در برابر کسانى که مردم را به خدا دعوت مى‏کنند افراد بى تفاوت و نااهل و بدرفتارى پیدا مى‏شوند که اگر مبلّغ دین، با اخلاق خوش و سعه‏ى صدر با آنان برخورد نکند توفیقى حاصل نمى‏شود. این آیه سفارش مى‏کند که بدى‏ها را با خوبى پاسخ بده و اهل انتقام نباش؛ همان گونه که در دعاى مکارم الاخلاق، امام زین العابدین علیه السلام از خداوند مى‏خواهد که به او توفیق دهد که در برابر غیبت مردم از او، نیکى مردم را بگوید و از بدى آنان بگذرد و هر کس با او قطع رابطه کرد با او معاشرت کند. بارها در سیره‏ى پیامبر اکرم و اهل بیت معصوم آن حضرت نمونه‏هایى از این برخوردها را مى‏خوانیم که سرسخت‏ترین مخالفان را به طرفدار آنان تبدیل کرده است.

مردم چند دسته‏اند:

کسى که دوست خود را حفظ مى‏کند.

کسى که دوست خود را نسبت به خود بى تفاوت مى‏کند.

کسى که دوست خود را به دشمن تبدیل مى‏کند.

کسى که دشمن را به دوست تبدیل مى‏کند.

تنزیل» به معناى نزول تدریجى و «اِنزال» به معناى نزول دفعى و یک باره است. در این آیات به هر دو نوع نزولِ قرآن اشاره شده است.
واژه «عزّت» 88 مرتبه در قرآن آمده است که 46 مرتبه آن در کنار حکمت است. «العزیز الحکیم» آرى عزّت زمانى دائمى است که همراه با حکمت باشد. عزیز واقعى تنها اوست زیرا خالق و مقتدر است، غیب و شهود را مى‏داند و قبض و بسط رزق بدست اوست.
در حدیث مى‏خوانیم: هر کس عزّت دنیا و آخرت مى‏خواهد مطیع خداى عزیز باشد. «فمن اراد عزّ الدارین فلیُطع العزیز»(1)
تکرار کلمه کتاب در دو آیه پى در پى که یک بار مى‏فرماید: «کتاب از سوى خداى عزیز است» و بار دیگر مى‏فرماید: «کتاب حقّ است»، رمز آن است که راه عزّت فرد و جامعه اتصال به خداى عزیز و مکتب حقّ است و اطاعت از هر کس جز خدا و پیروى از هر دینى جز مکتب وحى، آغاز یا فرجامى ذلّت بار خواهد داشت. غیر از خداى عزیز همه محدود و فانى هستند و جز مکتب وحى همه مکاتب یا محدود نگرند یا خرافى یا سخت‏گیر یا غیر فطرى. آرى، مکتب ساخته دست انسان وابسته نمى‏تواند جامعه عزیز بسازد و لذا در آیه سوم مى‏فرماید: دین خالص مخصوص خداست.
گرچه خطاب عبادت خالصانه، متوجّه پیامبر است ولى در حقیقت این خطاب، همه‏ى مردم را شامل مى‏شود.
«دین» در لغت به معناى جزا، آئین، ملّت، عبادت و اطاعت بکار مى‏رود(2) ولى در اینجا به معناى عبادت مراد است، زیرا سخن از عبادت است. «فاعبداللّه مخلصاً له الدین»
--------------------------------------------------------------------------------
1) تفسیر مجمع‏البیان.
2) قاموس المحیط.