این آیه مبارکه در مورد نسل یهود مى‏ فرماید:
فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ وَرِثُوا الْکِتابَ یَأْخُذُونَ عَرَضَ هذَا الْأَدْنى‏
در مورد آیه دیدگاه‏ها متفاوت است.
1 - به باور ابن عباس منظور این است که پس از پیشینیان یهود، فرزندان ونسل‏هایى جانشین آنان شدند و کتاب آسمانى را به ارث بردند، امّا با این وصف تنها به دنیا و ارزش‏هاى نا پدیدار آن فکر مى ‏کردند. یادآورى مى‏گردد که دنیا بدان دلیل عارضى و غیر اصیل تعبیر مى‏ شود که هم نیکوکار وبدکار از آن بهره ور مى‏ گردند و هم کالاها و نعمت‏ها و مقامات آن نا پایدار است.
2 - اما به باور برخى منظور این است که آنان باوجود به ارث بردن کتاب آسمانى، رشوه خوارى پیشه ساخته و به بیداد حکم مى‏ کردند.
3 - و از دیدگاه پاره‏اى منظور این است که به حق داورى مى‏کردند و رشوه مى ‏گرفتند.
گفتنى است که همه این بهره‏ورى‏ها و منفعت طلبى‏ها به خاطر دل بستن به کالا و منافع ناپایدار این دنیاى فرومایه و پست بود.
منظور از واژه «ادنى» دنیاست که به پست و یانزدیک تعبیر شده است.
وَیَقُولُونَ سَیُغْفَرُ لَنا
اینان هر آنچه به دست مى ‏آوردند، به روا و ناروا بودن آن نمى‏اندیشیدند، بلکه مى ‏گفتند: خدا ما را خواهد بخشید، و همه را بالا مى ‏کشیدند.
وَإِنْ یَاْتِهِمْ عَرَضٌ مِثْلُهُ یَأْخُذُوُهُ‏
و با وجود آرزوى آمرزش و طلب بخشایش از بارگاه خدا، از منافع دنیوى نمى ‏گذشتند و با حرص و آز بسیارى در اندیشه دنیا طلبى و ثروت اندوزى بودند.
به باور گروهى از جمله «ابن عباس»، «مجاهد» و«سعید بن جبیر» منظور این است که اگر به رشوه یا مال حرام و ناروایى دست مى‏یافتند، به گونه‏اى، آن را حلال جلوه مى‏دادند و در راه بردن و خوردن آن بیم و پروایى به دل راه نمى ‏دادند.
و به باور برخى، اینان از دنیا و دنیاطلبى سیر نمى‏ شدند.
اَلَمْ یُؤْخَذْ عَلَیْهِمْ میثاقُ الْکِتابِ أَنْ لایَقُولُوا عَلَى اللَّهِ اِلاَّ الْحَقَّ
آیا از این رشوه خواران که در آرزوى آمرزش خدا بودند پیمان گرفته نشده بود که به آفریدگار هستى دروغ نبندند و جز آنچه در تورات بر موسى فرود آمده است به ذات پاک او نسبت ندهند؟ روشن است که هرگز در تورات نیامده است که انسانى در دنیا پرستى و گناه و حرام خوارگى و تباهى شتاب ورزد و خدا وارزش‏هاى معنوى را نادیده گیرد، و در همان حال به خود و دیگران به دروغ وعده دهد که مورد بخشایش خدا قرار خواهد گرفت.
وَدَرَسُوا ما فیهِ
اینان تورات را هماره مى‏خواندند و به مقررات آن نیز توجّه داشتند.
برخى بر آنند که این فراز به «ورثوا الکتاب» پیوند مى‏خورد و منظور این است که: اینان وارث کتاب آسمانى شدند و آن را مطالعه نمودند، امّا مقررات آن را پایمال ساختند.
وَالدَّارُ الْاخِرَةُ خَیْرٌ لِلَّذینَ یَتَّقُونَ اَفَلا تَعْقِلُونَ.
و سراى آخرت و آنچه خدا در بهشت وعده فرموده است، براى مردم پرواپیشه بهتر است؛ پس چرا خرد خویش را به کار نمى ‏گیرد تا به درستى فرمان خدا پى ببرید؟

وَلَمَّا رَجَعَ مُوسى‏ اِلى‏ قَوْمِه‏ غَضْبانَ اَسِفًا قالَ بِئْسَما خَلَفْتُمُونى‏ مِنْ بَعْدى‏
به باور «ابن عباس» هنگامى که موسى به سوى قوم بازگشت اندوهگین بود.
امّا به باور «ابودرداء» متأسف و خشمگین بود.
از دیدگاه «ابو مسلم» از کردار قوم خشمگین بود؛ چرا که هردو واژه داراى یک مفهوم است و براى تأکید به کار رفته‏اند.
امّا از دیدگاه برخى دیگر، او پس از بازگشت، از عملکرد زشت قوم خویش خشمگین گردید و بدان جهت که از نیایش با خداى خویش محروم شده بود اندوهناک بود.
او پس از بازگشت فریاد برآورد که: شما پس از رفتن من به کوه طور دست به کار زشت و ظالمانه‏اى یازیدید.
اَعَجِلْتُمْ اَمْرَ رَبِّکُمْ‏
آیا برفرمان پروردگار خود پیشى گرفتید؟
«ابن عباس» در تفسیر این فراز مى ‏گوید: آیا شکیبایى ننمودید تا وعده خدا فرا رسد و من از میقات بازگردم؟
امّا «حسن» مى ‏گوید: آنان پس از سپرى شدن سى روز، چنین پنداشتند که موسى جهان را بدرود گفته و دیگر شکیبایى ننمودند تا مدت چهل روز که وعده خدا بود به پایان برسد.
به باور «کلبى» منظور این است که آیا براى گوساله پرستى شتاب کردید و شکیبایى ننمودید تا فرمان خدا فرارسد؟
امّا به باور «ابو على» منظور این است که: آیا شما وعده پاداش خدا را با شتابزدگى پشت سرنهادید و به گوساله پرستى روى آوردید؟
وَاَلْقىَ الْاَلْواحَ
و او از شدت خشم و اندوه لوح‏ها را در برابر آنان به زمین افکند.

از پیامبر گرامى آوردند که فرمود:
یرحم اللّه اخى موسى، لیست المخبر کالمعاین...(35)
خدا برادرم موسى را مهرباران سازد، آرى، شنیدن کى بود مانند دیدن! خدا به او خبر داده بود که بنى اسرائیل در غیبت او دستخوش فتنه و انحراف مى ‏گردند و گزارش خدا را هم درست مى ‏دانست، امّا با این وصف آنچه را در دست داشت محکم گرفته بود و با آن‏ها به سوى قوم بازگشت، و با دیدن انحراف بزرگ جامعه ‏اش چنان درخشم و اندوه شد که آنچه را زیر بغل داشت بر زمین افکند.
وَ اَخَذَ بِرَأْسِ اَخیهِ یَجُرُّهُ اِلَیْهِ‏
در تفسیر این فراز دیدگاه‏ها یکسان نیست:
1 - به باور «جبایى» منظور این است که موسى سر برادر را گرفت و کشید تا گوساله پرستان دریابند به چه کار زشت و ظالمانه‏اى دست یازده ‏اند. و این کار به هنگام خشم و ناراحتى روى مى ‏دهد.
انسان گاه در اوج خشم لب مى‏ گزد و گاه ریش خود را مى ‏کشد و گاه با دیگرى تند برخورد مى ‏نماید، و موسى با برادرش این گونه برخورد نمود.
یاد آورى مى‏گردد که این کارها در برخى از جامعه‏ها و در عصر و زمانى تحقیر به شمار مى ‏آید و گاه تحقیر و اهانت به شمار نمى‏آید.
2 - مرحوم «مفید» مى ‏گوید: موسى مى‏ خواست ازا ین راه نشان دهد که از کردار آنان سخت خشمگین شده است و بدین وسیله بر آن بود که زشتى کار آنان را برایشان روشن سازد تا دیگر گرد چنین کارهاى ناروایى نگردند.
3 - از دیدگاه برخى او مى ‏خواست برادرش را از قوم جدا و به گوشه‏ اى ببرد و از او درمورد جریان انحراف عقیدتى مردم پرس و جو کند تا از چگونگى عملکرد و واکنش او در برابر گوساله ‏پرستان آگاه گردد؛ به همین دلیل وقتى دریافت که او رسالت خود را بخوبى انجام داده است، او را نیز بسان خودش دعا کرد.
4 - و از دیدگاه برخى دیگر، موسى هنگامى که هارون را در اثر انحراف قوم بسان خودش اندوه زده و ناراحت دید، براى آرامش خاطر او به گونه‏اى سرش را کشید که درد گرفت و پاره‏اى پنداشتند که در اندیشه تحقیر اوست؛ و آنگاه براى نشان دادن بى ‏گناهى او درباره ‏اش دعا کرد.
5 - و پاره ‏اى مى ‏گویند: منظور این بود که هارون را از پیروى شایسته و بایسته از خودش نکوهش نماید، چنانکه در آیه دیگرى آمده است که او به هارون گفت: قال یا هارون مامنعک إِذ رایتهم ضلّوا الاّ تتبعنى...
هان اى هارون! هنگامى که دیدى آنان گمراه شدند چه چیز مانع پیروى تو از من گردید؟

وَلَمَّا سُقِطَ فى‏ اَیْدیهِمْ وَرَاَوْا اَنَّهُمْ قَدْ ضَلُّوا قالُوا لَئِنْ لَمْ‏یَرْحَمْنا رَبُّنا وَیَغْفِرْلَنا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرینَ‏
و هنگامى که با بازگشت موسى و رهنمودها و هشدارها و سرزنش‏هاى او به خود آمدند و از کار خویش پیشمان شدند و دریافتند که سخت به بیراهه رفته و گمراه گشته ‏اند، گفتند: اگر پروردگار ما توبه ما را نپذیرد و گناه گوساله پرستى را بر ما نبخشاید و ما را نیامرزد به راستى از زیانکاران و درخور عذابى سخت خواهیم بود.
«حسن» بر آن است که همه بنى اسرائیل جز هارون به گوساله پرستى روى آوردند؛ چرا که موسى رو به بارگاه خدا مى‏گوید: پروردگارا، مرا و برادرم را بیامرز. و اگر جز او بنده با ایمان و خالص دیگرى بود او را نیز دعا مى ‏کرد. امّا پاره‏اى بر این باورند که گروهى از آنان به آفت مرگبار گوساله پرستى روى آوردند و نه همه آنان.

تفسیر شرک گرایى و گوساله پرستى پس از ترسیم داستان «میقات» و بخش‏هایى از سرگذشت بنى اسرائیل، اینک قرآن به شرک گرایى و انحراف عقیدتى و دینى آنان پس از رفتن موسى به میقات پرداخته و مى ‏فرماید:
وَاتَّخَذَ قَوْمُ مُوسى‏ مِنْ بَعْدِه‏ مِنْ حُلِّیِهِمْ عِجْلاً جَسَدًا لَهُ خُوارٌ
پس از حرکت موسى به سوى آن وعدگاه، «سامرى» و همفکرانش که شمارشان بسیار بود - از زر و زیورهایى که به منظور آراستگى خود در روز عید آوردند بودند، و نیز به وسیله غنایم و زیورهایى که پس از غرق شدن فرعونیان نصیب اینان گردیده بود، دست به ساختن پیکره گوساله ‏اى زدند که بانگ گاو برمى ‏آورد؛ و آنگاه با یک واپسگرایى رسوا به پرستش آن پرداختند.

در آیات دیگر قرآن نیز فال بد در مورد پیامبران حتّى رسول‏ خدا صلى الله علیه و آله مطرح شده است.
فال بد، در پیدایش حوادث و پیش آمدها، هیچ اثر طبیعى و منطقى ندارد، امّا آثار روانى بسیارى دارد. در روایات مى ‏خوانیم: فال بد، نوعى شرک به خداست و هرگاه فال بد زدید، به کار خود ادامه دهید و به آن اعتنا نکنید. امام صادق علیه السلام فرمودند: فال بد، اثرش به همان اندازه است که آن را مى‏ پذیرى؛ اگر آن را سبک بگیرى، کم اثر خواهد بود و اگر آن را محکم بگیرى، پر اثر و اگر به آن اعتنا نکنى، هیچ اثرى نخواهد داشت.
فال بد، در میان تمام اقوام و ملل گذشته و حال وجود داشته و دارد و موجب بدبینى و رکود کارها مى ‏شود، لذا از آن نهى شده است، امّا فالِ نیک چون سبب حرکت و عشق و امید است، اشکالى ندارد.
1- فرعونیان، تنها خود را شایسته و حقّ کامیابى را مخصوص خود مى‏ دانستند. «قالوا لنا هذه»
2- رفاه و کامیابى براى فرعونیان امرى شناخته شده و عادّى بود، امّا تلخى‏ ها براى آنان ناشناخته و ناباور بود. (کلمه‏ ى «الحسنة» همراه الف و لام و حرف «اذا» نشانه‏ ى شناخته شدن و کلمه‏ ى «سیّئة» بدون الف و لام در کنار «اِن»، نشانه‏ ى ناشناخته و ناباور بودن است.)
3- اکثر فرعونیان به جاى آنکه از قحطى و هشدارهاى الهى بیدار شوند، به تحلیل غلط پرداختند و آن را به موسى نسبت دادند. «یطّیّروا بموسى»
4- نسبت دادن خوبى‏ها به خود و بدى و بدبختى‏ ها به انبیا و دین، نشانه‏ ى خودبینى و جهالت است. «فاذا جائتهم الحسنة قالوا لنا هذه و ان تصبهم سیئة یطیّروا بموسى... اکثرهم لایعلمون»
5 - ریشه‏ ى خرافات و فال بد، جهل است. «یطیّروا... لکن اکثرهم لا یعلمون»

تطیّر: این واژه به مفهوم فال بد زدن و شوم انگاشتن است. ریشه آن از واژه «طیر» به مفهوم «پرنده» مى‏ باشد و به عملکرد انسان نیز «طائر» او گفته مى‏ شود. عرب پرنده‏ اى که از طرف راست آید به فال نیک مى‏ گیرد و پرنده‏ اى که از طرف چپ در رسد به فال بد گرفته و شوم مى‏ انگارد.

در روایتى که در کتاب کافى از امام باقر (علیه السلام ) نقل شده چنین میخوانیم : قال وجدنا فى کتاب على صلوات الله علیه ان الارض لله یورثها من یشاء من عباده و العاقبة للمتقین انا و اهلبیتى الذین اورثنا الله الارض و نحن المتقون .
((در کتاب على (علیه السلام ) چنین یافتیم که پس از تلاوت آیه ان الارض لله یورثها ... فرمود: من و اهلبیتم همان کسانى هستیم که خداوند زمین را به ما منتقل ساخته و مائیم پرهیزگاران .))
اشاره به اینکه حکمى که در این آیه ذکر شده است ، یک حکم و یک قانون عمومى است و هم اکنون نیز زمین در واقع از آن پرهیزگاران است .

این سه شرط که یکى از آنها در زمینه عقیده (استعانت جستن از خدا) و دیگرى در زمینه اخلاق (صبر و استقامت ) و دیگرى در زمینه عمل (تقوى و پرهیزکارى ) تنها شرط پیروزى قوم بنى اسرائیل به دشمن نبود، بلکه هر قوم و ملتى بخواهند بر دشمنانشان پیروز شوند، بدون داشتن این برنامه سه مادهاى امکان ندارد، افراد بى ایمان و مردم سست و ترسو، و ملت هاى آلوده و تبهکار، اگر هم پیروز گردند، موقتى و ناپایدار خواهد بود.
قابل توجه اینکه این سه شرط هر کدام فرع بر دیگرى است ، پرهیزکارى بدون استقامت در برابر شهوات و زرق و برق جهان ماده ممکن نیست همان طور که صبر و استقامت نیز بدون ایمان به خدا، بقاء و دوام ندارد.

«على بن عیسى» مى‏گوید: واژه «ربّ» را ممکن است از اوصاف ذات بگیریم؛ چرا که ذات پاک خدا هماره پروردگار و «ربّ» بوده و هرگز مربوب نبوده است، درست همان گونه که هماره «سمیع» بوده و «مسموع» نبوده است.
واژه «رب» را به تنهایى و مطلق جز به خدا نمى‏توان گفت: چرا که مفهوم آن مالکیت وگردانندگى بر کران تاکران هستى است؛ امّا در مورد غیر خدا با اضافه به کار مى‏رود، نظیر: ربّ الفرس.

تعبیرات مختلفى که درباره عامل نابودى این جمعیت آمده است هیچگونه منافاتى با هم ندارند، مثلا در مورد قوم شعیب ، عامل مرگشان در آیه مورد بحث ، ((زلزله )) و در آیه 94 سوره هود ((صیحه آسمانى )) و در 189 سوره شعراء ((سایبانى از ابر کشنده )) ذکر شده است ، که همه به یک موضوع بازمى گردد و آن اینکه یک صاعقه وحشتناک آسمانى که از درون ابرى تیره و تار برخاسته بود، شهر آنها را هدف خود قرار داد، و به دنبال آن (آنچنان که خاصیت صاعقه هاى عظیم است ) زمین لرزه شدیدى تولید شد و همه چیز آنها را درهم کوبید.