امیرالمؤمنین على‏علیه السلام فرمودند: صله‏ى رحم کنید، گرچه با سلام دادن باشد، خداوند فرمود: «و اتّقوا اللّه... و الارحام...»

دنیا و آخرت تفاوت‏هایى دارند، از جمله:
1- غم واندوه در دنیا از انسان به دیگران سرایت مى‏کند، ولى در آخرت چنین نیست.
2- در دنیا، انسان مى‏تواند با عذر یا کفّاره یا دروغ یا حیله یا توبه یا ناله مشکلش را حل کند، امّا در آخرت چنین نیست.
3- تلخى‏هاى دنیا قابل تخفیف است و اگر انسان با آن انس گرفت، از تلخى آن کاسته مى‏شود، ولى در آخرت چنین نیست.

دنیا و آخرت تفاوت‏هایى دارند، از جمله:
1- غم واندوه در دنیا از انسان به دیگران سرایت مى‏کند، ولى در آخرت چنین نیست.
2- در دنیا، انسان مى‏تواند با عذر یا کفّاره یا دروغ یا حیله یا توبه یا ناله مشکلش را حل کند، امّا در آخرت چنین نیست.
3- تلخى‏هاى دنیا قابل تخفیف است و اگر انسان با آن انس گرفت، از تلخى آن کاسته مى‏شود، ولى در آخرت چنین نیست.

مرتدّین و از دین برگشتگان دو نوعند:
الف: مرتدّ ملّى، که پدر و مادر او هنگام انعقاد نطفه او کافر باشند، بعد از بلوغ اظهار کفر کند و سپس اسلام بیاورد و پس از آن مجدداً از اسلام دست بردارد. چون این شخص مسلمان زاده نیست، مجازاتش خفیف و سبک است.
ب: مرتدّ فطرى، که هنگام انعقاد نطفه او پدر یا مادرش مسلمان باشند، بعد از بلوغ اظهار اسلام کند و سپس از دین و آیین خویش دست بردارد و به اسلام پشت کند. این چنین شخصى مجازات سنگینى همانند اعدام را در پیش رو دارد.
گرچه راه توبه بر احدى بسته نیست، امّا نباید گروهى از این توبه‏ى مقدّس سوءاستفاده کنند. کسانى که از ایمان خود دست برداشته ودائماً بر کفر و لجاجت خود مى‏افزایند و جز لحظه‏ى مرگ یا غلبه‏ى مسلمین، حاضر به توبه نیستند، توبه این گونه افراد قابل قبول نخواهد بود، زیرا توبه آداب و شرایط و شیوه‏اى دارد که شامل حال اینها نمى‏شود.

اگر شخص کافرى مسلمان شود، قانونِ «الاسلامُ یَجُبّ ما قَبْله» تمام گذشته‏ها را پاک مى‏کند، ولى اگر مرتدّى توبه کند و بار دیگر مسلمان شود، باید همه‏ى وظایف بجا مانده را جبران کند و افکار و اعمال خود را اصلاح نماید، ونمازها و روزه‏هاى ترک شده را قضا کرده و بجاى آورد.

شاید نفرین تمام مردم حتّى کفّار، به افراد مرتدّ، بدان جهت باشد که وجدان‏هاى آگاه و فطرت‏هاى سالم، این اعراض و کفر آگاهانه را محکوم مى‏کند. شاید هم از آن رو باشد که شعاعِ کفرِ آگاهانه، به نسلها و عصرها سرایت کرده و افراد زیادى را در آتش خود مى‏سوزاند.

از جمله‏ى «یَبتَغ»، استفاده مى‏شود که مراد آیه، کسانى هستند که اسلام به گوش آنها رسیده، ولى آن را رها کرده و به سراغ دیگر مکاتب رفته‏اند. این افراد در قیامت زیانکارند و دین آنها مورد پذیرش نیست.
با توجّه به آیه 81، پذیرش دین اسلام، میثاق خداوند از همه‏ى پیامبران پیشین است ولذا با آمدن پیامبر اسلام، غیر آن مورد قبول نیست. «فلن یقبل منه»
در آیات گذشته، سیمایى از اصول مکتب اسلام ترسیم شد که خطوط کلّى آن عبارتند از:
1- از تمام انبیاى پیشین پیمان گرفته شده تا به پیامبر بعدى ایمان آورند.
2- تمام هستى تسلیم خداست و نمى‏توان غیر دین الهى را پذیرفت.
3- پیروان اسلام، به تمام انبیا و کتب آسمانى ایمان دارند.
و در این آیه با صراحت اعلام مى‏کند: هرکس غیر این دین را بپذیرد، قابل قبول نیست. آرى، بعد از دعوت، استدلال، مباهله واعلام همسویى با عقاید و کتب آسمانى دیگر، جاى صراحت و بى‏پرده سخن گفتن است.

قرارگرفتن آیه مربوط به امر به معروف ونهى از منکر در میان دو آیه‏اى که دستور اتّحاد و یکپارچگى مى‏دهد، شاید از آن رو باشد که در نظام اجتماعىِ متفرّق و از هم پاشیده، یا قدرت دعوت به خیر و معروف وجود ندارد و یا اینکه چنین دعوت‏هایى مؤثّر و کارساز نیست.
امر به معروف ونهى از منکر، به دو صورت انجام مى‏شود:
1- به عنوان وظیفه‏اى عمومى و همگانى که هرکس به مقدار توانایى خود باید به آن اقدام نماید.
2- وظیفه‏اى که یک گروه سازمان یافته و منسجم آن را به عهده دارد و با قدرت، آن را پى‏مى‏گیرد. چنانکه اگر راننده‏اى در خیابان خلاف کند، هم سایر رانندگان با چراغ و بوق به او اعتراض مى‏کنند و هم پلیس راهنمایى براى برخورد قاطع با متخلّف وارد صحنه مى‏شود.
درباره امربه‏معروف ونهى از منکر، روایات بسیارى آمده که از نقل آنها صرف‏نظر و به این مقدار بسنده مى‏کنیم که على علیه السلام فرمود: اگر امر به معروف و نهى از منکر ترک شود، کارهاى نیک و خیر تعطیل و اشرار و بَدان مسلّط مى‏شوند.[130]

--------------------------------------------------------------------------------
130) نهج‏البلاغه، نامه 47.

حضرت علىّ‏علیه السلام مى‏فرماید: قرآن، حبل اللّه است.[125] واز امام صادق‏علیه السلام نقل شده است که فرمود: «نحن حبل اللّه» ما اهل‏بیت، حبل اللّه هستیم.[126] و در روایت دیگرى آمده است: علىّ‏بن ابى‏طالب‏علیهما السلام حبل اللّه است.[127]
تألیف دلها تنها به دست خداست. «فالّفَ بینَ قلوبکم» قرآن خطاب به پیامبر مى‏فرماید: «لو اَنفقتَ ما فِى الارضِ جَمیعاً ما اَلّفتَ بینَ قلوبِهم» اگر همه‏ى سرمایه‏هاى زمین را خرج کنى نمى‏توانى بدون خواست او بین دلها ایجاد الفت نمایى.[128]

--------------------------------------------------------------------------------
125) نهج‏البلاغه، خطبه‏176.
126) تفسیر مجمع‏البیان.
127) تفسیر نورالثقلین.
128) انفال، 63.

هر کمالى مثل ایمان، علم وتقوا داراى مراحلى است. مرحله‏ى ابتدایى ومراحل بالاتر، تا مرحله کمال مطلق. در قرآن مى‏خوانیم: «ربّ زدنى علماً»[124] خدایا! دانش مرا زیاد کن. و یا در دعاى مکارم‏الاخلاق مى‏خوانیم: «بلّغ بایمانى اکمل الایمان» خداوندا! ایمان مرا به کمال برسان. در این آیه نیز مى‏خوانیم: «اتّقوااللّه حقّ تُقاته» عالى‏ترین درجه تقوا را پیشه کنید.