این سوره درباره قبائلى نازل شد که بر یکدیگر تفاخر مى‏کردند و با کثرت نفرات و جمعیت یا اموال و ثروت خود بر آنها مباهات مى‏نمودند تا آنجا که براى بالا بردن آمار نفرات قبیله به گورستان مى‏رفتند و قبرهاى مردگان هر قبیله را مى‏شمردند!. منتها بعضى آن را ناظر به دو قبیله از قبائل قریش در مکه مى‏دانند، و بعضى دو قبیله از قبائل انصار پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مدینه و بعضى تفاخر یهود را بر دیگران، هر چند مکى بودن آن صحیحتر به نظر مى‏رسد. ولى مسلم است که این شان نزولها هر چه باشد هرگز مفهوم آیه را محدود نمى‏کند

در آغـاز ایـن سـوره بـا حـروف مقطعه ، روبرو مى شویم ، که حس کنجکاوى انسان را برمى انگیزد ((ط، ه)) (طه).

کلمه "نَکد" به معنای چیزی است که در آن خیری نباشد، "نبات نکد" به معنای گیاه کم و بی فایده است.

- اگر با دید وسیع به این آیه بنگریم، شاید بتوان یکی از مصادیق سرزمین پاک را که محصول پاک می دهد، خانواده پاک بدانیم.

- آیات قرآن مثل باران رحمت است. وقتی بر دل افراد آماده تلاوت شود شناخت و عشق و ایمان و تلاش در پی دارد ولی نااهلان را جز لجاجت و دشمنی نمی افزاید: "و ننزّل من القرآن ما هو شفاءٌ و رحمة للمؤمنین و لا یزید الظالمین إلاّ خساراً".

تنها نزول رحمت کافی نیست، قابلیت و ظرفیت و محل و نیز اذن پروردگار هم لازم است.

- گر چه قرآن، هدایت و بیان برای همه است. اما تنها متقین و شاکرین بهره می گیرند.

- گرچه نظام طبیعت، بر قوانین خاص خود استوار است، اما همه چیز زیر نظر و با اراده و اذن پروردگار صورت می پذیرد.

- اصل بر پاکی و پاح بودن است و ناپاکی، یک مسئله عارضی است.

- نه یک تذکر کافی است و نه تذکرات یکنواخت کار ساز است، بلکه ارشاد و تبلیغ باید متعدد و متنوع باشد تا به نتیجه نزدیک شویم.

هنگامى که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و مسلمانان در سال حدیبیه براى عمره با حال احرام حرکت کردند. در وسط راه با حیوانات وحشى فراوانى روبرو شدند، بطورى که مى‏توانستند آنها را با دست و نیزه‏ها صید کنند!. این شکارها به قدرى زیاد بودند که بعضى نوشته‏اند دوش بدوش مرکبها و از نزدیک خیمه‏ها رفت و آمد مى‏کردند. آیات فوق در این هنگام نازل شد و مسلمانان را از صید آنها بر حذر داشت، و به آنها اخطار کرد که این یک نوع امتحان براى آنها محسوب مى‏شود

هنگامى که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و مسلمانان در سال حدیبیه براى عمره با حال احرام حرکت کردند. در وسط راه با حیوانات وحشى فراوانى روبرو شدند، بطورى که مى‏توانستند آنها را با دست و نیزه‏ها صید کنند!. این شکارها به قدرى زیاد بودند که بعضى نوشته‏اند دوش بدوش مرکبها و از نزدیک خیمه‏ها رفت و آمد مى‏کردند. آیات فوق در این هنگام نازل شد و مسلمانان را از صید آنها بر حذر داشت، و به آنها اخطار کرد که این یک نوع امتحان براى آنها محسوب مى‏شود.

در تفاسیر چنین آمده است که پس از نزول آیه تحریم شراب و قمار، بعضى از یاران پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفتند: اگر این دو کار این همه گناه دارد، پس تکلیف برادران مسلمان ما که پیش از نزول این آیه از دنیا رفته‏اند و هنوز این دو کار را ترک نکرده بودند

از سعد بن وقاص چنین نقل شده که مى‏گوید: این آیه در باره من نازل گردید، مردى از انصار غذایى تهیه کرده بود و ما را دعوت کرد. جمعى در مجلس میهمانى او شرکت کردند، و علاوه بر صرف غذا شراب نوشیدند و این قبل از تحریم شراب در اسلام بود، هنگامى که مغز آنها از شراب گرم شد، شروع به ذکر افتخارات خود کردند، کم کم کار بالا گرفت و به اینجا رسید که یکى از آنها استخوان شترى را برداشت و بر بینى من کوبید و آن را شکافت. من خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسیدم و این جریان را عرض کردم در این موقع آیات فوق نازل شد.

از سعد بن وقاص چنین نقل شده که مى‏گوید: این آیه در باره من نازل گردید، مردى از انصار غذایى تهیه کرده بود و ما را دعوت کرد. جمعى در مجلس میهمانى او شرکت کردند، و علاوه بر صرف غذا شراب نوشیدند و این قبل از تحریم شراب در اسلام بود، هنگامى که مغز آنها از شراب گرم شد، شروع به ذکر افتخارات خود کردند، کم کم کار بالا گرفت و به اینجا رسید که یکى از آنها استخوان شترى را برداشت و بر بینى من کوبید و آن را شکافت. من خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسیدم و این جریان را عرض کردم در این موقع آیات فوق نازل شد

روزى پیامبر (صلی الله علیه و آله) درباره رستاخیز و وضع مردم در آن دادگاه بزرگ الهى بیاناتى فرمود، این بیانات مردم را تکان داد و جمعى گریستند به دنبال آن جمعى از یاران پیامبر (صلی الله علیه و آله) تصمیم گرفتند، پاره‏اى از لذائذ و راحتیها را بر خود تحریم کرده و به جاى آن به عبادت پردازند. امیر مؤمنان على (علیه السلام) سوگند یاد کرد که شبها کمتر بخوابد و مشغول عبادت باشد، بلال سوگند یاد کرد که همه روز روزه باشد، عثمان بن مظعون قسم یاد کرد که آمیزش جنسى را با همسر خویش ترک گوید و به عبادت پردازد. روزى همسر عثمان بن مظعون نزد عایشه آمد، او زن جوان و صاحب جمالى بود، عایشه از وضع او متعجّب شد و گفت: چرا به خودت نمى‏رسى، و زینت نمى‏کنى؟! در پاسخ گفت: براى چه کسى زینت کنم؟ همسرم مدتى است که مرا ترک گفته و رهبانیت پیش گرفته است! این سخن به گوش پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسید، فرمان داد همه مسلمانان به مسجد آیند، هنگامى که مردم در مسجد اجتماع کردند، بالاى منبر قرار گرفت، پس از حمد و ثناى پروردگار گفت: چرا بعضى از شما چیزهاى پاکیزه را بر خود حرام کرده‏اید؟ من سنت خود را براى شما بازگو مى‏کنم هر کس از آن روى گرداند از من نیست، من قسمتى از شب را مى‏خوابم و با همسرانم آمیزش دارم و همه روزها را روزه نمى‏گیرم. آگاه باشید من هرگز به شما دستور نمى‏دهم که مانند کشیشان مسیحى و رهبانها ترک دنیا گوئید زیرا این گونه مسائل و همچنین دیرنشینى در آئین من نیست، رهبانیت امت من در جهاد است (اگر مى‏خواهید ترک دنیا گوئید چه بهتر که در راه سازنده‏اى همچون جهاد باشد ...) بر خود سخت نگیرید، زیرا جمعى از پیشینیان شما بر اثر سخت گرفتن بر خود هلاک شدند. آنها که سوگند یاد کرده بودند این امور را ترک کنند، برخاستند و گفتند: اى پیامبر! ما در این راه سوگند یاد کرده‏ایم وظیفه ما در برابر سوگندمان چیست؟ این آیات نازل شد و به آنها پاسخ گفت. لازم به تذکر است که بعضى سوگندهاى فوق مانند سوگندى که از عثمان بن مظعون نقل شده چون منافات با حق همسرش داشته است مشروع نبوده، ولى در مورد سوگند على (علیه السلام) درباره بیدار ماندن شب و اشتغال به عبادت، امر مباح و مجازى بوده است، اگر چه از آیات استفاده مى‏شود که اولى و بهتر این بود که چنین کارى به طور مستمر ادامه پیدا نکند و این موضوع هیچ گونه منافاتى با مقام عصمت على (علیه السلام) ندارد چنان که نظیر آن را در باره پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز در سوره تحریم آیه یک مى‏خوانیم: "یا أَیُّهَا النَّبِیُّ لِمَ تُحَرِّمُ ما أَحَلَّ اللَّهُ لَکَ تَبْتَغِی مَرْضاتَ أَزْواجِکَ" اى پیغمبر! چرا پاره‏اى از امورى که بر تو حلال است به خاطر رضایت همسرانت بر خود حرام مى‏کنى؟

روزى پیامبر (صلی الله علیه و آله) درباره رستاخیز و وضع مردم در آن دادگاه بزرگ الهى بیاناتى فرمود، این بیانات مردم را تکان داد و جمعى گریستند به دنبال آن جمعى از یاران پیامبر (صلی الله علیه و آله) تصمیم گرفتند، پاره‏اى از لذائذ و راحتیها را بر خود تحریم کرده و به جاى آن به عبادت پردازند. امیر مؤمنان على (علیه السلام) سوگند یاد کرد که شبها کمتر بخوابد و مشغول عبادت باشد، بلال سوگند یاد کرد که همه روز روزه باشد، عثمان بن مظعون قسم یاد کرد که آمیزش جنسى را با همسر خویش ترک گوید و به عبادت پردازد. روزى همسر عثمان بن مظعون نزد عایشه آمد، او زن جوان و صاحب جمالى بود، عایشه از وضع او متعجّب شد و گفت: چرا به خودت نمى‏رسى، و زینت نمى‏کنى؟! در پاسخ گفت: براى چه کسى زینت کنم؟ همسرم مدتى است که مرا ترک گفته و رهبانیت پیش گرفته است! این سخن به گوش پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسید، فرمان داد همه مسلمانان به مسجد آیند، هنگامى که مردم در مسجد اجتماع کردند، بالاى منبر قرار گرفت، پس از حمد و ثناى پروردگار گفت: چرا بعضى از شما چیزهاى پاکیزه را بر خود حرام کرده‏اید؟ من سنت خود را براى شما بازگو مى‏کنم هر کس از آن روى گرداند از من نیست، من قسمتى از شب را مى‏خوابم و با همسرانم آمیزش دارم و همه روزها را روزه نمى‏گیرم. آگاه باشید من هرگز به شما دستور نمى‏دهم که مانند کشیشان مسیحى و رهبانها ترک دنیا گوئید زیرا این گونه مسائل و همچنین دیرنشینى در آئین من نیست، رهبانیت امت من در جهاد است (اگر مى‏خواهید ترک دنیا گوئید چه بهتر که در راه سازنده‏اى همچون جهاد باشد ...) بر خود سخت نگیرید، زیرا جمعى از پیشینیان شما بر اثر سخت گرفتن بر خود هلاک شدند. آنها که سوگند یاد کرده بودند این امور را ترک کنند، برخاستند و گفتند: اى پیامبر! ما در این راه سوگند یاد کرده‏ایم وظیفه ما در برابر سوگندمان چیست؟ این آیات نازل شد و به آنها پاسخ گفت. لازم به تذکر است که بعضى سوگندهاى فوق مانند سوگندى که از عثمان بن مظعون نقل شده چون منافات با حق همسرش داشته است مشروع نبوده، ولى در مورد سوگند على (علیه السلام) درباره بیدار ماندن شب و اشتغال به عبادت، امر مباح و مجازى بوده است، اگر چه از آیات استفاده مى‏شود که اولى و بهتر این بود که چنین کارى به طور مستمر ادامه پیدا نکند و این موضوع هیچ گونه منافاتى با مقام عصمت على (علیه السلام) ندارد چنان که نظیر آن را در باره پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز در سوره تحریم آیه یک مى‏خوانیم: "یا أَیُّهَا النَّبِیُّ لِمَ تُحَرِّمُ ما أَحَلَّ اللَّهُ لَکَ تَبْتَغِی مَرْضاتَ أَزْواجِکَ" اى پیغمبر! چرا پاره‏اى از امورى که بر تو حلال است به خاطر رضایت همسرانت بر خود حرام مى‏کنى؟