جانب خدای سبحان پس از حصول شرایط در صورتی است که آنچه از خدا خواسته ایم شدنی و ممکن باشد و نامشروع نباشد. به عبارت دیگر، دعا در مسیر مصلحت خلقت انجام گیرد و دعای انحرافی نباشد.
از حضرت علی ـ علیه السلام ـ سؤال شد: فَاََیُّ دَعْوَةٍ اَضَلُّ؟ قالَ: الدّاعی بِما لا یَکُونُ
کدام دعا گمراهی است؟ فرمود: دعا کردن و خواستن کارهای نشدنی و غیر ممکن
و : شرایط دعا کردن
اول: اعتراف به گناهان
دوم: شکر نعمت ها
سوم: صلوات بر محمد و آل محمد
چهارم: دعا کردن و حاجت خواستن
پنجم: صلوات بر محمد و آل محمد قبل وبعد از دعا
التماس دعا