نخست این ‌که برخی از آیات آن‌، توضیح و پیرو حوادثی بشمار است‌ که به دنبال حادثۀ آن شخص یهودی رخ داده‌اند. از قبیل‌: از دین برگشتن (‌بشیر پسر أبیرق‌) و ستیزه‌گری او با پیغمبر صلّی الله‌ علیه وآله وسلّم ‌و برگشت او به آداب و رسـوم جـاهلی‌ که ایـن درس از آن‌، و از جهان‌بینی‌ها و نادانی‌ها و پیوندهای آن با اهریمن‌، و نقش اهریمن در پـیدایش و کنش جاهلیّت‌، صحبت می نماید. همچنین این درس مقرّر مـی‌دارد کـه خـدا شـرک را نـمی‌بخشد، ولی جـز آن را از هر کس ‌که بخواهد می‏بخشد.

دوم این ‌که ایـن درس از پچ‌پچها و در گوشی‌ها و رایزنیهای نیرنگبازانه صحبت می‌کند. بیان میدارد کـه در بسیاری از پچ‌پچهایشان و سخنان درگوشی ایشان‌، خیر و خوبی وجود ندارد. از جملۀ چنین پـچ‌پچها و درگوشیهائی‌، چیزهائی است‌ که شبانه دربارۀ آن حادثه درگو‌ش هم می‌خواندند و دزدکی بر زبان می‌راندند. این درس‌، انواع نجواهائی را ذکر می‌کند که یزدان آنها را دوست می‌دارد. آن نجواها، نجو‌اهـائی است ‌کـه دربارۀ ‌کار نیک و پسندیده‌، و ایحاد صلح و صفا در میان مردمان‌، زمزمه می‌شود. این درس‌، سزا و جزای این نوع نجواها و آن چنان نجواهائی را در پیشگاه خدا تعیین می‌کند. این درس در آخر، ارکان و اصول دادگری و عدالتی را که خدا طبق آ‌ن سـزا و جزای اعـمال را می‌دهد، ذکر می‌نماید. آن دادگری و عدالتی‌که تابع خواستها و آ‌رزوهای هیچکس از انسانها نیست‌. نه پیرو آرزوهای مسلمانان‌، و نه پیرو آرزوهای اهل ‌کتاب است‌. بلکه عدالت‌، عدل مطلق خدا است‌، و منوط به حقّی است‌ که اگر از هراها و خواستهای آدمـیزادگـان پیروی ‌کند، آسمانها و زمین تباه می‌شوند و هـدر می‏‎روند.

این درس بطور‌ کلّی‌، از نظر موضوع و مقصود، و راه و روش‌، با درس‌ گذشته پیوند کامل دارد. گذشته از این‌، این درس حلقه‌ای از حلقه‌های زنجیرۀ بر‌نامه تربیتی حکیمانه‌ای است ‌که ‌گروه مسلمانان در پرتو آن آمادگی پیدا می‌کنند تا همان ملّتی باشند که بشریّت را رهبری می‌کنند، و با برتری و والائـی تر‌بیتی و سـازماندهی خو‌یش‌، آنان را راه می‏‎برند. این درس‌، موارد ضعف بشری را در امّت اسـلامی چاره‌سازی مـی‌نماید، و ته‌نشستهای جامعۀ جاهلی را از ایشان می‌زداید، و آنان را به همۀ میدانهای پیکار و کارزار داخل می‌گرداند ... این هم هدفی است ‌که این سوره با موضوعهای گوناگون خویش‌، آن را می‌جوید، و سـراسـر برنامۀ قرآنی در پی آن است‌.

این درس با یکی از قواعد بنیادین اسلامی آغاز می‏‎گردد، قاعدۀ یکتاپرستی، و انبار الو‌هیّت جهان به یزدا‌ن سبحان. این قاعدۀ بنیادین، احکام و مـقرّرات مـختلفی را دربارۀ عملکرد جـامعۀ اسلامی با اردوگاههای‌ گوناگون‌، به وجود مـی‌آورد. چـنین قاعده‌ای به دنبال بیان خطرات تقسیم صف مسلمانان به دو دسته و پیدا شدن دو دیدگاه نسبت به منافقان‌، پدید می آید

« الطَّاغُوت‌ » : آنچه اطاعت از او مایه افزایش طغیان و دوری از حق و حقیقت گردد ( نگا : بقره / 256 ) .

این سورۀ طلاق است‌. خداوند در آن احکام طلاق را بیان و روشن می‌کند، و حالاتی را شرح و بسط می‌دهد که در سورۀ دیگری ‌که سورۀ بقره است شرح و بسط نشده‌اند. سورۀ بقره برخی از احکام طلاق را دربر داشت‌. در این سوره احکام حالات و اوضاعی را بیان می‌فرماید که پیامد طلاق در خانواده است‌. این سوره زمانی را بیان می‌کند که طلاق در آن روی می‌دهد، طلاقی ‌که خدا آن را می‌پذیرد و موافق با قانون او انجام می‌گیرد

این اسلام است که درگستردگی و شمول‌، همۀ رسالتهای پیش از خود را در برمیگیرد، و در محبّت و دوستی همۀ پیغمبران یعنی حاملان اسلام را شامل میشود، و در توحید همۀ ادیان الهی را یکی میداند، و همۀ دعوتها و رسالتها را به اصل یگانه‌اش برمیگرداند، و به همگی آنها بدانگونه ایمان دارد که خداوند برای بندگانش خواسته است‌.

پیغمبر (صلی الله علیه و سلم) میفرماید:

(ما اصرّ من استغفر و ان عاد فی الیوم سبعین مرّةً‌).[5]

کسی که گناه کند و در روز هفتاد بار بدان برگردد، اگر طلب آمرزش نماید، اصرار و پافشاری ننموده است‌. اسلام با این عمل مردمان را به سهل‌ انگاری نمیخواند، و بزهکاری پست را تمجید و تشویق نمیکند، و مرداب گندیده ‌گناه را به جمال و کمال نمی‌ستاید! همانگونه که مکتب «‌رئالیسم یا واقعگرا» زبان بدان میگشاید! بلکه اسلام لغزش ناشی از ضعف را با دیده اغماض مینگرد تا در داخل تفنن آدمیزاد امید را به جوش و خروش اندازد همانگونه که حیا و شرم را به موج می‌اندازد و درون را از آن پر میسازد! چه مـغفرت و بخشایش در دست خدا است و بس - ‌و چه‌ کسی جز خدا گناهان را می‌بخشد؟ - مغفرت خدا مایه شرم و حیا میگردد، و نه تنها نفس انسان را بر انجام‌ گناه حریص و آزمند نمی‌سازد، بلکه از تـه دل او را به طلب آمرزش وامیدارد، و هرگز مایه بی‌آزرمی و پرده‌دری نمیشود. امّا کسانی که بی‌آزرمی و پرده‌دری میکنند و بر گناه پای میفشارند و طلای عمر را صرف زشتی و پلشتی میدارند، آنان در بیرون دیوارهای مغفرت جای دارند و دروازه‌های غفران یز‌دان بر رویشان بسته است‌!

اسباب با اجازه‌ی خدا، کارگر واقع می‌شوند و نتیجه می‏‎بخشند و مثمر ثمر قرار مـی‌گیرند... این هم یک اصل‌ کلی در نحوه‌ی اندیشه است‌که باید به صورت کامل و آشکار در آئینه‌ی دل مؤمن جلوه‌گر آید‌. روشن‌ترین مثالی‌ که می‌تواند این اصل را در اینجا مجسّم دارد و بنمایاند این است‌: تو هنگامی که دست خویش را روی آتش بگذاری خواهد سوخت‌. لیکن این سوختن جز با اجازه‌ی پروردگار نخواهد بود. چه این خدا است که خاصیّت سوزاندن را در آتش و خاصیّت سوختن را در دست تو به ‌ودیعت نهاده است‌. خداوند می‌تواند بنابر حکمت و مـصلحتی که خود می‌داند، این خاصیّت را هر آن متوقف ‌کند و این ویژگی را ازکار بیندازد، همانگو‌نه که درباره ابر‌اهیم علیه السّلام چنین کاری شد و آتش نسوزاند و پیکر او هم نسوخت‌.

سحری‌که با آن میان مرد و همسرش جدائی می‌اندازند، نیز چنین است‌، وقتی تأثیر می‏بخشد که خدا اجازه دهد. و هم او است بنابر حکمت خاصّی‌ که در نظر دارد، آن را بی‏اثر می‌سازد و جلو کارگر واقع شدن آن را می‌گیرد... و به همین منوال است بقیه‌ی چیزهائی که بدانها آشنائی داریم و اثربخش یا اثرپدیرشان می‌دانیم‌... همه آنها برابر اجازه خدا خاصیت خود را بروز می‌دهند و امکـان این هم هست که جلو خاصیّت (آ‌نها گرفته شود و هـمان کسی که چنین ویژگی و خاصیتی بدانها بخشیده است‌، بنابر مصلحتی به هنـگامی که خود بخواهد آن ویژگی و خاصیّت را راکد و بی‌اثر کند

(ضال) در شریعت به کسی اطلاق می‌شود که از روی نیسان و رویگردانی از حق و بدون آنکه به آن علم داشته باشد، با حق مخالفت کند و رابطه معنایی ما بین اصطلاح شرعی و معنی لغوی هم ظاهراً در همین است.