نکته ها
«اجتباء» از «جبایة» به معناى جمع‏آورى و انتخاب و برگزیدن است.
«تاب» اگر با حرف «الى» بیاید، توبه‏ى انسان خواهد بود، مثل جمله «تبت الیک» ولى اگر در کنار حرف «على» قرار گرفت، توبه‏ى خداوند قلمداد مى‏گردد، مانند آیه‏ى فوق یعنى خداوند لطف خودش را بر بنده باز گرداند.
در اینکه مخاطب «اهبطا» چه کسانى هستند، مى‏توان گفت: یا آدم و حوا هستند، یا انسان و شیطان است، و یا آدم و ذریّه او بوده‏اند.
در حدیثى از پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله نقل شده است که فرمودند: هیچ پیامبرى به اندازه حضرت آدم علیه السلام گریه نکرد.(141) تا پس از نافرمانى توبه کند.
141) تفسیر کبیرفخررازى.
پیام ها
1- در گزینش افراد به سرشت پاک آنها توجّه کنید و یکى دو لغرش را ملاک ردّ انتخاب قرار ندهید. «ثم اجتباه ربّه فتاب علیه»
2- گناه آدم، قبل از بعثت او به مقام پیامبرى بوده است. «ثم اجتباه»
3- زمان، در گزینش نقش دارد. «ثمّ اجتباه» («ثمّ» نشان گذشت زمان است)
4- پذیرش توبه، از شئون ربوبیت الهى است. «ثمّ اجتباه ربّه فتاب علیه»
5 - به جاى طرد نیروهاى خلافکار، آنها را با عفو، جذب و هدایت کنیم. «فتاب علیه و هدى»
6- توبه، زمینه‏ى هدایت است. «فتاب علیه و هدى»
7- پذیرش توبه، مانع بروز آثار وضعى گناه نیست. «فتاب علیه - اهبطا»
8 - یک گناه مى‏تواند نسلى را در هبوط نگه دارد. «اهبطا منها جمیعاً»
9- هبوط بشر، سبب بروز دشمنى‏ها مى‏گردد. «اهبطا... بعضکم لبعض عدّو»
10- اوّلین بشارت به آدم، آمدن رهنمودهاى الهى است که با پیروى از آنها راه براى سعادت و برگشت به بهشت باز مى‏شود. «اهبطا - فمن اتبع ...»
11- آمدن انبیا و هدایت الهى قطعى است. («یأتینّکم» نون تأکید دارد)
12- در مدیریت و تربیت، حتّى اگر بنا به مصالحى فرمان اخراج دادیم باز هم وسیله‏ى رشد وبازسازى او را فراهم کنیم. «اهبطا - یأتینّکم منّى هدى...»
13- کسى جز خداوند نمى‏تواند هادى و راهنماى انسان باشد. «یأتینّکم منّى‏هدى»
14- در جهان مادّیات، بروز تضاد و تزاحم قطعى است، مهم آن است که انسان در این بین خط الهى را گم نکند. «بعضکم لبعض عدو... فمن اتّبع هداى...»
15- انسان‏ها در انتخاب آزادند. «فمن اتّبع»
16- خوشبختى و نجات انسان، در سایه‏ى پیروى از اوامر الهى است. «فمن اتّبع هداى فلایضلّ و لا یشقى»

نکته ها
شیطان، نام دیگر ابلیس است. «فسجدوا الا ابلیس... فوسوس الیه الشیطان»
وسوسه شدن آدم، قبل از رسیدن او به مقام نبوّت بوده است.(134)
سیدبن طاووس‏قدس سره در بیان لطیفى مى‏فرماید: شیطان ابتدا با شعار راهنمایى و دلالت به سراغ آدم آمد، «هل ادلّک» وبعد او را تدلیه و وسوسه کرد، «فدلاّهما بغرور»(135)، پس واى به حال ما که شیطان از ابتدا به قصد اغرا و فریب ما مى‏آید. «فبعزّتک لاغوینّهم اجمعین»(136)
کلمه «غَوى‏» از «غَىّ» در برابر رشد است، یعنى راهى که انسان را از مقصد باز مى‏دارد. خداوند درباره‏ى آدم فرمود: «فغوى» امّا درباره‏ى پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله مى‏فرماید: «ما ضلّ صاحبکم و ما غوى»(137)
وسوسه‏ى شیطان، اختیار انسان را سلب نمى‏کند، از این رو بعد از وسوسه شدن، انسان مورد ملامت خود و دیگران قرار مى‏گیرد، در حالى که اگر وسوسه، اختیار انسان‏ها را سلب مى‏کرد، دیگر کسى از آنها انتقاد نمى‏کرد.
گناه حضرت آدم‏
در ارتباط با جمله «عصى آدم ربّه فغوى» چند احتمال داده شده است:
الف: آدم گناه نکرد، بلکه مرتکب ترک اولى شد و«غوى» یعنى رشد نکرد، نه‏اینکه گمراه شد.
ب: نهى آدم از درخت ممنوعه، نهى ارشادى بود، نه نهى مولوى.(138)
ج: «عصیان» هم در ترک واجب بکار مى‏رود و هم در ترک مستحب.(139)
امّا هیچ کدام از این احتمالات مورد پذیرش نیست زیرا؛
اوّلاً: این آیه و آیات مشابه آن صراحت در عصیان آدم دارند.
ثانیاً: دلیلى بر ارشادى بودن نهى نداریم.
ثالثاً: ادعاى نبودن حکم تکلیفى در آن زمان درست نیست، زیرا در این صورت باید بگوییم که شیطان هم مرتکب خلافى نشده و گناه نکرده است.
رابعاً: مگر توبه از کار منهىّ‏عنه با نهى ارشادى معنا دارد؟
خامساً: عصیان در قرآن، تنها به معناى گناه بکار رفته است.
بنابراین بهتر است به سراغ امام معصوم برویم آنجا که مأمون از امام رضا علیه السلام پرسید: اگر پیامبران معصومند، پس معناى آیه «و عصى آدم ربّه فغوى» چیست؟ امام علیه السلام فرمودند: «کان ذلک من آدم قبل النبوة... من الذنوب الّتى تجوز على الانبیاء قبل نزول الوحى علیهم...»(140) یعنى نافرمانى حضرت آدم قبل از بعثت او بوده است و خلافى بوده که ارتکاب آن با مقام نبوّت منافاتى ندارد.134) تفسیر کبیر فخررازى.
135) اعراف، 22.
136) ص، 82.
137) نجم، 2.
138) تفسیر المیزان.
139) تفسیر نمونه.
140) بحار، ج‏11، ص 164 ؛ عیون اخبارالرضا، ج‏1، ص 195.
پیام ها
1- راه نفوذ شیطان، تمایلات انسانى است. «هل ادلّک على شجرة الخلد» (شیطان بر نیازها وخواسته‏هاى آدمى آگاه بوده است لذا آدم را از راه میل به جاودانگى، اغفال کرد. آرى آرزوهاى طولانى ودراز، انسان را به گناه مى‏کشاند.)
2- شیاطین از نام‏ها و عناوین زیبا و جذاب براى انحراف مردم و مقاصد شوم خود استفاده مى‏کنند. «هل ادلّک على شجرة الخلد»
3- دروغ، ابزار شیطان براى فریفتن انسان‏هاست. «هل ادلّک على شجرة الخلد»
4- اگر اولیاى الهى لغزش داشته باشند، فوراً تنبیه مى‏شوند. «فبدت»
5 - ظاهر شدن زشتى‏ها وبرهنگى، اوّلین اثر عصیان آدم بود. «فبدت لهما»
6- پوشش براى انسان، کرامت وزیبایى، وبرهنگى، پستى وزشتى است. «سوءاتهما»
7- لقمه‏ى نابجا، سبب ریختن شرم وحیا و ظهور زشتى‏ها مى‏شود. «فاکلا... فبدت لهما سوءاتهما»
8 - پوشش و پوشاندن شرمگاه، در فطرت تمام انسان‏هاست. «و طفقا یخصفان»
9- مخالفت با امر خدا، مخالفت با رشد وتربیت خود انسان است. «عصى‏آدم‏ربّه»
10- پیامدهاى گناه براى تمامى مرتکبان آن یکسان نیست. «فاکلا... عصى آدم» (با اینکه هر دو نافرمانى کرده و از درخت ممنوعه خوردند، ولى معصیت به آدم نسبت داده شده است.)
11- گناه سبب محرومیت انسان مى‏شود. «عصى... فغوى»

نکته ها
گرچه شیطان در اینجا، تنها دشمن آدم و حوا معرّفى شده است، ولى در جاى دیگر به دشمنى او با همه‏ى انسان‏ها هشدار داده شده است. «عدوٌ لکم»(133)
مراد از «تشقى» در اینجا، مشقّت‏هاى زندگى مادّى است که از آیات بعدى استفاده مى‏شود که مى‏فرماید: در بهشت، گرسنگى، برهنگى و تشنگى نیست، یعنى اگر از بهشت بیرون شدید، به مشقّت مبتلا خواهید شد.133) نساء، 92.
پیام ها
1- از بزرگ‏ترین الطاف الهى بر بندگان، معرّفى خطر شیطان است. «هذا عدوٌ»
2- جنگ و دشمنى میان حقّ و باطل، از ابتداى آفرینش انسان وجود داشته است. «هذا عدوٌ لک و لزوجک»
3- زن و مرد، هر دو در تیررس تبلیغات دشمن و وسوسه‏هاى شیطان قرار دارند. «عدوٌ لک و لزوجک»
4- سنّت الهى بر اتمام حجّت با بندگان است. «هذا عدوٌ لک و لزوجک»
5 - زندگى در دنیا، همراه با مشقّت است. «فتشقى»
6- نیازها و خواسته‏هاى اولیّه‏ى انسان در چهار چیز نمود پیدا مى‏کند: گرسنگى و تشنگى که مشقّت درونى است وبرهنگى وبى‏مسکنى که مشقّت بیرونى است و در آیه به هر چهار مورد اشاره شده است. «الاّ تجوع، لاتعرى، لاتظمأ لاتضحى»

نکته ها
این ششمین مرتبه‏اى است که از آغاز قرآن تاکنون به داستان آدم و ابلیس برمى‏خوریم، قبلاً نیز در سوره‏هاى بقره، اعراف، حجر، اسراء و کهف در این مورد اشاراتى شده بود.(131)
مراد از عهد و پیمان، همان فرمانِ نخوردن از گیاه مخصوص است و مراد از نسیان، دقّت نکردن در انجام فرمان، وگرنه فراموشى مطلق، عتاب و انتقاد ندارد. منظور از «عزم»، اراده‏ى محکم در برابر وسوسه‏هاى ابلیس است.
امام کاظم‏علیه السلام فرمود: فرمان سجده ونافرمانى ابلیس، نوعى تسلّى ودلدارى پیامبر اسلام است که اگر به فرمان تو عمل نشد نگران نباش که ابلیس فرمان مرا نیز اطاعت نکرد.(132)131) تفسیر کبیر فخررازى.
132) کافى، ج‏1، ص‏412.
پیام ها
1- خداوند، بشر را به حال خود رها نکرده است. «عهدنا الى آدم»
2- انسان موجودى است که به طور طبیعى در معرض خطر افراط وتفریط قرار دارد، مگر آنکه خداوند انسان را حفظ نماید. «لا تعجل - فنسى»
3- عزم بر انجام تکالیف الهى، لازم است. «لم نجد له عزما»
4- از عوامل مهم انحراف انسان، یکى غفلت از کرامت و مقام انسانیّت و دیگرى غفلت از دشمن درونى و بیرونى است که قرآن بارها بر آن هشدار داده است. «و اذقلنا»
5 - سجده فرشتگان بر آدم، به دستور خداوند بر کرامت‏هاى والاى آدم ونشانه‏ى برترى او بر آنها بود وگرنه ابلیس نمى‏گفت: «انَا خیر منه» «اسجدوا لآدم»
6- فرشتگان در انجام مأموریت الهى، لحظه‏اى درنگ نمى‏کنند. «فسجدوا»

نکته ها
از عبارت «لاتعجل بالقرآن»(123) به‏دست مى‏آید که پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله مجموعه آیات قرآن را مى‏دانسته و آن را پیش‏خوانى مى‏کرده است واین خود دلیل روشنى است بر آنکه قرآن مجید دو بار بر پیامبر نازل شده است، یکبار به صورت دفعى و بار دیگر به شکل تدریجى و آنچه را پیامبر در نزول دفعى در شب قدر دریافت کرده بوده، در هنگام نزول تدریجى، قبل از وحى مى‏خوانده است.(124)
میان شتابزدگى و عجله از یک طرف و سرعت و سبقت که در قرآن با عباراتِ «سارعوا»(125)، «سابقوا»(126) مورد ستایش و دستور قرار گرفته از طرف دیگر، تفاوت و اختلاف اساسى وجود دارد. حُسن سرعت و سبقت در جایى است که تمام مسائل محاسبه و تنظیم شده باشد، لذا نباید فرصت و وقت را از دست داد، ولى شتابزدگى و عجله در جایى است که هنوز موعد انجام نرسیده و یا نیاز به تکمیل و بررسى است، از این روى مى‏بایست درنگ کرد.
سرچشمه‏ى عجله و شتاب، گاه امور منفى چون کم صبرى، غرور و اظهار وجود است که البتّه این صفات، مذموم، و از ذات مقدّس نبوى به دور است، و گاهى به خاطر شدّت عشق و علاقه به دریافت مطلب و دلسوزى براى حفظ چیزى است، که در این صورت امر نیکویى به شمار مى‏رود و تعجیل پیامبر صلى الله علیه وآله در وحى از این جهت بوده است، یعنى دریافت عاشقانه، و هیجان و نگرانى براى حفظ وحى.
خداوند، حضرت موسى علیه السلام را براى آموزش در اختیار حضرت خضر گذاشت، لذا موسى‏علیه السلام از او کسب اجازه کرد که «هل اتّبعک على أن تعلّمن ممّا علّمت رشدا»(127) آیا اجازه مى‏دهى که من همراه و پیرو تو باشم تا از آنچه آموخته‏اى به من نیز بیاموزى؟ امّا تعلیم و آموزش پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله را ذات مقدّس الهى بر عهده گرفت و به او فرمود: «قل ربّ زدنى علما» بگو: پروردگارا! علم مرا زیاد کن.
اوّلین معلّم، خداوند علاّم و علیم است، «علّم آدم الاسماء»(128)، «الرّحمن، علّم القرآن، علّمه البیان»(129) پس علم را از او بخواهیم. «ربّ زدنى علماً»
در حدیث آمده است که رسول اکرم صلى الله علیه وآله فرمودند: اگر روزى بر من بگذرد و در آن بر علم من افزوده نشود، آن روز براى من مبارک نیست.(130)
123) نظیر این عبارت در سوره قیامت، آیه 18 نیز آمده است. «لاتحرّک به لسانک لتعجل به»
124) تفسیر المیزان.
125) آل‏عمران، 133.
126) حدید، 21.
127) کهف، 66.
128) بقره، 31.
129) الرحمن، 1 - 3.
130) تفسیر نورالثقلین.
پیام ها
1- آفرینش بى‏هدف و انسان رها نیست، زیرا بیهودگى وبى‏هدفى در شأن خدا نیست. «فتعالى اللّه»
2- ذات مقدّس الهى را از هر فکر و اندیشه‏اى برتر و افعال او را از هر امر باطل، پاک ومنزّه بدانیم. «فتعالى اللّه»
3- حکومت حکیمانه، حقیقى، مطلق ومنحصربه‏فرد، از آنِ خداست. «الملک‏الحق»
4- پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله عاشقانه طالب شنیدن و گرفتن وحى بود. «لاتعجل بالقرآن»
5 - فراگیرى هر چیزى به تناسب خود آدابى دارد. «لا تعجل بالقرآن»
6- نهى‏ها وعتاب‏هاى قرآن نسبت به پیامبر، نشانه‏ى صداقت پیامبر است وگرنه کسى خود را مورد نهى وعتاب قرار نمى‏دهد. «لاتعجل‏بالقرآن»
7- در بیان قوانین الهى، باید به شرایط زمانى توجّه کرد. «لاتعجل... قبل أن یقضى»
8 - علم را از عالم حقیقى طلب کنیم. «ربّ زدنى علما»
9- براى علم و دانش نهایتى نیست و فارغ التحصیل معنا ندارد. «زدنى علما»
10- علم حقیقى، قرآن مجید است. «لا تعجل بالقرآن - و قل ربّ زدنى علما»
11- اگر کسى را از چیزى نهى مى‏کنیم، در مقابل، راه صحیح و حقّ را هم به او نشان دهیم. «لا تعجل - قل ربّ زدنى علما»
12- افزون طلبى در کمالات ارزش است. «ربّ زدنى علما»
13- علم، وسیله‏ى رشد انسان‏هاست. «ربّ زدنى علما»
14- علمى داراى ارزش و اعتبار است که همراه با فراگیرى آن، ظرفیّت انسان نیز زیاد شود و رشد کند. «زدنى علما»، نه، «زد علمى»
15- اگر چه خداوند مى‏تواند بدون دعا هم لطف کند، ولى از پیامبرش مى‏خواهد که دعا نماید. «قل ربّ زدنى علما»
16- در دعا از کلمه ربّ و ربوبیّت خدا استمداد کنیم. «ربّ زدنى علما»
17- جز خداوند، علم همه حتّى علم پیامبر محدود است. «ربّ زدنى علما»

نکته ها
«کذلک انزلناه» یعنى ما با بیان صحنه‏هاى قیامت (در آیات قبل) و پاداش و عذاب‏هاى آنچنانى، این گونه قرآن را هشدار دهنده فرستادیم.
کلمه‏ى «عربى» از نظر لغت به معناى روشن است و احتمال دارد که به معناى منسوب به زبان عربى باشد. کلمه‏ى «صرّفنا» به معناى بیانات گوناگونى از یک واقعیّت است؛ گاهى با اشاره، گاهى با استدلال، گاهى با مثال و تمثیل و گاهى از طریق نقل تاریخ.
پیام ها
1- مقدّس بودن قانون وحى «انزلنا»، روشن بودن مقاصد آن «عربیّا»، گوناگونى وتنوّع بیانات آن «صرفّنا» و هشداردهندگى آن «من الوعید» از زمینه‏هاى تقواگرایى و پندپذیرى است. «لعلّهم یتّقون او یحدث لهم ذکرا»
2- همه‏ى مردم به وحى نیاز دارند، لیکن بعضى از باب اخطار و بعضى از باب تذکّر. «یتّقون، ذکرا»
3- هشدار بى‏اثر نیست، یا تأثیر عمیق دارد، «یتّقون» ویا حداقل، تذکّر است. «ذکرا» یا نتیجه مى‏دهد، «یتّقون» و یا اتمام حجّت مى‏کند. «ذکرا»

نکته ها
کلمه «هَضم» به معناى کم شدن است و شاید از آن روى به جذب غذا در بدن «هضم» مى‏گویند که ظاهراً غذا کم مى‏شود و تفاله‏هاى آن باقى مى‏ماند.(121)
از قرآن و روایات به دست مى‏آید که اعمال و روحیات انسان در یکدیگر تأثیر متقابل دارند، لذا هرگاه یک عمل نیکو که از شخصى منافق، مشرک، ریاکار و... که داراى روحیه‏اى فاسد است سر زند، مورد قبول واقع نمى‏شود. چنانکه اگر کافرى، کار شایسته و خوبى مثل اختراع و اکتشاف نافع انجام دهد، در حالى که حقّ را فهمیده و آگاهانه در کفر اصرار ورزد، کار نیکوى او پذیرفته نخواهد شد. همانند ریختن شربت شیرین و گوارا در ظرفى کثیف و آلوده که طبیعتاً دیگر قابل پذیرش نیست.
در ده آیه‏ى اخیر، به سیمایى اجمالى از برپایى قیامت اشاره شده است:
الف: در صور دمیده شده ومردگان زنده مى‏شوند. «یوم ینفخ فى الصور»
ب: مجرمان محشور مى‏گردند. «نحشر المجرمین»
ج: کوهها متلاشى مى‏شوند. «ینسفها ربّى نسفا»
د: همه گوش به فرمان دعوت کننده‏ى الهى هستند. «یتّبعون الداعى»
ه: شفاعت بدون اذن خدا مؤثّر نیست. «لاتنفع الشفاعه»
و: خداوند با احاطه علمى‏اش به همه حساب‏ها مى‏رسد. «یعلم مابین ایدیهم‏و...»
ز: همگى در برابر حکم الهى تسلیم هستند. «عنت الوجوه»
ح: ظالمان مأیوسند. «خاب مَن حمل ظلما»
ط: مؤمنان صالح در آرامش به سر مى‏برند. «لایخاف ظلما و لاهضما».(122)121) تفسیر نمونه.
122) تفسیر نمونه.
پیام ها
1- اگر چه انجام تمام کارهاى شایسته امکان پذیر نیست، ولى باید به اندازه‏ى توان و طاقت، کار صالح انجام داد. «مَن یعمل من الصالحات»
2- نه تنها کارهاى بزرگ که ذرهّ‏اى از کار صالح بى‏پاداش نمى‏ماند. «من‏الصالحات»
3- شرط قبولى عمل صالح، ایمان به خداست. «و هو مؤمن»
4- ایمان از عمل جدا نیست، ایمان بى عمل، مثل درخت بى ثمر و عمل بى‏ایمان همچون درخت بى‏ریشه است. «و هو مؤمن»
5 - آرامش و امنیّت روحى مؤمنان در قیامت در گرو کارهاى صالح آنان است. «من یعمل من الصالحات...فلا یخاف ظلما»
6- در قیامت، نه اصل عمل وپاداش از بین مى‏رود تا ظلمى صورت گیرد «لا یخاف ظلما» و نه آنکه از پاداش کم گذاشته مى‏شود. «و لا هضما»
7- با آنکه پاداش، تفضّل الهى است نه استحقاق انسان، امّا خداوند در پاداش کسى کوتاهى نمى‏کند و کم نمى‏گذارد. «لا یخاف ظلما و لاهضما»

نکته ها
کلمه «عَنَت» از «عَنوة» به معناى ذلّت در برابر قهر و سلطه است، و «قیّوم» به کسى گفته مى‏شود که قائم به ذات خود و حافظ همه چیز است و مایه‏ى قوام هر چیز را به آن عطا کرده باشد، و کلمه‏ى «خاب» از «خیبة» به معناى از دست دادن مطلوب است.
پیام ها
1- در قیامت، حسابرسى بسیار دقیق است، زیرا حسابگر همه چیز را به خوبى مى‏داند و راهى براى سوء استفاده از شفاعت نیست. «یعلم ما بین ایدیهم و ...»
2- احاطه‏ى علمى خداوند نسبت به همه کارهاى گذشته و آینده مردم یکسان است. «یعلم مابین ایدیهم و ما خلفهم»
3- محدود هرگز نمى‏تواند بر بى‏نهایت احاطه پیدا کند. «لا یحیطون به» نه بر ذات او، نه بر صفات او، نه بر آفریده‏هاى او و نه بر قدرت و کارهاى او.
4- حالات‏روحى انسان، قبل از هرچیز در صورت او جلوه مى‏کند. «عنت‏الوجوه»
5 - سرانجام ظلم، محرومیت از رحمت الهى است. «و قد خاب من حمل ظلما»
6- بسیارى از ظلم‏ها را مى‏توان در دنیا با توبه وعذرخواهى از مردم، جبران و محو کرد، بدبخت آن که ظلم خود را تا قیامت حمل کند. «خاب‏من‏حمل‏ظلما»

نکته ها
از آنجا که انکار شفاعت، خلاف قرآن و روایات و مایه‏ى یأس مؤمنانِ گناهکار است، و قبول شفاعتِ بى‏قید و شرط نیز سبب جرأت خلافکاران و خلاف عدالت الهى است، لذا قرآن کریم براى شفاعت، حساب و کتاب و مقرّراتى در نظر گرفته است.
از نظر قرآن، شفاعت، روزنه‏ى امید گناهکاران و وسیله‏اى براى ارتباط آنان با اولیاى خدا و پیروى از آنان است. شفاعت اذن خداست و برخورداران از شفاعت، تنها کسانى هستند که در مدار توحید و داراى منطقِ صحیح و اعتقادات حقّ باشند و گفتارشان مورد قبول خداوند قرار گرفته باشد، یعنى شهادتین آنان موضعى، موسمى، اکراهى، سطحى و بر اساس مسخره و نفاق نباشد، در این صورت اگر در عمل کمبود داشته باشند، با شفاعت مورد عنایت قرار مى‏گیرند.
از این روى قرآن، شفاعت بت‏ها را براى بت‏پرستان باطل دانسته و شفاعت به معناى فدا شدن حضرت عیسى علیه السلام براى پاک شدن گناهان پیروانش و یا شهادت امام حسین علیه السلام به خاطر شفاعت از شیعیان قابل پذیرش نیست، هر چند امام حسین علیه السلام از شافعان بزرگ قیامت است، امّا باید دانست که هدف او از شهادت، شفاعت کردن طرفدارانش نبود.
امام باقرعلیه السلام درباره این آیه فرمودند: شفاعت پیامبرصلى الله علیه وآله تنها براى کسانى است که از نظر عمل و گفتار مورد رضایت باشند و بر مودّت آل‏پیامبرعلیهم السلام زندگى کرده و بر آن مرده‏اند.(120)120) تأویل الایات، 304.
پیام ها
1- شفاعت، مقام والایى است که افراد خاصى از آن برخوردارند. «مَن أذن له الرّحمن و رضى له قولا»
2- شفاعت، تصرّف در اراده‏ى خدا و یا تخلّف از حکمت و عدل و محاسبات و سنّت‏هاى الهى نیست، بلکه بر اساس خواست خداوند است. «أذن... رضى»

پیام ها
1- اگر کسانى در دنیا از داعیان الهى اعراض مى‏کردند، در روز قیامت، چاره‏اى جز پیروى نخواهند داشت. «یتّبعون الدّاعى»
2- قیامت، روز تجلّى و ظهور رحمانیّت خداوند است و رحمانیّت او، امید و ملجأ تمام مردم است. «خشعت الاصوات للرحمن»