مقصود از «ظلم» در جمله «فَتَکُونا مِنَ الظَّالِمِینَ» ظلم به نفس و مخالفت امر ارشادى است، نه معصیت و مخالفت امر مولوى. [ نظرات / امتیازها ]

از داستان بهشت آدم به تفصیلى که در سوره بقره گذشت چنین بر مى‏آید که قبل از اینکه آدم در زمین قرار گیرد خداوند بهشتى برزخى و آسمانى آفریده و او را در آن جاى داده، و اگر او را از خوردن از درخت مزبور نهى کرد براى این بود که بدین وسیله طبیعت بشرى را آزموده معلوم کند که بشر جز به اینکه زندگى زمینى را طى کرده و در محیط امر و نهى و تکلیف و امتثال تربیت شود، ممکن نیست به سعادت و بهشت ابدى نائل گردد، و جز با پیمودن این راه محال است به مقام قرب پروردگار برسد. از اینجا نیز معلوم مى‏شود که هیچکدام از اشکالاتى که بر این داستان وارد کرده‏اند وارد نیست، براى اینکه بهشت آدم بهشت جاودان نبوده تا اشکال شود به اینکه بهشت جاى اولیاى خدا است نه جاى شیطان. و یا اشکال شود به اینکه بهشت جاى خلود است و کسى که وارد آن شد دیگر بیرون نمى‏شود پس آدم چطور بیرون آمد؟ و نیز بهشت دنیایى و مادى نبوده تا مانند سرزمین‏هاى دیگر دنیا جاى زندگى دنیوى باشد و اداره آن زندگى تنها به وسیله قانون و امر و نهى مولوى ممکن باشد، بلکه بهشت برزخى و جایى بوده که سجایا و اخلاق و خلاصه غرایز بشرى- نه فقط آدم (علیه السّلام)- ظاهر و هویدا مى‏شده. [ نظرات / امتیازها ]

قمى در تفسیر خود (تفسیر قمى ج 1 ص 43) مى‏گوید: پدرم براى من حدیث کرد از امام صادق (علیه السّلام) که شخصى از آن جناب پرسید: آیا بهشت آدم از باغهاى دنیا بوده و یا از باغهاى آخرت؟ حضرت در جواب فرمود: از باغهاى دنیا بوده و همین ماه و خورشیدى که بر ما مى‏تابد به آن بهشت مى‏تابیده. و اگر از باغهاى آخرت مى‏بود هرگز از آن اخراج نمى‏شد، چون آخرت خانه خلود است، و پس از آنکه خداوند آدم را در آن بهشت جاى داد همه خوردنیها را به جز یک درخت برایش مباح کرد. چون خلقت آدم طورى بود که بدون امر و نهى و غذا و لباس و مسکن و نکاح‏ نمى‏توانست بسر ببرد، و سود و زیان خود را جز به راهنمایى خداوند تشخیص نمى‏داد. پس ابلیس بر او در آمد و گفت اگر تو و همسرت از این درخت بخورید فرشته خواهید شد و براى همیشه در بهشت خواهید زیست، و اگر نخورید خداوند بیرون‏تان خواهد کرد، آن گاه قسم خورد که خیرخواه آنان است، هم چنان که خداى تعالى از وى چنین نقل مى‏کند: «ما نَهاکُما رَبُّکُما عَنْ هذِهِ الشَّجَرَةِ إِلَّا أَنْ تَکُونا مَلَکَیْنِ أَوْ تَکُونا مِنَ الْخالِدِینَ وَ قاسَمَهُما إِنِّی لَکُما لَمِنَ النَّاصِحِینَ». آدم گفته او را پذیرفت و به اتفاق همسرش از آن درخت خورد و کارشان به آنجایى رسید که خداى تعالى فرمود: «فَبَدَتْ لَهُما سَوْآتُهُما»، لباسهاى بهشتى‏شان از تن آنان فرو ریخت، ناگزیر از برگ درختان بهشتى خود را پوشانیدند، و خداوند خطابشان کرد که: «أَ لَمْ أَنْهَکُما عَنْ تِلْکُمَا الشَّجَرَةِ وَ أَقُلْ لَکُما إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُما عَدُوٌّ مُبِینٌ آیا به شما نگفتم که از این درخت نخورید؟ ...» در جواب چنین عرض کردند: «رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِینَ». خداوند در جواب‏شان چنین فرمود: «اهْبِطُوا بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَ لَکُمْ فِی الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَ مَتاعٌ إِلى‏ حِینٍ» یعنى تا روز قیامت. [ نظرات / امتیازها ]

مشابه این آیه، در سوره‏ى بقره آیه‏ى 35 نیز گذشت.
امام رضا علیه السلام در مورد اینکه شجره‏اى که مورد نهى قرار گرفت آیا گندم است یا انگور و یا چیز دیگرى، مى‏فرماید: چون درختان بهشتى میوه‏هاى متنوّعى مى‏دهند، تمام اقوال را شامل مى‏شود. [37]
خداوند اراده کرده بود که انسان به عنوان خلیفه‏ى او در روى زمین زندگى کند، «انّى جاعل فى الارض خلیفة» [38] و براى نشان دادن این شایستگى به دیگران، حقایقى را به انسان تعلیم داد، آنگاه دستور سجده بر او را داد و در بهشت قرارش داد و سپس اوّلین تکلیف را به او فرمان مى‏دهد و موضوع تعهّد و مسئولیّت و اختیار شروع مى‏شود و پس از آن مجازات تخلّف از تکلیف و ورود به زمین و تلاش براى تکامل صورت مى‏گیرد و همه‏ى این مراحل بر پایه‏ى علم الهى صورت گرفت، چنانکه حضرت على علیه السلام پس از بیان این مراحل واستقرار انسان در روى زمین مى‏فرماید: علم خداوند در مورد او به وقوع پیوست. [39]
در این که مراد از «جنّة» و بهشتى که آدم در آن ساکن بود چیست، اقوال مختلفى بیان شده است؛ بعضى آن را همان بهشت موعود مى‏دانند و خلود و جاودانگى در آن را از آنِ کسانى مى‏دانند که به واسطه‏ى عمل و جزا داخل آن شده‏اند، و در مورد غیر آن چنین نیست، چنانکه پیامبر صلى الله علیه وآله در شب معراج وارد آنجا شد و برگشت. امّا امام صادق علیه السلام فرمود: بهشت آدم، یکى از باغهاى دنیا بوده است. [40] زیرا در بهشت موعود، امر و نهى و تکلیف وجود ندارد.

--------------------------------------------------------------------------------
37) عیون‏الاخبار، ج‏1، ص‏306
38) بقره، 30
39) نهج البلاغه، خطبه‏91
40) تفسیر اثنى عشرى‏
[ نظرات / امتیازها ]