در این آیه در حقیقت به پاسخ سؤ الى مى پردازد که براى بسیارى از مردم پیدا مى شود و آن اینکه چرا خداوند آنقدر از ارزاق و مواهب در اختیار انسانها نمى گذارد که بى نیاز از هر گونه تلاش و کوشش باشند.
مى فرماید: (خزائن و گنجینه هاى همه چیز نزد ما است ، ولى ما جز به اندازه معین آنرا نازل نمى کنیم ) (و ان من شى ء الا عندنا خزائنه و ما ننزله
الا بقدر معلوم ).
بنابراین چنان نیست که قدرت ما محدود باشد و از تمام شدن ارزاق وحشتى داشته باشیم ، بلکه منبع و مخزن و سرچشمه همه چیز نزد ما است ، و ما توانائى بر ایجاد هر مقدار در هر زمان داریم ، ولى همه چیز این عالم حساب دارد و ارزاق و روزیها نیز به مقدار حساب شده اى از طرف خدا نازل مى گردد.
لذا در جاى دیگر از قرآن مى خوانیم : و لو بسط الله الرزق لعباده لبغوا فى الارض و لکن ینزل بقدر ما یشاء: (اگر خداوند روزى را بى حساب براى بندگانش بگستراند از جاده حق منحرف مى شوند و لکن به اندازه اى که مى خواهد نازل مى گرداند) (شورى - 27).
کاملا روشن است که تلاش و کوشش براى زندگى علاوه بر اینکه تنبلى و سستى و دل مردگى را از انسانها دور مى سازد: و حرکت و نشاط مى آفریند، وسیله بسیار خوبى براى اشتغال سالم فکرى و جسمى آنها است ، و اگر چنین نبود و همه چیز بى حساب در اختیار انسان قرار داشت معلوم نبود دنیا چه منظره اى پیدا مى کرد؟
یک مشت انسانهاى بیکار، با شکمهاى سیر، و بدون هیچگونه کنترل ، غوغائى به پا مى کردند، چرا که مى دانیم مردم این جهان همچون انسانهاى بهشتى نیستند که هر گونه شهوت و خودخواهى و غرور و انحراف از دل و جانشان شسته شده باشد، بلکه انسانهائى هستند با همه صفات نیک و بد که باید در کوره این جهان قرار گیرند و آبدیده شوند، و چه چیز بهتر از تلاش و حرکت و اشتغال سالم مى تواند آنان را آبدیده کند.
بنابراین همانگونه که فقر و نیاز، انسان را به انحراف و بدبختى مى کشاند بى نیازى بیش از حد نیز منشاء فساد و تباهى است .
نکته ها :
1 - خزائن خداوند چیست ؟
در آیات متعددى از قرآن مى خوانیم که : خداوند خزائنى دارد، خزائن آسمانها و زمین از آن خدا است ، و یا خزائن هر چیز نزد او است .
(خزائن ) جمع (خزانه ) به معنى محلى است که انسان اموالش را براى حفظ در آن جمع آورى مى کند، و در اصل از ماده خزن (بر وزن وزن ) به معنى حفظ و نگاهدارى چیزى است ، بدیهى است ، کسى اقدام به جمع آورى و اندوختن و حفظ چیزى مى کند که قدرتش نامحدود باشد و نتواند در هر عصر و زمانى آنچه مى خواهد فراهم سازد، لذا در موقع توانائى ، آنچه لزومش را احساس مى کند براى موقع ضرورت مى اندوزد و در خزانه گردآورى مى کند.
ولى آیا این مفاهیم در مورد خداوند تصور مى شود؟ مسلماء نه ، به همین دلیل جمعى از مفسران مانند طبرسى در مجمع البیان ، و فخر رازى در تفسیر کبیر، و راغب در مفردات ، خزائن الله را به معنى مقدورات الهى تفسیر کرده اند، یعنى همه چیز در خزانه قدرت خدا جمع است و هر مقدار از آن را لازم و صلاح بداند ایجاد مى کند.
ولى بعضى دیگر از مفسران بزرگ گفته اند منظور از خزائن خداوند مجموعه امورى است که در عالم هستى و جهان ماده وجود دارد، اعم از عناصر و اسباب ایجاد آنها، در این مجموعه همه چیز به حد زیاد وجود دارد، ولى هر یک از فرآورده ها و موجودات خاص این عالم به مقدار محدودى ایجاد مى شود، بى آنکه امکان وجود تنها منحصر به آن باشد.
این تفسیر گرچه از نظر اصولى مساءله قابل قبولیست ، ولى تعبیر به عندنا
(نزد ما) بیشتر با تفسیر اول هماهنگ است .
و به هر حال انتخاب تعبیراتى مانند خزائن الله با این که با مفهوم معمولیش در مورد خداوند صادق نیست ، به خاطر آن است که خداوند مى خواهد با زبان خود مردم با آنها سخن بگوید.
از آنچه گفتیم ضمنا این نکته روشن شد که تفسیر بعضى از مفسران ، خزائن را به خصوص (آب و باران ) و محدود ساختن آن در این مصداق معین ، نه تنها دلیلى ندارد، بلکه متناسب با وسعت مفهوم آیه نیز نیست .
2 - نزول مقامى و نزول مکانى
همانگونه که سابقا هم اشاره کرده ایم ، نزول همیشه به معنى نزول مکانى یعنى از بالا به پائین آمدن بلکه گاهى به معنى نزول مقامى است ، مثلا هر گاه نعمتى از شخص بزرگى به زیر دستان مى رسد از آن تعبیر به نزول مى شود، به همین جهت در قرآن مجید این کلمه در مورد نعمتهاى خداوند به کار رفته ، اعم از آنهائى که از آسمان نازل مى شود، مانند باران ، و یا در زمین پرورش ‍ پیدا مى کند مانند حیوانات همانگونه که در آیه 6 سوره زمر مى خوانیم : و انزل لکم من الانعام ثمانیة ازواج و در مورد آهن در سوره حدید آیه 25 مى خوانیم و انزلنا الحدید و مانند اینها.
خلاصه (نزول ) و (انزال ) در اینجا به معنى وجود و ایجاد و خلقت است ، منتها چون از ناحیه خداوند نسبت به بندگان مى باشد چنین تعبیرى از آن شده است .