فقط خدا میداند که شیطان‏هاى جنى چگونه انسانرا وسوسه میکنند.
ولى وسوسه شیطانهاى انسى کاملا مشهود و محسوس است. از جمله اینکه بوسیله بیان و زبان مخصوصى قلب و فکر انسانرا از مسیر صحیح و درست منحرف مینمایند

الذى ... وصف الوسواس بمعناى اسمى، یا وصف الخناس است و دلالت به موصوف و منشأ با شعورى دارد. فعل یوسوس، وسوسه مستمر را میرساند. صدر، جاى قلب و مقصود محل بروز عواطف و انگیزه‏ها مى‏باشد.
امواج وسوسه‏ها و الهامات و انگیزه‏هاى گوناگون و متضاد، در این محل تلاقى مینمایند و هر یک اندیشه و خواست انسان را بسوى خود میکشند. و چون انسان پیوسته اثر پذیر و در معرض و وسوسه‏ها و الهامات مى‏باشد، نباید خود منشأ اصلى و انگیزنده این واردات و آثار باشد و چون اینها حادثند باید علل و اسباب محدثه‏اى داشته باشند و چون متضادند باید علل و اسباب آنها مبادى مختلفى باشند که بعضى خود ذاتا خیر و منشأ خیرات است و بعضى شر و منشأ شرور، آنکه مبدء خیر است فرشته نامیده شده و آنکه مبدء شر است شیطان «خناس».
آن حال تردیدى که براى انسان هنگام مواجه شدن با گناه و حرام لذت‏انگیز یا ثواب و واجب مشقت‏آور پیش مى‏آید، نمودارى از این جواذب متضاد درونى است، در این حال احساس میشود که عاملى انسان را بسوى زشتى و گناه و ترک واجب میکشاند «1» و عامل دیگرى از آن باز میدارد. بیشتر مردم با آنکه پیوسته در معرض تأثیر و جواذب این عوامل مى‏باشند، یا یکسر از آنها غافلند یا چون محکوم حواسند آنها را معلول انگیزه‏هاى حسى و یا قواى نفسانى میپندارند، فقط در روشنى ایمان و معارف عالیه و هدایت قرآن میتوان این عوامل و آثار و تحریکات آنها را شناخت و هشیار آنها بود و در پناه رب الناس و ملک الناس و اله الناس، میتوان راه نفوذ وسوسه‏ها را بست و دریچه انوار الهامات را گشود

کلمه (وسواس) که بر خلاف قیاس بفتح (واو) آمده است چنانکه از آیه- 6- این سوره استفاده میشود به معناى وسوسه و افکار باطلى است که از طرف شیطانهاى جنى و انسى در قلب و فکر انسان خطور میکند. کلمه (الْخَنَّاسِ) صیغه مبالغه و به معناى پنهان شونده‏اى است که قبلا آشکار شده باشد. یعنى من از شر وسوسه کننده‏هاى جنى و انسى که آشکار و پنهان شده و میشوند به پروردگار و پادشاه و خداى مردم پناه میبرم‏

چون کلمه (بِرَبِّ و کلمه مَلِکِ) که در دو آیه قبل هستند گاهى با قرائتى براى غیر ذات مقدس خدا بکار میروند لذا در این آیه کلمه (إِلهِ) را بکار برده که فقط براى ذات مقدس پروردگار اختصاص دارد

مَلِکِ النَّاسِ:
عطف و بیان آنستکه سید بر تأمین شئون بشر قدرت دارد و در سورة فاتحة الکتاب مالک یوم الدین خوانده شده بلحاظ اینکه مراد از مالک آنستکه زمام تدبیر امور جزاء از ثواب و کیفر افراد بشر در حیطه قدرت و مالکیت اوست ولى در این سوره بلحاظ تدبیر در باره امور بشر باید ملک خوانده شود و مفاد ملک الناس آنستکه زمام تدبیر شئون بشر در حیطه قدرت اوست.

قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ‏:
این آیه شریفه، پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم را مستقیما و امت آن بزرگوار را براى اینکه پیرو آن حضرت هستند بطور غیر مستقیم مورد خطاب قرار داده است. سبب اینکه میفرماید: (بِرَبِّ النَّاسِ) این است که کلمه رب به معناى مربى و پرورش دهنده میباشد، و کمترین تصور مربى بودن پروردگار این است که هر نفسى انسان میکشد پرورشى میباشد براى جسم و جان او.
با اینکه خدا آفریننده کلیه موجودات است معذلک کلمه (الناس) را بکار برده تا بفهماند: که بشر اشرف مخلوقات میباشد. و دیگر اینکه انسان است که گرفتار وسوسه میشود، نه ما بقى مخلوقات- پس بشر باید بپروردگار خود پناهنده شود

کَذَّبَتْ ثَمُودُ بِطَغْواها
شاید مؤنث بودن کلمه (کَذَّبَتْ) به مناسبت این است که کلمه (ثَمُودُ) به معناى قبیله باشد. مفعول کلمه (کَذَّبَتْ) که کلمه (نبیها) بوده حذف شده است. کلمه (طغوا) به معناى طغیان و (یاء) آن به (واو) مبدل شده. یعنى قبیله ثمود طغیان و سرکشى نمودند و پیامبر خود را که حضرت صالح علیه السّلام بود تکذیب کردند

خداى سبحان به اشیائى از مخلوقات خود سوگند یاد میکند تا اینکه عظمت و قدر و منزلت و انتفاع فراوانى را که از آنها برده میشود معرفى نماید. و چون پایدارى موجودات عالم از قبیل: حیوان و گیاهان بستگى به طلوع و غروب خورشید دارد لذا خداى علیم به خورشید و نور آن سوگند یاد نموده است. کلمه ضحاها به معناى انتشار نور آفتاب و گسترش شعاع آن است. یعنى سوگند به خورشید و نور آن .

(آیه 1)- تقوا و امدادهاى الهى: در آغاز این سوره به سه سوگند تفکر انگیز از «مخلوقات» و «خالق عالم» برخورد مى‏کنیم.
مى‏فرماید: «قسم به شب در آن هنگام که (جهان را) بپوشاند» (و اللیل اذا یغشى).
(آیه 2)- سپس به سراغ سوگند دیگرى رفته، مى‏افزاید: «و قسم به روز هنگامى که تجلى کند» (و النهار اذا تجلى).
و این از لحظه‏اى است که سپیده صبح پرده ظلمانى شب را مى‏شکافد و تاریکیها را به عقب مى‏راند و بر تمام پهنه آسمان حاکم مى‏شود.
(آیه 3)- و بعد به سراغ آخرین قسم رفته، مى‏فرماید: «و قسم به آن کس که جنس مذکر و مؤنث را آفرید» (و ما خلق الذکر و الانثى).

وَ لَلْآخِرَةُ خَیْرٌ لَکَ مِنَ الْأُولى‏ وجه اتّصال این آیه به آیات قبل این است که چون در ضمن نفى تودیع و ترک، این مطلب وجود داشت که [اى محمّد] خدا از راه وحى با تو پیوند برقرار مى‏کند و تو حبیب اویى، خداوند سبحان به حضرت خبر مى‏دهد که حال وى در آخرت بالاتر و باشکوهتر است، یعنى بر همه پیامبران و رسولان مقدّم و از همه برتر و بزرگتر است و مرتبه آن حضرت را بالا برده و مقام شفاعت و حوض و انواع کرامتها را به او عطا مى‏کند.