1- خداوند، امکان توبه و بازگشت را براى خطاکاران، در هر شرایطى فراهم نموده است. «یلعنهم اللّه... الاّ الّذین تابوا»
2- کتمان حقایق دینى، فساد است، زیرا به توبه کننده، فرمان اصلاح و جبران داده شده است. «تابوا واصلحوا»
3- توبه‏ى هرگناه، متناسب با آن است. توبه‏ى کتمان، بیان حقایق است. «تابوا... وبیّنوا»
4- چون در مقام تهدید وتوبیخ، لعنت خداوند شامل حال کتمان کنندگان شد، در مقام مهربانى نیز کلمات «اَنَا» و «توّاب» و «رحیم» بکار رفته تا بگوید: من خودم با مهربانى مخصوصم، به شما باز مى‏گردم. «یلعنهم اللَّه... انَا التوّاب الرّحیم»
5 - تهدید گنهکار و بشارت نیکوکار، دو رکن اساسى براى تربیت فرد و جامعه است. «یلعنهم اللّه... انَا التوّاب الرّحیم»
6- 1- خداوند، امکان توبه و بازگشت را براى خطاکاران، در هر شرایطى فراهم نموده است. «یلعنهم اللّه... الاّ الّذین تابوا»
2- کتمان حقایق دینى، فساد است، زیرا به توبه کننده، فرمان اصلاح و جبران داده شده است. «تابوا واصلحوا»
3- توبه‏ى هرگناه، متناسب با آن است. توبه‏ى کتمان، بیان حقایق است. «تابوا... وبیّنوا»
4- چون در مقام تهدید وتوبیخ، لعنت خداوند شامل حال کتمان کنندگان شد، در مقام مهربانى نیز کلمات «اَنَا» و «توّاب» و «رحیم» بکار رفته تا بگوید: من خودم با مهربانى مخصوصم، به شما باز مى‏گردم. «یلعنهم اللَّه... انَا التوّاب الرّحیم»
5 - تهدید گنهکار و بشارت نیکوکار، دو رکن اساسى براى تربیت فرد و جامعه است. «یلعنهم اللّه... انَا التوّاب الرّحیم»
6- بازگشت لطف خداوند به توبه‏کنندگان، دائمى، قطعى و همراه با محبّت است. «اتوب علیهم و انَا التوّاب الرّحیم» دائمى، قطعى و همراه با محبّت است. «اتوب علیهم و انَا التوّاب الرّحیم»

1- ظلم فرهنگى، بدترین ظلم‏هاست که لعنت خالق و مخلوق را به دنبال دارد. «یکتمون... یلعنهم اللّه و یلعنهم اللاعنون»
2- کتمان، حقّ ممنوع است، چه کتمان معجزات و دلائل حقّانیّت باشد؛ «البیّنات» و چه کتمان رهنمودها و ارشادات. «الهُدى» [484]
3- کتمان حقّ، بزرگترین گناهان است. چون مانع هدایت مردم و باقى ماندن نسل‏ها در گمراهى است. «یلعنهم اللَّه»
4- کتمان حقّ، ظلم به دین خدا و حقّ مردم نسبت به هدایت یافتن است. لذا کتمان کنندگان حقّ را، خدا و مردم لعنت مى‏کنند. «یلعنهم اللَّه ویلعنهم اللاعنون»
5 - نفرین و لعنت مردم، مؤثر است و باید از اهرم نفرت مردم براى نهى از منکر استفاده نمود. «یلعنهم اللاعنون» توضیح : 484) تفسیر المیزان.

1- توجّه خاصّ خداوند به برخى مکان‏ها یا زمان‏ها یا اشخاص، موجب مى‏شود که آنها از شعائر الهى گردند. «انّ الصفا و المروة من شعائر اللَّه»
2- نیّت، به کارها ارزش مى‏دهد. مشرکان براى لمس بت‏ها، سعى مى‏کردند، ولى اسلام مى‏فرماید: براى رضاى خدا سعى کنید. [483] «فلاجناح علیه ان‏یطّوف بهما»
3- اگر مراکز حقّ، توسط گروهى با خرافات آلوده شد، نباید از آن دست کشید، بلکه باید با حضور در آن مراکز، آنجا را پاک‏سازى نموده و دست گروه منحرف را از آن کوتاه کرد. «فلا جناح علیه ان یطّوف بهما»
4- عبادت باید عاشقانه و داوطلبانه باشد. «فمن تطوّع»
5 - خداوند در برابر عبادات بندگان، شاکر است. «فان اللَّه شاکر» این تعبیر، بزرگترین لطف از جانب او نسبت به بندگان است. توضیح : 483) بسیارى از کارها ظاهرى یکسان دارد، امّا انگیزه‏اى متفاوت. نظیر دویدن یوسف و زلیخا به سوى درهاى بسته، یوسف مى‏دود تا آلوده نشود، ولى زلیخا مى‏دود که آلوده شود. »فاستبقا«

1- خداوند، صابران را غرق در رحمت خاصّ خود مى‏کند. «علیهم صلوات»
2- تشویق صابران از طرف خداوند، به ما مى‏آموزد که باید ایثارگران و صابران و مجاهدان، در جامعه از کرامت واحترام خاصّى برخوردار باشند. «علیهم صلوات من ربّهم...»
3- تشویق، از شئون ربوبیّت و لازمه تربیت است. «صلوات من ربهم»
4- هدایت صابران، قطعى و مسلّم است. با آنکه در قرآن، هدایت یافتن بسیارى از انسان‏ها، تنها یک آرزو است؛ «لعّلهم یهتدون» ولى در مورد صابران، هدایت آنان قطعى تلقّى شده است. «اولئک هم المهتدون»
5 - هدایت، مراحلى دارد. با اینکه گویندگانِ «انّاللّه‏وانّاالیه‏راجعون» مؤمنان و هدایت‏شدگان هستند، ولى مرحله بالاتر را بعد از صبر و دریافت صلوات و رحمت الهى کسب مى‏کنند. «اولئک هم المهتدون»

1- ریشه‏ى صبر، ایمان به خداوند، معاد وامید به دریافت پاداش است. «الصّابرین الّذین... قالوا انّا للّه و انّا الیه راجعون»

1- آزمایش و امتحان یک برنامه و سنّت حتمى الهى است. «ولَنبلوَنّکم»
2- ناگوارى‏ها، سبب مقاومت ورشد است. بسیارى از صفات انسان از قبیل صبر، رضا، تسلیم، قناعت، رهد، تقوا، حلم و ایثار، در سایه‏ى برخورد با تنگدستى‏ها است. «وبشّر الصابرین»
3- مورد بشارت، در آیه بیان نشده است تا شامل انواع بشارت‏هاى الهى باشد. «بشّر الصابرین»

1- نگرشهاى محدود مادّى را باید با ایمان به خدا و گفته‏هاى او تکمیل و تصحیح کرد. «لاتقولوا»
2- تکالیف سخت، نیاز به پشتوانه اعتقادى و جبران خسارت‏ها دارد. آرى، کسى که بداند زنده است، به شهادت رو مى‏کند. «لاتقولوا... اموات بل احیاء»
3- شهادت، زمانى ارزش دارد که در راه خدا باشد. «فى سبیل اللَّه»
4- پیکار در راه دین، از ارزشهاى والا در پیشگاه خداوند است. «یقتل فى‏سبیل‏اللَّه»
5 - روح، بعد از مرگ باقى است، هرچند جسم و بدن متلاشى شود. «احیاء»
6- سرچشمه بسیارى از تحلیل‏ها، ناآگاهى از واقعیّات است.«لاتقولوا، لاتشعرون»

1- ایمان اگر همراه با عمل و توکّل وصبر و عبادت باشد، کاربرد بیشترى خواهد داشت. [461] «الّذین آمنوا استعینوا بالصبرو...»
2- نماز اهرم است، بار نیست. «استعینوا بالصبر والصلوة»
3- صبر ونماز، وسیله‏ى جلب حمایت‏هاى الهى هستند. «استعینوا بالصبر والصلوة انّ اللّه مع الصابرین»
4- اگرچه خداوند با هرکس ودر هر جایى حضور دارد؛ «هو معکم اینما کنتم» [462]و لکن همراهى خدا با صابران، معناى خاصّى دارد و آن لطف، محبّت و یارى رسانى خداوند به صابران است. «انّ اللّه مع الصابرین»

1- خداوند، به انسان شخصیّت مى‏بخشد ومقام انسان را تا جایى بالا مى‏برد که مى‏فرماید: تو یاد من باش، تا من هم یاد تو باشم. «اذکرونى اذکرکم»
2- کسانى مشمول لطف خاصّ هستند، که همواره به یاد خدا باشند.«اذکرونى اذکرکم»
3- ذکر خدا و نعمت‏هاى او، زمینه‏ى شکر و سپاس است. چنانکه غفلت از یاد خدا، مایه‏ى کفران است. «اذکرونى، اشکروا لى و لاتکفرون»

- رهبرى موفق است که از خود مردم، در میان مردم و هم زبان مردم باشد. «ارسلنا فیکم رسولاً منکم»
2- تزکیه بر تعلیم مقدّم است. «یزکّیکم و یعلّمکم»
3- آموزش دین، محور اصلى است و آموزش‏هاى دیگر، در مراحل بعد از آن است. ابتدا «یعلّمکم الکتاب و الحکمة» وپس از آن «یعلّمکم ما لم‏تکونوا تعلمون»
4- انسان براى شناخت بسیارى از حقایق، نیازمند وحى است. بجاى «ما لاتعلمون» فرمود: «مالم تکونوا تعلمون» تا یادآور شود که اگر انبیا نبودند، انسان براى آگاهى از امورى همچون آینده‏ى خود و جهان، راه به جایى نداشت.