" سَخَّرَلَکُم " قدرت انسان در تسلّطش بر طبیعت و جهان هستی به منظور ارتقاء مستمر کل جامعه و نظام اجتماعی به سوی زندگی بهتر یا انسانی تر است، چنین پیشرفتی با شناخت صحیح راجع به طبیعت و جهان هستی در بَتنِ مدیریت قدرت تسلّط بر آن¬ها بدست می¬آید. چنین پیشرفتی ارکانی دارد که مهمترین آن مذهب و فرهنگ است که توجّه آن تسهیلات و محدودیت هایی را فراهم می آورد، از نگاه " سَخَّرَلَکُم " چنین تسهیلات و محدودیتهایی عبارتند از :
1 – اعتماد یا "اطمینان قلب" یعنی فکر انسان بر چیزی که باور دارد آرام گیرد و به خود تردید راه ندهد. انسان معتقد به خداوند به گفته های او اعتماد دارد و در نتیجه فرمایش خداوند است که انسان ایمان دارد که می¬تواند بر طبیعت و محیط زیست مسلّط شود، پس در اندیشۀ او چیزی جز موفقیت وجود نخواهد داشت و برای بی اعتمادی جایی باقی نمی¬ماند و همه چیز خوبی و خیر است . از این روز که آیه ۵۲ سوره مبارک توبه مفهوم شکست و ناکامی را به کلی از صفحه روح انسان زدوده و آنها را در هر حال پیروز میداند.


2 – آینده: " سَخَّرَلَکُم " یعنی وجود خوبی¬ها و خیرها از طریق خوبی¬ها و خیرها . در چنین صورتی آینده در دست اوست و وجود دارد و نیازی به ساختن آن نیست و اگر محافظت نکند فقط آن را تخریب میکند همانطور که در گذشته بود و در حال حاضر است و در آینده خواهد بود
3 - تلاش و کار برای محافظت از خوبیها و خیرها مستلزم کار و تلاش است و تخصص اقتضای آن. در این شرایط سرعت و سبقت هم دارای مفهوم میشود و خداوند برای رسیدن به آنها فرمان سرعت (مائده ۴۸) و سبقت از یکدیگر (آل عمران ۱۳۲) می دهد.

امام باقر(ع) می¬فرماید، دنیا یاور خوبی برای آخرت است، یعنی باید تسلّط بر دنیا و تسخیر آن انسان را به همراهی با آن قرار دهد نه آن¬که اورا در مقابل خود ببیند، در چنین وضعی است که کار دنیا و آخرت انسان سامان و یاور بودن معنی می¬یابد[*].طبق بیان جضرت آیت¬الله مصباح رحمت¬الله علیه مسألۀ اصلی در تسخیر طبیعت و تسلّط بر آن شناخت و بیان تآثیر پدیده¬¬های آن در سعادت و شقاوت انسان است، تا انسان در مراتب سیرش از طبیعت تا مافوق طبیعت، یعنی مقام الوهیت که غیر از خدا هیچ نمی‌بیند، در طبیعت سیر بکند و تمام معنویت¬ها را در خودش ایجاد بکند با تربیت¬های صحیح، برسد به یک مقامی که فوق مقام ملائکة الله باشد[**].انسان در سیر به طرف چنین مقامی ، همانطور که معلّم توسط امتحان، نقاط ضعف و قدرت شاگرد را مشخص می¬کند و نیروی درونی مورد نیاز را برای تحمّل انواع سختی¬ها مثل بی¬خوابی و شب زنده داری، کاهش تفریح و غیره پرورش می¬دهد تا مسیرِ علم آموزی برای کمال را بپیماید، حوصله به خرج می¬دهد، او وقتی قدم در راه مواجهۀ با طبیعت می¬گذارد، در اطراف و جوانب و صلاح و فساد آن تأمل کافی می¬کند تا همواره به خیر برسد، نه آنکه، هر امری که ظاهرش به نظر او خیر آمد در طلب آن بشتا¬بد و چه بسا که آن امر مبدّل به شَرّی می¬گردد که جز خسارت و زحمت نتیجه¬ای برای او ندارد. برای مثال، چنین انسانی وقتی در مواجهه با طبیعت و جهان هستی دچار حوادثی چون سیل، زلزله، طوفان و غیره می¬شود، علی¬الدوام به فکر چرایی برای علّت وقوع این حوادث و مواجهۀ منطقی با آن¬ها است و وقوع این حوادث را بر خلاف عدالت الهی و دور از منطق و دلیل عقلی شَرّ و بلا نمی¬داند و با وقوع این حوادث خود را در معرض آزمایش توسط خداوند می¬داند تا به نواقص و کمبودها برای رسیدن به کمال آگاهی یابد و به آن برسد.

فعل بشر بر قول او مستقر است و قول او بر جهان بینی او و جهان بینی او بر تفکّر و بکار گیری قوّۀ عاقلۀ او. در فرهنگ معین قول یعنی سخن، کلام و گفتار، فعل این کلمه وعده دادن و پیمان گرفتن و قرار گذاشتن است، پس، برای صادر کنندۀ این کلمه تعهّد، الزام و قیدی قابل تصوّر است که عدم رعایت آن¬ها کلمه قول را از اعتبار می¬اندازد و از باب شرط ضمن عقد قول باطل است. " سَخَّرَلَکُم " محصول مواجهۀ انسان با طبیعت در اثر کشف ناشناخته¬ها برای تسخیر آن است که یکی از افعال بشر محسوب می¬شود، از طرف دیگر " سَخَّرَلَکُم " بر قول خداوند که قرآن است مستقرّ است و عدم رعایت چنین مبنایی فعل بشر به فعل غیر بشری می¬انجامد و قول خداوند معطّل شده و انسان به بیراهه می¬رود.
تفصیل پیشنهاد شده را میتوان در بحث مقولۀ " سَخَّرَلَکُم " در پایگاه تدبر و با کلید واژه های "قول خدا"، "فعل خدا" به دست آورد .

سَخَّرَلَکُم " حقّ بشر است
مبدأ پیدایش آفرینش، خداوند متعال است. قرآن کریم حمد و ستایش را مخصوص خداوندی دانسته است که خالق آسمان¬ها و زمین است.«الحَمدُلِلَهِ الَّذِی خَلَقَ السَّمَوَاتِ وَ الأرضَ…» (انعام، ۱)، بنابراین پدیده¬ها و آفریده¬ها از حسن و زیبایی آفرینشی برخوردارند. زیبایی و حسن آفرینشی موجودات ناشی از آن است که آنها در بستر عدالت آفریده شده¬اند چنانکه رسول اکرم (ص) فرمود: «بالعدل قامت السموات و الأرض»؛ (بان ابی جمهور، ۱۴۰۵، ج۴، ص۱۰۳، ح۱۵۰) و اصولاً عدل ترازوی خداوند در امر آفرینش است. «وَ السّماءَ رَفَعَهَا وَ وَضَعَ المِیزَانَ» (الرحمن، ۷) و خلقت بر اساس حق که ملازم عدل است شکل گرفته است: «مَا خَلَقنَا السَّمَواتِ وَالأرضَ وَ مَا بَینَهُمَا إِلّا بِالحَقِّ…»؛ (احقاف، ۳) لذا خداوند بر اساس حق و عدالت هر موجودی که شایستگی آن¬را داشت، از لطف خود بهره¬مند ساخت و آن¬را در مسیر تکامل خود هدایت فرمود.
آب، خاک، هوا، گیاهان،حیوانات و مناسبات بیولوژیک متعادل بین آن¬ها شکل دهندۀ محیط زیست طبیعی است. این سرمایۀ طبیعی موهبتی بزرگ است که خداوند متعال به بشر ارزانی داشته تا در تمامی ادوار تاریخ با عمران و آبادانی زمین همۀ انسان ها آن¬ها را تسخیر کرده ازآن بهره¬مند باشند، از این رو حق بهره¬مندی از آن¬را از طریق " سَخَّرَلَکُم " باید از مصادیق مهم حقوق بشر یاد نمود.

در زبان فارسی "فر" یعنی پیش و فرا، و"هنگ" یعنی یعنی راندن و به پیش بردن است. فرهنگ به معنی فرابردن،بالابردن و پیشرفت کردن است و با مفهوم تمدن بسیار نزدیک و از نظر لغوی مفهوم¬تر است. تمدن یا فرهنگ مجموعۀ درهم پیچیده ای از باورها، روش¬ها، دانش¬ها، ارزش¬های معنوی، سامانه¬های تولیدی، هنرها، قوانین، اخلاقیات، آداب و رسوم انسان¬هایی است که در هماهنگی با ویژگی¬های بوم شناختی )اکولوژیک( در یک سرزمین زندگی می کنند و سابقۀ آن به جوامع چادرنشین و قوانین زیستی پیچیده آن¬ها برمی¬گردد و با انقلاب کشاورزی، خانه سازی، و گسترش جوامع یکجا نشین ادامه یافته است. مهمترین ویژگی تمدّن یا فرهنگ پایبندی به ارزش¬ها و سازگاری با ویژگی¬های بوم¬شناختی و طبیعت است. تسلّط دنیای مدرن بر طبیعت بر سوداگری، سودگرایی، پول سالاری و بالاخره جهان¬خواری یا جهانی سازی بنا گردیده است، به نقل از شمس تبریزی چنین تسلّطی به فرموده شهاب¬الدین سهروردی سبب فتنه است و بریدن دست¬ها و سرها و می¬خواست تا معاملت خلق به چیزی دگر باشد، کشتندش، فلهذا مشاهده می¬شود علیرغم هشدار اندشمندان، در قرن جنگ (قرن بیستم) 160 میلیون انسان قربانی جنگ¬های سوداگرانه شدند. در مفهوم تمدّن سازگاری با معیارهای معنوی و پایداری طبیعت نهفته است و مبرِی از تهاجم و ویرانی طبیعت است.

حیات طیبه هدف" سَخَّرَلَکُم " است
حیات طیبه عبارت از این است که "این زندگی در راه خدا و برای رسیدن به هدف های عالی باشد" . اما برای اینکه انسان به سمت هدف حرکت کند. زندگی راحت برای بشر لازم و ضروری است و اسلام با قوانین و مقررات خود انسان ها را به سمت رفاه و آسایش زندگی می برد اما این آسایش زندگی به خودی خود هدف نیست .
ای بسا انسان هایی که زندگی راحت دارند دغدغه معاش و شکم و آسایش ندارند اما از انسانیت هم بوئی نبرده¬اند ما اگر به احکام اسلامی عمل کنیم اگر جامعه اسلامی ایمان اسلامی را همراه کنیم همان چیزی اتفاق خواهد افتاد که بشریت در طول تاریخ به دنبال آن بوده است یعنی آسایش رفاه مادی همراه با تکامل و پیشرفت و عروج معنوی.
حیات طیبه یعنی ماده و معنا را با هم داشتن حیات طیبه یعنی آن ملّتی که تلاش می کند سازندگی می کند صنعت و بازرگانی و کشاورزی را به اوج میرساند قدرت علمی و تکنیکی پیدا میکند پیشرفت¬های گوناگون در همه جهت به دست میآورد اما در همۀ این حالات دل او هم با خداست و روز به روز هم با خدا آشنا تر میشود این هدف نظام اسلامی است این آن هدفی است که پیامبران اعلام کردند.
دشمنان اسلام فهمیدهاند که آنچه در آستین اسلام است چیست و از آن ترسیده اند. اگر می بینید با اسلام مبارزه می کنند این برای این است که می دانند اگر اسلام با دست باز مشغول سازندگی انسان ها بشود و افراد و جوامع انسانی را بسازد دیگر برای حنای تمدنها و قدرتهای مادی رنگی باقی نخواهد ماند.

حرکت تسلّط بر طبیعت و تسخیر منابع آن وقتی در مسیر " سَخَّرَلَکُم " قرار دارد که انسان ساز باشد و همانند سایر دستورات وارد شدۀ الهی برای تربیت انسان که محصولشان الهی شدن انسان است تا نگذارد قدرت ناشی از تسخیر مورد بحث بدست زنگی مست بیفتد، بنابراین هر قدم موفقیّت آمیزدر این راه قبل از آنکه بیرون را آباد کند یا بسازد باید درون یا انسان را ساخته باشد، پس کسانی را که با ادعای تسلّط بر طبیعت می¬گویند مؤمن هستند و ایمان به خدا آورده¬اند، توسط خداوند طی یک سنت همیشگی امتحان می¬شوند تا پرورش یابند و صحیح بودن راهشان مطمئن و ضمانت شود. پس هر گروه و جمعیتى در مسیر " سَخَّرَلَکُم " به نوعى در این سنت الهى شریک و سهیمند و امتحانات خداوند در چهره¬هاى گوناگون به سراغ آن¬ها مى¬آید: گـروهـى غرق در نعمت مى¬شوند و امکانات مادى از هر نظر در اختیارشان قرار مى¬گیرد، آیا در چنین شرائطى ، قیام به وظیفه شکر نعمت مى کنند؟ یا غرق در غفلت و غـرور و خـودخـواهـى و خـودبـیـنـى ، غـرق در لذات و شـهـوات و بیگانگى از جامعه و از خویشتن مى¬شوند؟. گـروهـى - هـمچون غرب و شرق زده هاى عصر ما - با کشورهائى روبرو مى¬شوند که در عین دورى از خدا و فضیلت و اخلاق ، از تمدن مادى خیره کننده¬اى بهره¬مندند و رفاه اجتماعى قابل ملاحظه اى دارند، در اینجا جاذبه نیرومند مرموزى آن¬ها را به سوى این نوع زندگى مى¬کشاند که به قیمت زیر پا نهادن همه اصولى که به آن اعـتـقـاد دارنـد و بـه قـیـمت تن دادن به ذلت وابستگى چنان زندگى را براى خود و جامعه خویش ‍ فراهم سازند، این نیز یک نوع آزمون است. مـصائب، درد و رنج¬ها، جنگ و نزاع¬ها، قحطى و گرانى و تورم ، حکومت¬هاى خودکامه ، که انـسـانـ¬هـا را بـه بـردگـى و اسـارت خود دعوت مى¬کنند و آن¬ها را به تسلیم در برابر برنامه هاى طاغوتى خود فرا مى¬خوانند، و بالاخره امواج نیرومند هواى نفس و شهوت، هر یک از این¬ها وسیله آزمایشى است بر سر راه بندگان خدا، و در همین صحنه¬ها است که ایمان و شخصیت و تقوى و پاکى و امانت و آزادگى افراد مشخص مى شود.

در سروده¬های هر شاعری می¬توان نگاه او را به طبیعت و چگونگی مواجه با جهان هستی را در شیوه¬های گوناگون بیان و ابزار مختلف بدست آورد، حافظ شیراز در شعر خود با محسوسات جهان چه برخوردی دارد و چگونه آن¬ها را تسخیر نموده است؟ بزرگان گفته¬اند وقتی نحوۀ تخیّل شاعر در طبیعت تصرف کند شعر خلق می¬شود، حافظ با ژرف¬نگری و به شکل بدیع با توصیف طبیعت آن¬را تسخیر می¬کند و در این توصیف یا تسخیر، گویی زندگی با طبیعت مناجات می¬کند و به خوانندۀ اشعارش حکمت¬ها و پندهایی که شیرین و جذّاب است می¬دهد، در حقیقت حافظ با تآمّل در طبیعت اسرار آن را دنبال می¬کند تا انسان به مسیر خوشبختی هدایت شود و در اثر دعوت به ژرف نگری، انسان به معنویّات برسد. این¬گونه عوامل جهان هستی و طبیعت را به مدد شیوه¬های بیان چون تشبیه و استعاره بکار می¬گیرد تا بوسیلۀ آن ضمن بیان مسائل مختلفی چون مسائل عرفانی، اخلاقی، تربیتی، اجتماعی، فلسفی و غیره در لفّافه و به طور غیر مستقیم به مقصود خود برسد و این-گونه به تسخیر طبیعت و جهان هستی معنی و مفهوم می¬بخشد. بنابراین حافظ از آنجا که عارف است، به نیرویی که در طبیعت پنهان است و همه نمودها را جلوه می¬بخشد، باور دارد. این نیرو دوست، یار، خداست که در طبیعت پنهان است و در حقیقت طبیعت جلوه¬ای از جلوه¬های اوست، در حقیقت منبعی اساسی برای الهامی دائمی در شعر حافظ است و با این طبیعت است که انسان به گسترۀ خداوند نزدیک می¬شود. بنابراین می¬توان گفت غزل¬های حافظ، شامل لطیف¬ترین اندیشه¬های عرفانی است که در کالبد کلمات روان و شیوا، با حسن تألیف و مراعات اسرار فصاحت و بلاغت و با مدد گرفتن از طبیعت و جهان هستی جلوه خاص یافته است.

یکی از مسائل مهمّی که در کتب دینی و عرفانی از جمله مثنوی در بارۀ آن بسیار سخن رفته است، نکوهش دنیا و ترک آن است. حال باید دید دنیای مذموم کدام دنیاست؟ آیا منظور مولانا دعوت مردم به رهبانیت و گسستن مطلق از هر گونه تعامل اجتماعی و معیشتی است؟ اگر به انبیاء و اولیاء در نگریم می¬بینیم که هیچیک از آنان نه تنها از زندگی اجتماعی گریزان نبوده بل هماره در متن جامعه به کار و کوشش مشغول بوده¬اند، زندگی شخصی مولانا نیز نشان می¬دهد که شخصی جامعه-گرا و فعّال بوده است و یاران و شاگردان خود را نیز به کار و کوشش می¬انگیخته است و آنان را از بیکاری و عطالت پرهیز می¬داده است. با مروری در مثنوی روشن می¬گردد که مراد از دنیا حیات اجتماعی مثبت نیست بل مراد نوعی غفلت و غرق شدن در ظواهر حیات است که برای نمونه به بعضی از آن¬ها اشاره می¬شود:
الف - دنیا نیست هست نما
این جهان نیست چون هستان شده وآن جهان هست بس پنهان شده

ب – دنیا کشنده است
مال مار آمد که در وی زهرهاست وآن قبول و سجدۀ خلق اژدهاست
ج – دنیا خود حقیقت خود را نشان می¬دهد کو چشم بینا
مولانا می¬گوید دنیا دو جنبۀ متناقض دارد یکی جنبۀ وجودی و دیگری جنبۀ عدمی، جنبۀ وجودی دنیا آدمی را مفتون می¬سازد از اینرو خیال می¬کند که خوشی¬ها و زیبائی¬های دنیا از قبیل مال و منال و مقام و مسند و لذّت پایدار است، امّا جنبۀ عدمی دنیا به آدمی اندرزمی¬دهد که شیفتۀ این صورت¬های دلنشین ناپایدار نگردد و جانب اعتدال و واقع بینی را مغفول ندارد. بدین سان است که حضرت علی (ع) در کلامی ژرف و دلنشین تفاوت این جنبه را به نیکی گشوده است، " هر که به دیدۀ حقیقت به دنیا درنگرد،

" سَخَّرَلَکُم " در بیان آیت¬الله تسخیری(رحمت¬الله علیه)

در جهان بینی اسلام، مسأله خلافت انسان مطرح است، و در جاهای مختلف در قرآن کریم نسبت به اینکه انسان خلیفه الله فی الارض است و یکی از وظایف اصلی انسان تعمیر زمین و تعمیر محیط زیست است، تأکید شده و سعی دارد از این عنوان نقشی برای طبیعت انسان و تکامل انسان بهره ببرد.این مهم است که ما خودمان را موظف می‌دانیم که از همه زمینه‌های تعمیر طبیعت استفاده کنیم و به سیر تکامل معنوی خودمان دست یابیم. ارزش‌های اسلامی این نکته را مورد تفقد قرار می‌دهد و هم بینش‌های جهان اسلام این مسأله را مورد تأکید قرار می‌دهد و هم قواعد رفتاری و فقهی این مسآله را تأکید می‌کند.انسان و دین انسان با فطرت انسان هماهنگ است و به طور طبیعی با حرکت جهان هماهنگ خواهد بود و از آنجایی که جهان در تسخیر انسان است، انسان باید به بهترین وجه از آن برای تحقق وظایف انسانی بزرگ استفاده کند. در ادیان دیگر هم مسأله فطرت و تسخیر طبیعت برای انسان مطرح است و یک حالت طبیعی است که بین انسان عابد و طبیعت به خداوند رسید.با توجّه به سوره مبارکه الجمعه «یُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ الْمَلِکِ الْقُدُّوسِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ» ، همه موجودات مخلوقات خداوند هستند و همه هماهنگ در تسبیح الهی هستند. ما این تسبیح را شاید نفهمیم، اما اگر اعتقاد به این تسبیح مشترک ایمان داشته باشیم باید بدانیم که تسبیح، سجود و خلافت انسان یک حقیقت قرآنی است. در روایات به طور کامل از این هماهنگی به مرحله یک عاطفه خاص بین انسان و طبیعت برقرار می‌شود.