تاریخ نگارش : دوم آذر 1390

تا حالا یه لقمه آتش خوردی؟
فرزانه بیات

تا حالا یه لقمه آتش خوردی؟
 کلید واژه : تا حالا یه لقمه آتش خوردی؟

یوْمَ تَجِدُ کلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَینَها وَ بَینَهُ أَمَداً بَعیدا»؛ «روزی که هر انسانی هر کار نیک و بدی را که انجام داده است نزد خود حاضر می‌یابد و رزو می‌کند که میان او و عمل زشتش فاصله مکانی یا زمانی بسیاری وجود می‌داشت


--------------------------------------------------------------------------------


تجسم اعمال در آیات قرآن
گاهی ما در حالاتی قرار می گیریم که به هیچ وجه نمی توانیم آن را برای دیگران به تصویر بکشیم یعنی حس ما در قالب کلمات جا نمی شود برای نزدیک کردن ذهن مخاطب سعی می کنیم با شبیه سازی و استفاده از توصیفات به گونه ای وی را به فضایی که در آن بوده ایم نزدیک کنیم اما با این حال می بینیم که موفق نبوده ایم و به وی می گوییم که تا خودت نچشی درک نخواهی کرد این حس و حال هال ممکن است مثبت و منفی باشد .

ما که خود در آن حس بوده ایم تجسم و تصورش برایمان کاری ندارد ممکن است وقوع و ظهور یک علامتی که در آن زمان خاص با آن درگیر بوده ایم مثلا بوی خاص یک صدا یا موزیک و یا صحنه ای مشابه کاملا ما را در فضا آن واقعه قرار دهد .

اگر ما در یک حالت خوش و بهجت آور بوده ایم شاد می شویم و یا اگر در غمی به سر می برده ایم به ناگاه حسی تلخ و غمناک بر وجود ما مستولی خواهد شد این می شود تجسم یک حس .

حتما این را هم می دانید که همه چیز این عالم ظاهری دارد و باطنی ظاهرش را ما می بینیم و به مرور چون به آن ها خو می کنیم و برایمان عادت می شوند به راحتی از کنارش رد می شویم و به خاطر همین سطحی نگری هرگز ره به باطن کائنات و پدیده ها نخواهیم برد در صورتی رسیدن به نهان آن ها اصل است این ظواهر فرع، خب مبحث را زیاد فلسفی نکنیم حتما در مورد تجسم اعمال چیزهایی شنیده اید که به این معناست که باطن حرکات و رفتار ما رو می شود یعنی باطن اعمال از لباس ظاهر در می آید و خود را نشان می دهد حقیقتش را برای روشن شدن این مطلب از آیات روشنگر قرآن کمک می گیریم که اگر روزها فلسفه ببافیم هرگز نخواهیم توانست چون قرآن مبین پرده امری را به وضوح بیان کنیم .

جبرئیل بر پیامبر نازل شد، او را چنین موعظه فرمود: «یا مُحَمَّدُ عِشْ مَا شِئْتَ فَإِنَّک مَیتٌ وَ أَحْبِبْ مَا شِئْتَ فَإِنَّک مُفَارِقُهُ وَ اعْمَلْ مَا شِئْتَ فَإِنَّک مُلَاقِیه؛ ای محمد هر چه می‌خواهی زندگی کن، همانا [روزی] خواهی مرد و هر چه را می‌خواهی دوست داشته باش، [ولی بدان روزی] همانا تو از آن جدا خواهی شد و هر کاری می‌خواهی انجام بده، همانا تو آن را ملاقات خواهی کرد


تجسم اعمال، یک حقیقت قرآنی است که در آیات متعددی به آن اشاره شده است. نمونه‌هایی از این آیات را یادآور می‌شویم:

1. «یوْمَ تَجِدُ کلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَینَها وَ بَینَهُ أَمَداً بَعیدا»؛(1) «روزی که هر انسانی هر کار نیک و بدی را که انجام داده است نزد خود حاضر می‌یابد و آرزو می‌کند که میان او و عمل زشتش فاصله مکانی یا زمانی بسیاری وجود می‌داشت.»

2. «إِنَّ الَّذینَ یأْکلُونَ أَمْوالَ الْیتامى‏ ظُلْماً إِنَّما یأْکلُونَ فی‏ بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیصْلَوْنَ سَعیرا»؛(2) آنان‌که از روی ظلم و ستم اموال یتیمان را می‌خورند؛ در حقیقت، آتش می‌خورند و در آینده، وارد دوزخ خواهند شد.»

شکی نیست که صورت ظاهری و دنیوی اموال یاد شده آتش نیست؛ بلکه به صورت انواع لذتهای دنیوی نمایان می‌شوند. بنابراین باید بگوییم این گونه اعمال، صورت دیگری دارند که اکنون از چشم ظاهربین پوشیده است؛ ولی در سرای دیگر که پرده‌ها بالا می‌رود، چهره واقعی این اعمال نمایان می‌شود و آن، چیزی جز آتش نیست.

اینجا خداوند متعال نفرموده مانند این است که آتش می خورند بلکه می فرماید به حقیقت دارند آتش میخورند یعنی هیچ تشبیه در کار نیست من و شما نمی توانیم تصور کنیم آتش خوردن چگونه است از تصورش هم مو بر انداممان راست می شود آتش را در دهان بگیریم بجویم ببلعیم و در معده مان نگه داریم ،حالا اینهایی که مال یتیمان را راحت نوش جان می کنند باید خیلی تحملشان بالا باشد که به این راحتی آتش میخورند و وعده خداوند البته به زودی عملی خواهد شد.


3.«یوْمَ تَرَى الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ یسْعى‏ نُورُهُمْ بَینَ أَیدیهِمْ وَ بِأَیمانِهِم‏»؛(3) «روزی که مردان و زنان با ایمان را می‌بینی که نور وجود آنان در پیشاپیش و جانب راست آنان در حرکت است.» آنچه از ظاهر این آیه استفاده می‌شود، این است که در قیامت وجود انسانهای با ایمان به صورت منبع نوری در می‌آید و این نور، پیش رو و اطراف آنان را روشن می‌سازد.

4. لقمان حکیم در نصایح خود به فرزندش فرمود:«یا بُنَی إِنَّها إِنْ تَک مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَکنْ فی‏ صَخْرَةٍ أَوْ فِی السَّماواتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یأْتِ بِهَا اللَّهُ»؛(4) «فرزندم هر کاری که انسان انجام دهد، هر چند به اندازه سنگینی خردلی در میان صخره‌ها و یا آسمانها و زمین باشد، خداوند آن را [در روز رستاخیز] می‌آورد.» از ظاهر این آیه شریفه نیز بر می‌آید که خداوند، خود عمل انسان را می‌آورد و آن را ملاک پاداش و یا کیفر قرار می‌دهد.

5. آیات بسیاری درباره جزای اعمال وارد شده است. ظاهر آنها این است که خود کارهای انجام شده در دنیا جزای عاملانشان خواهد بود؛ از آن جمله این است که می‌فرماید: «فَالْیوْمَ لا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیئاً وَ لا تُجْزَوْنَ إِلَّا ما کنْتُمْ تَعْمَلُون»؛(5)«امروز به کسی ستم نمی‌شود و جزای شما چیزی جز اعمالی نیست که در دنیا انجام داده‌اید.»

6. از جمله آیات بیانگر نظریه تجسم اعمال، این آیه کریمه است: «لَقَدْ کنْتَ فِی غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَکشَفْنا عَنْک غِطاءَک فَبَصَرُک الْیوْمَ حَدِید»؛(6) «تو از این روز غافل بودی. پرده غفلت را از تو برگرفتیم، پس دیدگانت تیز شده، [و حقیقتها را درک می‌کنی].»

کلمه غفلت و کشف غطا می‌رساند که چیزی در دنیا پیوسته با انسان همراه بوده و او از آن غفلت داشته است و همان چیز در روز رستاخیز که پرده‌های غرور کنار می‌رود به روشنی مشاهده می‌شود. بنابراین، ورای این صورت ظاهری و دنیوی اعمال، صورتی اخروی وجود دارد که انسانِ سرگرم به ظواهر زندگی مادی و بی‌خبر از حقیقت غیبی آفرینش به کلی از آن غافل است؛ ولی آنها را در جهان رستاخیز مشاهده خواهد کرد. (7)



تجسم اعمال در روایات
از تجسم اعمال در روایات نیز یاد شده است؛ از آن جمله می‌توان به روایات ذیل اشاره کرد:

امام صادق(علیه السلام) فرمود: «إِذَا بَعَثَ اللَّهُ الْمُؤْمِنَ مِنْ قَبْرِهِ خَرَجَ مَعَهُ مِثَالٌ یقْدُمُ أَمَامَهُ کلَّمَا رَأَى الْمُؤْمِنُ هَوْلًا مِنْ أَهْوَالِ یوْمِ الْقِیامَةِ قَالَ لَهُ الْمِثَالُ: لَا تَفْزَعْ وَ لَا تَحْزَنْ وَ أَبْشِرْ بِالسُّرُورِ وَ الْکرَامَةِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّى یقِفَ بَینَ یدَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَیحَاسِبُهُ حِسَاباً یسِیراً وَ یأْمُرُ بِهِ إِلَى الْجَنَّةِ وَ الْمِثَالُ أَمَامَهُ فَیقُولُ لَهُ الْمُؤْمِنُ: یرْحَمُک اللَّهُ نِعْمَ الْخَارِجُ خَرَجْتَ مَعِی مِنْ قَبْرِی وَ مَا زِلْتَ تُبَشِّرُنِی بِالسُّرُورِ وَ الْکرَامَةِ مِنَ اللَّهِ حَتَّى رَأَیتُ ذَلِک فَیقُولُ: مَنْ أَنْتَ؟ فَیقُولُ: أَنَا السُّرُورُ الَّذِی کنْتَ أَدْخَلْتَ عَلَى أَخِیک الْمُؤْمِنِ فِی الدُّنْیا خَلَقَنِی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْهُ لِأُبَشِّرَک؛(8) وقتی خداوند، مؤمن را از قبرش [در روز قیامت] بر می‌انگیزاند، همراه او [شخص] مثالی خارج می‌شود که پیشاپیش وی حرکت می‌کند و هرگاه مؤمن هولی از اهوال قیامت را ببیند (و آ‌ن هول سبب هراس او ‌شود)، آن مثال به وی می‌گوید: نگران و محزون مباش، تو را از جانب خداوند بشارت باد به کرامت و خوشحالی. تا اینکه در برابر خداوند جلیل ایستاده و حق‌تعالی از او حسابی آسان کشیده و او را به بهشت امر می‌کند؛ در حالی‌که [شخص] مثالی در جلو او [در حال حرکت] است. مؤمن به او می‌گوید: خداوند، تو را رحمت کند. چه خوب با من از قبرم خارج شدی و دائماً مرا به شادی و کرامت از ناحیه خداوند بشارت دادی تا اینکه آن را دیدم. پس مؤمن می‌گوید:‌ تو کیستی؟ آن مثال می‌گوید:‌ من همان شادی و سروری هستم که تو آن را بر قلب برادر مؤمنت در دنیا داخل کردی. خداوند جلیل مرا از آن سرور خلق کرده است تا تو را خوشحال کنم.»

همچنین در حدیث دیگری است که امام باقر(علیه السلام) فرمود: «تَعَلَّمُوا الْقُرْآنَ فَإِنَّ الْقُرْآنَ یأْتِی یوْمَ الْقِیامَةِ فِی أَحْسَنِ صُورَة؛(9) قرآن را بیاموزید. پس همانا قرآن روز قیامت در بهترین صورت حاضر می‌شود.»

همچنین منقول است جبرئیل بر پیامبر نازل شد، او را چنین موعظه فرمود: «یا مُحَمَّدُ عِشْ مَا شِئْتَ فَإِنَّک مَیتٌ وَ أَحْبِبْ مَا شِئْتَ فَإِنَّک مُفَارِقُهُ وَ اعْمَلْ مَا شِئْتَ فَإِنَّک مُلَاقِیه؛(10) ای محمد هر چه می‌خواهی زندگی کن، همانا [روزی] خواهی مرد و هر چه را می‌خواهی دوست داشته باش، [ولی بدان روزی] همانا تو از آن جدا خواهی شد و هر کاری می‌خواهی انجام بده، همانا تو آن را ملاقات خواهی کرد.»

شکی نیست که صورت ظاهری و دنیوی اموال یاد شده آتش نیست؛ بلکه به صورت انواع لذتهای دنیوی نمایان می‌شوند. بنابراین باید بگوییم این گونه اعمال، صورت دیگری دارند که اکنون از چشم ظاهربین پوشیده است؛ ولی در سرای دیگر که پرده‌ها بالا می‌رود، چهره واقعی این اعمال نمایان می‌شود و آن، چیزی جز آتش نیست


عبارت آخر از این فرمایش در حقیقت همان آیه 7 و 8 سوره زلزال است که اشاره می‌کند انسان در روز قیامت، خود عمل را مشاهده می‌کند. لازمه این دیدن عمل، در واقع، همان تجسم یافتن اعمال و عینیت آنهاست. صراحت در آیات و روایات، ما را به این مطلب بیش‌تر رهنمون می‌کند که اگر خداوند در قرآن و یا معصومان(علیه السلام) در روایات دربارة عذابهای دوزخ به ما هشدار داده‌اند، در حقیقت خواسته‌اند ما را از انجام اعمال زشتی بترسانند که روزی گریبان خودمان را خواهد گرفت؛ نه اینکه بخواهند ما را از آتش و حمیم به هول و هراس بیندازند.

همچنین از امام علی(علیه السلام) نقل شده است که فرمود: «در آخرین لحظه حیات انسان در دنیا، فرزند و مال و عمل در مقابل دیدگان انسان مجسم می‌شود. او از هر یک می‌پرسد که برایش چه خواهند کرد؟ مال جواب می‌دهد: کفنت از من، فرزند اظهار می‌دارد: تو را به قبر می‌رسانم، عمل می‌گوید: من با تو در قبر و رستاخیز همدم خواهم بود.» آن‌گاه آن حضرت می‌فرماید: «اگر از اولیای خدا باشد، عملش در خوش چهره‌ترین و خوش بوترین و خوش‌جامه‌ترین افراد نزدش حاضر می‌شود و می‌گوید: بشارت باد بر تو، آسودگی از هر همّ‌و غمی. آن ولی خدا می‌پرسد: تو کیستی؟ پاسخ می‌دهد: من عمل صالح تو هستم و اگر از دشمنان خدا باشد، کسی نزد او می‌آید که از بد لباس‌ترین و بدقیافه‌ترین و بدبوترین خلق خداست و به او وعده دوزخ می‌دهد.» (11)

از این روایات و آیات مذکور معلوم می‌شود که عمل در قیامت حاضر می‌شود و انسان از آن آگاهی می‌یابد و در واقع، همان عمل را می‌بیند، نه پاداش و کیفر آن را.

بهتر است در این آیات و روایات شریف نیک بنگریم و عمیق اندیشه کنیم که این کارهای از بی خردی از ما سر میزند و حتی ظاهرش هم درست نیست باطنش چگونه می تواند باشد و ما را با جه مصایبی که دست به گریبان خواهد کرد.



پی نوشت ها :

1) آل عمران/30.

2) نساء/10.

3) حدید/13.

4) لقمان/16.

5) یس/54.

6) ق/21.

7) عقاید استدلالی، علی ربانی گلپایگانی، انتشارات نصایح، 1380 ش، ج2، ص290 ـ296.

8) بحار الانوار، محمد باقر مجلسی، بیروت، دار‌احیاء التراث العربی، 1403 ق، ج71، ص290.

9) مستدرک سفینه البحار، علی نمازی، دفتر انتشارات اسلامی، ج6، ص395.

10) میزان الحکمه، محمدی ری شهری، دار الحدیث، 1416 ق، ج3، ص2139.

11) کافی، کلینی، بیروت، دار الصعب، 1401ق، ج3، ص232، ح1.