این درس‌، پیمان خدا با قوم موسی را عرضه می‌دارد، پیمانی‌که در مصر به هنگام رهائیشان از خواری با ایشان بسته است‌. آنگاه بیان می‌نمایدکه چگو‌نه چنین پیمانی را شکستـه‌اند، و در نتیجه پیمان شکنی چه بلاها و مصیبتهائی دیده‌اند، و چگونه بر اثر آن دچار نفرین شده‌اند، و از جولانگاه هدایت و از دائره نعمت‌، رانده و مانده‌گشته‌اند ... هـچنین این درس‌، پیـانی را عرضه می‌دارد که خدا با کسانی بسته است‌که می‌گفتند: مـا مسیحی هستیم‌. آنان هم در نتیجه پـیمان شکـنی چه دیده‌اند و خدا چگونه دشمنانگی را تا روز قیامت در میانگروهها و فرقه‌های‌ گوناگونشان ایـجاد فرموده است‌. سپس موضع‌گیری یهودیان در برابر سرزمین مقدّس به تصویر زده می‌شود. سرزمین مقدسی‌که خدا با ایشان پیمان بسته بودکه بدان در آیند. امّا آنان از پیمان خود برگشتند و از وظائف و تکالیف پیمان خدا با خود هراس برداشتند و از رنـجها و سختی‌های آن ترسیدند و بزدل و ترسو شدند، و به موسی‌گفتند:

( فاذ‌هب انت وربک فقاتلا، انا هاهنا قاعدون ) .

تو و پروردگارت بروید و (‌با آن زورمندان قوی هیکل‌) بجنـگید، ما در اینجا نشسته‌ایم (‌و منتظر پیروزی شـما هستیم‌!)‌.

در لابلای بیان پیمانها و موضع گیریهای اهل‌کتاب در برابر آنها، پرده‌برداری از انحرافاتی قرار دارد که بر اثر پیمان شکنی‌ها به عقائد یهودیان و مسیحیان رخنه ‌کرده است و آمیزه آئینشان شده است‌. آن پیمانهائی‌که خدا در آنها از ایشان تعّهدگرفته بودکه یگانه‌پرستی‌کنند و یزدان را یکی بیش ندانند و تسلیم فرمان او باشند، در برابر نعمتهائی که بدیشان داده بود، و استقراری که برایشان تـضمین فرموده بود. امّا آنان از همه اینها سـر باز زدند و تخلّف‌ کـردند، در نـتیجه دچار نفرین و پراکندگی و آوارگی شدند.

همچنین دیگر باره از نـو به سـوی هدایت دعوت می‌گردند. هدایتی‌ که واپسین رسالت آن را برایشان با خود آورده است‌، و آخرین پیغمبر آن را از نو بدیشان ارمغان می‌دارد. ادّعای ایشان نیز باطل و پوچ قلمداد می‌گردد. ادعائی‌که آن را دلیل و حجّت تصوّر می‌کنند و می‌گویند: روزگاران زیادی بر آنان‌گذشته است و از آخرین ییغمبرانشان مدّت زیادی سپری شده است‌، لذا چیزهایی را فراموش کرده‌اند، وکارها بر ایشان مشتبه شده است و آمیزه یکدیگر گشته است ... چـه مانعی است‌، هم اینک پیغمبری مژده‌رسان و بیم دهنده به سویشان آمده است‌. دیگر حجّتی نمانده است‌، و اقامه دلیل شده است‌.

از لابلای این دعوت‌، وحدت دیـن خـدا - از لحاظ اصول و ارکان - و وحدت پیمان یزدان با همه بندگان‌، پیدا و هویدا است‌. پیمان با همه بندگان این بوده و این است‌: به خدا ایمان بیاورند، او را یگانه بدانند و به یگانگی بپرستند، به همه پیغمبران بدون جداسازی ایشان از همدیگر و اختلاف با یکدیگر ایمان بیاورند، پیغمبران را مدد و یاری‌کنند، نـماز را چنانکه باید بخوانند، زکات مال بدر کنند، و در راه خدا از روزی خدا و خرج‌کنند ... این پیمانی است‌که عقیده صحیح را مقرّر می‌دارد، و پـرستـش درست را معین میکند، و پایه‌های نظام اجتماعی را‌ستین را محکم و استوار می‌دارد.

و در این آیه از شیوۀ حکایت و تصویر کشی از آن اشخاص‌ کند و سست و تنبلی‌ که دیگران را نیز به بـیکارگی و بی‌مایگی می‌خوانـدند، روی می‏‎گرداند و به شیوۀ خطاب می‌پردازد و با جملگی ‌گروه مسلمانان به سخن درمی‌آید و دلهایشان را برای مردانگی به خروش می‌اندازد و آنان را در برابر مردان و زنان و کودکان ناتوان و درمانده بر سـر رحـم می‌آورد. نـاتوانان و درماندگانی ‌که در مکّه از دست مشرکان مـی‌چشیدند آنچه‌ که می‌چشیدند و نمی‌توانسـتند هجرت ‌کنند و خویشتن را به مدینه برسانند و آئـین و بـاور خود را نجات دهند. چنین بیچارگانی به رهائی خود چشم دوخـته بودند و زاری‌کـنان یزدان را به ‌کمک می‌طلبیدند و دعا می‌کردند که خداوندگار جهان راهگشائی فرماید و وسیلۀ رسـتگا‌ری ایشـان را از سرزمین ستمگری و تعدّی فراهم آورد و فریادرسی را برایشان برساند ... روند قرآنی این چنین بدیشان رو می‌کند و با ایشان به سخن درمی‌آید تا این‌ که بدانان والائی مقصد و بزرگی فرجام و سـترگی هدف‌ چنین جنگ و بیکاری را الهام‌ کند. جنگ و پیکاری‌ که خداوند ایشان را بدان می‌خواند و از آنان می‌خوا‌هد که همگی بدون درنگ و سرسگینی و سستی و کندی‌، به سوی آن بیرون روند و حرکت ‌کنند. این فرمان را با شیوۀ ترغیب و تشویق بیان می‌فرماید و کندی و تنبلی و خانه‌نشینی را جائز نمی‌داند و بلکه زشت می‌شمارد:

این سوره یکی از آهنگهای ژرف و آرامی است ‌که انسان را به تفکّر و تدبّر وامی‌دارد، و به امید و انتظار فرامی‌خواند‌، و به ترس و هراس می‌اندازد. انسان را بر آن می‌دارد به حساب و کتاب خود برسد و خویشتن را برای روز حساب و کتاب آماده سازد.

امّا کسانی که تنها به خودشان توجه دارند، و ذات خودشان را محور اند‌یشه و ارزشیابی خود قرار میدهند، و فکر و ذکرشان دائماً بر محور خود پرستی در چرخش و گردش است‌، و کار و پیشه آنان شـخص خودشان می‏‎باشد، اینان در اندرونشان حقیقت ایمان کمال نپذیرفته است‌. از جمله این اشخاص آن دسته دومی هستد که قرآن در این موضع از ایشـان سخن میراند. دسته‌ای که به خود پرداختند و آنچه برایشان اهمّیت داشت وجود خودشان بود، و دچار پـریشانی و نگرانی گشتند و احساس میکردند که به کاری گرفتار آمده‌اند، و در آن چیزی عمرشان بیهوده هدر میرود که در آئینه اندیشه ایشان مبهم و تاریک است‌. چنین میدیدند که به زور به کارزار کشانده شده‌اند و از خود در آن اختیار و اراده‌ای نداشته‌اند. هر چند که بدان راضی نیستند، لیکن باید بلای تلخ آن را بچشند و بهای کمرشکن آن را بپردازند که کشتار و زخمی شدن و درد کشیدن است‌... آنان خـدای را به حقیقت نمیشناسند و شناخت بسیار ناقصی از او دارند‌، و درباره او همانگو‌نه می‌اندیشند که جاهلیت می‌اندیشید. از جمله گمان بد بردن به خدا، این است که چنین انگارند که خداوند در این کارزار ایشان را به هلاکت میرساند و نابود و تباهشان میگرداند، کارزاری که کاری از کار و بار آن از دست آنان ساخته نیست و اصلا بدیشان مربوط نیست‌. آنان را با زور بدین جنگ کشانده‌اند و به پیششان انداخته‌اند تا بمیرند و زخمی شوند. خداوند آنان رایاری نمیدهد و به نجاتشان نمیکوشد، بلکه ایشان را همچون نخجیر به دست دشمنانشان می‌سپارد.