" اینها اگر راست مى‏گویند و آماده شرکت در جهادند و تنها منتظر اذن تواند مى‏بایست همه وسائل جهاد را از سلاح و مرکب و هر چه در توان دارند فراهم ساخته باشند" در حالى که هیچگونه آمادگى در آنها دیده نمى‏شود (وَ لَوْ أَرادُوا الْخُرُوجَ لَأَعَدُّوا لَهُ عُدَّةً)." اینها افراد تاریکدل و بى ایمانى هستند که خدا از شرکت آنها در میدان پر افتخار جهاد کراهت دارد لذا توفیق خود را از آنها سلب کرده و آنان را از حرکت باز داشته است" (وَ لکِنْ کَرِهَ اللَّهُ انْبِعاثَهُمْ فَثَبَّطَهُمْ) «1».
در اینکه گوینده این سخن کیست؟ آیا خداوند یا پیامبر است؟ و یا نفس و باطن خودشان است؟
در میان مفسران گفتگو است، ولى ظاهر این است که یک فرمان تکوینى است که از باطن تاریک و آلوده آنها برخاسته و مقتضاى عقیده‏فاسد و اعمال زشت آنها است و بسیار دیده مى‏شود که مقتضاى حال را به صورت امر یا نهى بیرون مى‏آورند از آیه فوق به خوبى استفاده مى‏شود که هر عمل و نیتى اقتضایى دارد که خواه ناخواه دامان انسان را مى‏گیرد، و همه کس شایستگى و لیاقت آن را ندارند که در کارهاى بزرگ و راه خدا گام بردارند، این توفیق را خداوند نصیب کسانى مى‏کند که پاکى نیت و آمادگى و اخلاص در آنان سراغ دارد.

کلمه" اثاقلتم" اصلش" تثاقلتم" بوده مانند" ادارکوا" که اصلش" تدارکوا" بوده، و همچنین کلماتى دیگر نظیر آن، و گویا در این کلمه معناى میل نهفته شده، و به همین جهت با کلمه" الى" متعدى شده، و گفته شده است:" اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الْأَرْضِ" و معنایش این است که با گرانى میل کردید بسوى زمین، و یا این است که تثاقل ورزیدید در حالى که میل مى‏کردید به زمین. و مقصود از" نفر در راه خدا" سفر کردن براى جهاد است." أَ رَضِیتُمْ بِالْحَیاةِ الدُّنْیا مِنَ الْآخِرَةِ" مثل اینکه در اینجا در کلمه" رضا" معناى قناعت نهفته که با حرف" من" متعدى است، هم چنان که خود ما هم مى‏گوئیم:" من از مال به خوبش راضیم" یعنى قانعم، و یا مى‏گوئیم:" من از همه این مردم به دوستى با فلانى راضیم" یعنى قانعم. و بنا بر این، در حقیقت در کلام نوعى عنایت مجاز بکار رفته، و چنین مى‏فهماند که زندگى دنیا یک درجه پستى از زندگى آخرت است، و زندگى دنیا و آخرت یکى حساب شده، و مردم مورد نظر آیه از این زندگى به درجه پستش قناعت کرده‏اند و جمله" فَما مَتاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا فِی الْآخِرَةِ إِلَّا قَلِیلٌ" هم به این عنایت مجاز، اشعار دارددر این آیه و آیه بعدش به مؤمنین عتابى شدید و تهدیدى سخت شده، و هم چنان که در روایات شان نزول آمده، این آیات با داستان جنگ تبوک انطباق دارد.