خداى متعال برسولش خبر میدهد که ما در کتاب تورات ببنى اسرائیل خبر دادیم و اعلام نمودیم که محققا و بدون شک ذریّه و اولادان شما در زمین دو مرتبه فساد خواهند نمود و علوّ و سرکشى میکنند و فساد بزرگ در زمین مینمایند بریختن خون انبیاء و اخذ عدوانى، و بقول ابن عباس و ابن مسعود و ابن زید فساد اول آنها کشتن زکریّا (ع) و فساد دوم قتل یحیى بن زکریا (ع) بود پس از کشتن زکریا خداوند بر آنان (شاپور ذو الاکتاف) سلطانى از ملوک فارس را مسلط گردانید، و پس از کشتن یحیى بر آنان بخت نصر را مسلط گردانید و آن مردى از بابل بود و این عذابها پاداش سرکشى و علوّ آنها بود که در زمین فساد نمودند.
و بقولى فساد اول آنها کشتن شعیاى پیغمبر بود و فساد دوم قتل یحیى، و محمد بن اسحق گفته مرتبه اول بخت نصر بر آنها مسلط گردید و در مرتبه دوم ملکى از پادشاهان بابل، و بقول دیگر اول جالوت بر آنها مسلط گردید و داود جالوت را کشت و دوم بخت نصر.

امام صادق‏(ع) پس از تلاوت این آیه فرمود: «عَنْ مَرْوَانَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: ذَکَرَ النَّصَارَى وَ عَدَاوَتَهُمْ فَقَالَ قَوْلُ اللَّهِ ذلِکَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّیسِینَ وَ رُهْباناً وَ أَنَّهُمْ لا یَسْتَکْبِرُونَ قَالَ أُولَئِکَ کَانُوا قَوْماً بَیْنَ عِیسَى وَ مُحَمَّدٍ یَنْتَظِرُونَ مَجِی‏ءَ مُحَمَّدٍ ص.» (عیاشی، 1380، ج‏1: 335 و 336) این علماى مسیحى و راهبان گروهى بودند که در زمانى میان حضرت عیسى‏(ع) و حضرت محمّد(ص) زندگى مى‏کردند و منتظر آمدن پیامبر اسلام بودند.

خطاب به رسول اکرم صلّى اللّه علیه و آله است که با کفار قریش و بت پرستان بطور تهدید احتجاج بنما.

اصحاب شمال دو دسته هستند یک دسته ضالّون هستند که شامل تمام اهل ضلالت مى‏شود حتى منکر یکى از ضروریات دین یا ضروریات مذهب شیعه اثنى عشرى یا مبدع در دین، و یک دسته مکذبین که تکذیب انبیاء و فرامین الهى کردند و لو یک نفر آنها را یا یک فرمان الهى باشد

مخاطب در این آیات" گمراهان تکذیب کننده‏اند"، آنهایى که علاوه بر گمراهى و ضلال داراى روح عناد و لجاج در مقابل حقند و پیوسته به این کار ادامه مى‏دهند.

«گمان نشود که رسالت تو اختصاص به جماعتى یا به زمانى دون زمانى داشته باشد. رسالت تو عام است و تو براى کافّه افراد بشر بلکه بر جنّ و انس تا صبح قیامت رسالت دارى» (امین اصفهانی، 1389، ج8: 314)

«لفظ «عالمین» جمع عالم و آن ما سوى اللّه است، یا آنچه که در جوف فلک است، یا آنچه که مشتمل بر کثرتها و متّحد با وحدت طبیعى باشد، مانند افراد نبات و حیوان و انسان، یا آنچه که مشتمل بر افراد هر یک از این افراد باشد که مشتمل بر کثرتها و متّحد با وحدتهاى طبیعى باشد، مانند انواع نبات و حیوان و نوع انسان، یا آن اسم جمع است، چه شرط جمع بستن با واو و نون این است که مفرد آن علم مذکّر عاقل یا وصف او باشد. و نیز چنانکه برخى گفته‏اند «عالمین» مختصّ به صاحبان عقل و خرد است در حالى که «عالم» اعم از ذوى العقول است. به هر تقدیر مقصود از عالمین مکلّف‌ها از انسان و جنّ است، که انذار رسول(ص) مخصوص به آنان است.» (گنابادی، 1372، ج‏10: 417)

در کتاب تفسیر علی بن ابراهیم قمی نیز حدیثی آمده است که این آیه را برای اهل شرق و غرب و برای اهل آسمان‌ها و زمین از جن و انس می‌داند:
«عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الطَّائِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصٍ الْکُنَاسِیِّ قَالَ سَمِعْتُ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ بَکْرٍ الْأَرَّجَانِیَّ قَالَ: قَالَ لِیَ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ ع أَخْبِرْنِی عَنِ الرَّسُولِ‌ص کَانَ عَامّاً لِلنَّاسِ أَ لَیْسَ قَدْ قَالَ اللَّهُ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا کَافَّةً لِلنَّاسِ‏ لِأَهْلِ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ وَ أَهْلِ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ مِنَ الْجِنِ‏ وَ الْإِنْسِ هَلْ بَلَّغَ رِسَالَتَهُ إِلَیْهِمْ کُلِّهِمْ؟ قُلْتُ لَا أَدْرِی. قَالَ یَا ابْنَ بَکْرٍ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص لَمْ یَخْرُجْ مِنَ الْمَدِینَةِ فَکَیْفَ بَلَّغَ أَهْلَ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ؟ قُلْتُ لَا أَدْرِی. قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى أَمَرَ جَبْرَئِیلَ فَاقْتَلَعَ الْأَرْضَ بِرِیشَةٍ مِنْ جَنَاحِهِ وَ نَصَبَهَا لِمُحَمَّدٍص وَ کَانَتْ بَیْنَ یَدَیْهِ مِثْلَ رَاحَتِهِ فِی کَفِّهِ یَنْظُرُ إِلَى أَهْلِ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ وَ یُخَاطِبُ کُلَّ قَوْمٍ بِأَلْسِنَتِهِمْ وَ یَدْعُوهُمْ إِلَى اللَّهِ وَ إِلَى نُبُوَّتِهِ بِنَفْسِهِ فَمَا بَقِیَتْ قَرْیَةٌ وَ لَا مَدِینَةٌ إِلَّا وَ دَعَاهُمُ النَّبِیُّ ص بِنَفْسِهِ.» (مجلسی، 1403، ج18: 188 و 189) حفص کنانی گوید از عبدالله بن بکیر دجانی شنیدم که می‌گفت: امام صادق(ع) به من فرمود که: رسول خدا(ص) برای همۀ مردم بشارت‌دهنده بود. آیا این طور نیست که خداوند در کتابش می‌فرماید: وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاَّ کَافَّةً لِلنَّاسِ ما تو را برای همۀ مردم فرستاده‌ایم، برای اهل شرق و غرب و برای اهل آسمان‌ها و زمین از جن و انس. آیا رسالت آن بزرگوار به همۀ آنها رسیده است؟ عرض کردم: نمی‌دانم. فرمود: ای فرزند بکیر، رسول خدا(ص) از مدینه بیرون نرفت؛ پس چگونه رسالت او به اهل شرق و غرب رسیده است؟ عرض کردم نمی‌دانم. فرمود: کیفیت آن چنین بوده که ...» (قمی، 1388، ج4: 104 و 105)

1 - داورى خداوند میان: مسلمانان، یهودى ها، نصارا، صابئین، مجوسى ها و مشرکان در قیامت
«فصل» (مصدر «یفصل») به معناى جدا کردن دو یا چند چیز از یکدیگر است. جدا کردن فرقه هاى یاد شده از یکدیگر در قیامت، کنایه از داورى میان آنان است. گفتنى است که چون داورى میان دو یا چند گروه متخاصم منجر به جدا شدن آنان از یکدیگر مى شود، به آن فصل خصومت و به قاضى فاصل مى گویند.

2 - یهودیت، مسیحیت، مجوسیت و صابئیت، همه از آیین هاى توحیدى اند.
و الذین هادوا ... و الذین أشرکوا
قرار دادن گروه هاى یهودى و... در برابر «الذین اشرکوا» (آنان که شرک ورزیدند) بیانگر مطلب فوق است.

3 - ظهور آیین صابئى، در حد فاصل میان یهودیت و مسیحیت:
و الذین هادوا و الصـبئین و النصـرى
ذکر «صابئین» بین «یهود» و «نصارا»، اشعار به برداشت فوق دارد.

4 - داورى میان مردم در روز بازپسین، در اختیار خداوند است.

5 - قیامت، روز داورى و تمیز حق از باطل و سره از ناسره

6 - خداوند، شاهد و گواه بر تمامى هستى است.

7 - گرایش هاى فکرى و عقیدتى و رفتار و اعمال آدمى، تحت نظارت و آگاهى دقیق خداوند

8 - داورى خدا میان مردم در قیامت، مبتنى بر نظارت و آگاهى همه جانبه او بر افکار و اعمال آنان است.

9 - قضاوت و داورى، نیازمند به آگاهى و اطلاعات کافى است.

10 - اصبغ بن نباته گوید: «لمّا جلس على(ع) فى الخلافة ... قال: سلونى قبل أن تفقدونى فقام إلیه الاشعث بن قیس، فقال: یا أمیرالمؤمنین کیف یؤخذ من المجوس الجزیة و لم ینزل علیهم کتاب و لم یبعث إلیهم نبى؟ قال: بلى یا أشعث قد أنزل اللّه علیهم کتاباً و بعث إلیهم رسولاً...;

چون حضرت على(ع) به خلافت نشست... فرمود: از من سؤال کنید پیش از آن که مرا درنیابید. اشعث بن قیس برخاست و گفت: یا امیرالمؤمنین! چگونه از مجوس جزیه گرفته مى شود، در حالى که کتابى بر آنان نازل نشده و پیغمبرى به سوى آنها برانگیخته نشده است؟ امام فرمود: چرا اى اشعث! همانا خدا کتابى بر آنان نازل کرد و رسولى به سوى آنها برانگیخت...». (توحید صدوق، ص 306، ح 1، ب 43; نورالثقلین، ج 3، ص 475، ح 24.)

برگزیده تفسیر نمونه:
روز اکمال دین کدام روز است-
منظور از «الیوم» (امروز) که در دو جمله بالا تکرار شده چیست؟ آنچه تمام مفسران شیعه آن را در کتب خود آورده‏اند و روایات متعددى از طرق معروف اهل تسنن و شیعه آن را تأیید مى‏کند و با محتویات آیه کاملا سازگار است این که: منظور روز غدیر خم است، روزى که پیامبر اسلام صلّى اللّه علیه و آله امیر مؤمنان على علیه السّلام را رسما براى جانشینى خود تعیین کرد، آن روز بود که آیین اسلام به تکامل نهایى خود رسید و کفار در میان امواج یأس فرو رفتند، زیرا انتظار داشتند که آیین اسلام قائم به شخص باشد، و با از میان رفتن پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله اوضاع به حال سابق برگردد، و اسلام تدریجا برچیده شود، اما هنگامى که مشاهده کردند مردى که از نظر علم و تقوا و قدرت و عدالت بعد از پیامبر صلّى اللّه علیه و آله در میان مسلمانان بى‏نظیر بود به عنوان جانشینى پیامبر صلّى اللّه علیه و آله انتخاب و از مردم براى او بیعت گرفته شد یأس و نومیدى نسبت به آینده اسلام آنها را فرا گرفت و فهمیدند که آیینى است ریشه‏دار و پایدار.
نکته جالبى که باید در اینجا به آن توجه کرد این است که قرآن در سوره نور آیه 55 چنین مى‏گوید: «خداوند به آنهایى که از شما ایمان آوردند و عمل صالح انجام داده‏اند وعده داده است که آنها را خلیفه در روى زمین قرار دهد همان طور که پیشینیان آنان را چنین کرد، و نیز وعده داده آیینى را که براى آنان پسندیده است مستقر و مستحکم گرداند و بعد از ترس به آنها آرامش بخشد».
در این آیه خداوند مى‏فرماید: آیینى را که براى آنها «پسندیده»، در روى زمین مستقر مى‏سازد، با توجه به این که سوره نور قبل از سوره مائده نازل شده است و با توجه به جمله «رضیت لکم الاسلام دینا» که در آیه مورد بحث، در باره ولایت على علیه السّلام نازل شده، چنین نتیجه مى‏گیریم که اسلام در صورتى در روى زمین مستحکم و ریشه‏دار خواهد شد که با «ولایت» توأم باشد، زیرا این همان اسلامى است که خدا «پسندیده» و وعده استقرار و استحکامش را داده است، و به عبارت روشن‏تر اسلام در صورتى عالمگیر مى‏شود که از مسأله ولایت اهل بیت جدا نگردد.
مطلب دیگرى که از ضمیمه کردن «آیه سوره نور» با آیه مورد بحث استفاده مى‏شود این است که در آیه سوره نور سه وعده به افراد با ایمان داده شده است نخست خلافت در روى زمین، و دیگر امنیت و آرامش براى پرستش پروردگار، و سوم استقرار آیینى که مورد رضایت خداست.
این سه وعده در روز غدیر خم با نزول آیه «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ ...» جامه عمل بخود پوشید زیرا نمونه کامل فرد با ایمان و عمل صالح، یعنى على علیه السّلام به جانشینى پیامبر صلّى اللّه علیه و آله نصب شد و به مضمون جمله الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ دِینِکُمْ مسلمانان در آرامش و امنیت نسبى قرار گرفتند و نیز به مضمون و رضیت لکم الاسلام دینا آیین مورد رضایت پروردگار در میان مسلمانان استقرار یافت.